Nga Ben Turner, Live Science
Arkeologët kanë gjetur prova të tërmetit më të madh të njohur në historinë e njerëzimit – një tërmet i fuqishëm me magnitudë 9.5 që shkaktoi një cunami 5000 milje (8000 kilometra) dhe detyroi popullatat njerëzore të braktisnin brigjet e afërta për 1000 vite, sipas një studimi të ri.
Tërmeti goditi vendin rreth 3,800 vite më parë në atë që tani është Kili verior. Cunami i mëvonshëm ishte aq i fuqishëm sa krijoi valë deri në 20 m. Deri më tani, tërmeti më i madh i regjistruar ndonjëherë ishte tërmeti Valdivia i vitit 1960, i cili goditi Kilin jugor me një magnitudë midis 9.4 dhe 9.6, duke vrarë deri në 6,000 njerëz dhe duke shkaktuar cunami në Oqeanin Paqësor.
“Shkencëtarët kishin menduar se nuk mund të kishte një ngjarje të atyre përmasave në veri të vendit,” tha bashkëautori i studimit James Goff, një gjeolog në Universitetin e Southampton në Angli.
Ashtu si tërmeti i Valdivisë, tërmeti i lashtë ishte një tërmet megatrosti, lloji më i fuqishëm i tërmetit në botë. Këta tërmete ndodhin kur një nga pllakat tektonike të Tokës zhytet nën një tjetër. Dy pllakat përfundimisht nuk lëvizin, por forcat që shkaktuan përplasjen e pllakave vazhdojnë të rriten.
Në këtë mënyrë krijohet aq shumë tendosje saqë pika e kontaktit midis pllakave shkëputet, duke krijuar një shkëputje gjigante dhe duke çliruar energji në formën e valëve sizmike shkatërruese, raporton abcnews.al.
Dëshmitë për tërmetin gjigant u gjetën në det- të tilla si gurë, guralecë dhe rërë vendase në rajonet bregdetare dhe shkëmbinj detarë, predha. Për të kuptuar më mirë se çfarë i dërgoi këto depozita kaq larg nga deti, studiuesit përdorën datimin me radiokarbon. Kjo metodë përfshin matjen e sasive të karbonit 14, një izotop karboni radioaktiv i gjetur brenda një materiali për të përcaktuar moshën e tij.
Meqenëse karboni 14 është kudo në Tokë, depozitat e thithin lehtësisht atë ndërsa formohen. Gjysma e jetës së karbonit 14, ose koha që i duhet gjysmës së tij për t’u zbërthyer në mënyrë radioaktive, është 5730 vite, duke e bërë atë ideale për shkencëtarët që duan të dinë se çfarë ka ndodhur në 50,000 vitet e fundit të historisë.
Arkeologët kanë gjetur gjithashtu dëshmi të reja nga gërmimet.
“Popullsia lokale atje mbeti pa asgjë,” tha Goff. “Puna jonë arkeologjike zbuloi se një trazirë e madhe shoqërore u pasoi pasi komunitetet u zhvendosën në brendësi përtej kufijve të cunamit. Kaluan mbi 1000 vjet përpara se njerëzit të ktheheshin përsëri për të jetuar në bregdet, që është një kohë e gjatë duke pasur parasysh se ata mbështeteshin tek deti për tu ushqyer.”
Meqenëse ky është zbulimi më i vjetër i njohur në hemisferën jugore të një tërmeti dhe cunami që ka shkatërruar jetë njerëzish, studiuesit janë të ngazëllyer për të hetuar më tej rajonin.
Ata mendojnë se kërkimi i tyre mund të na informojë më mirë për rreziqet e mundshme të tërmeteve të ardhshme.
“Ndërsa kjo pati një ndikim të madh te njerëzit në Kili, ishujt e Paqësorit Jugor ishin të pabanuar kur u goditën nga cunami 3,800 vite më parë,” tha Goff. “Por ata janë të gjithë të populluar tani dhe shumë prej tyre janë destinacione turistike të njohura.
Pra, kur një ngjarje e tillë të ndodhë herën tjetër, pasojat mund të jenë katastrofike nëse nuk ne marrim mësimet e duhura nga ajo çfarë ndodhi.”
/abcnews.al
