Nga Ben Westcott, CNN
Gjatë krizës në ngushticën e Tajvanit në vitin 1958, Uashingtoni mori seriozisht në konsideratë përdorimin e armëve bërthamore kundër Kinës. Të paktën kështu bëhet e ditur nga dokumente të publikuara së fundmi.
Dokumentet, të raportuara për herë të parë nga New York Times të shtunën e kaluar, zbulojnë shkallën e diskutimeve të Uashingtonit në lidhje me përdorimin e armëve bërthamore për të parandaluar një pushtim kinez të Tajvanit, përfshirë pranimin nga disa udhëheqës ushtarakë amerikanë të sulmeve të mundshme hakmarrëse bërthamore në bazat e SHBA-së.
Informacioni i ri u sigurua për Times nga Daniel Ellsberg, “rrëfyesi” i cili në 1971 zbuloi Dokumentet e Pentagonit që detajonin dy anët e medaljes së qeverisë amerikane në trajtimin e Luftës së Vietnamit, raporton abcnews.al
“Përdorimi nga ana e SHBA-së i armëve bërthamore nuk duhet të mendohet, përgatitet ose paralajmërohet, në asnjë rrethanë, përfshirë dhe mbrojtjen e Tajvanit,” tha Ellsberg në një postim në profilin e tij në Twitter dy ditë më parë.
Rrjedhja e informacioneve për çështjen e Tajvanit vjen nga pjesët e klasifikuara më parë të një raporti të vitit 1966 nga ‘think tank’- Rand Corporation – mbi krizën e ngushticave të Tajvanit më 1958, shkruar nga M. H. Halperin për Zyrën e asistent sekretarit të Mbrojtjes në atë kohë.
Pasi Partia Komuniste mori pushtetin në territorin e Kinës në 1949, pas një lufte të egër civile, qeveria nacionaliste u zhvendos në Tajvan. Por Pekini e shihte ishullin si pjesë të territorit të tij dhe të dy palët patën konflikte here pas here gjatë dekadave në vijim.
Mundësia më e madhe e një konflikti të armatosur mes SHBA-së dhe Kinës u shënua gjatë krizës së ngushticës së Tajvanit në 1958, kur Republika Popullore e Kinës gjuajti me artileri në ishujt periferikë të Taipeit. Uashingtoni u shqetësua se bombardimet mund të ishin pararendëse të një pushtimi të plotë, raporton abcnews.al
Hedhjet e granatave u përqendruan në grupimin e ishujve Quemoy dhe Matsu, të cilat shtrihen midis Tajvanit dhe Kinës kontinentale dhe përshkruhen nga Rand Corporation si “linja e parë e mbrojtjes” për Taipei.
Megjithëse tashmë dihet publikisht se administrata Eisenhouer debatoi për faktin nëse do të përdorte armë bërthamore për të parandaluar Kinën nga sulmet ndaj Tajvanit, dokumentet duket se zbulojnë shkallën e planifikimit, dhe kjo ndodh për herë të parë.
Sipas dokumenteve të zbuluara, disa zyrtarë të Departamentit amerikan të Mbrojtjes dhe atij të Shtetit ishin të shqetësuar se humbja e ishujve periferikë në 1958 mund të çonte në një “pushtim të plotë të Tajvanit nga ana e komunistëve kinezë”.
Në rast të një sulmi ajror dhe detar në ishuj, gjenerali i forcave ajrore amerikane Nathan Tuining shprehej se SHBA-ja do të duhej të përdorte armë bërthamore kundër bazave të forcave ajrore të Kinës “për të parandaluar një fushatë të suksesshme ajrore”, duke filluar me “rendiment të ulët” dhjetë deri në pesëmbëdhjetë kiloton armë bërthamore “.
Nëse kjo nuk do të çonte në një humbje të Kinës kontinentale, “Shtetet e Bashkuara … nuk do të kishin asnjë alternativë tjetër përveç zhvillimit të sulmeve bërthamore në Kinë deri në veri të Shangait”.
Sipas dokumenteve, Kryetari i Shefave të Stafeve të Përbashkëta të Ushtrisë së SHBA-ve pranoi se kjo me siguri do të çonte në hakmarrje bërthamore kundër Tajvanit dhe bazës ushtarake të SHBA-së në Okinaua në Japoni. “Por ai theksoi se nëse politika kombëtare nënkupton mbrojtjen e ishujve në det të hapur, duhet të pranoheshin dhe pasojat,” theksohet në dokument.
Duke qenë se Kina ende nuk kishte zhvilluar aftësitë e saj bërthamore, çdo hakmarrje bërthamore do të kishte ardhur nga Bashkimi Sovjetik, duke ndezur ndoshta një konflikt global edhe më shkatërrues. Në raport thuhet se nuk është e qartë se ku do të kishte zënë fill hakmarrja bërthamore.
Dokumentet tregojnë se shefat e përbashkët të SHBA-ve, dhe Tuining në veçanti, e shihnin përdorimin e armëve bërthamore si “të pashmangshme”. Në një seksion, Gjenerali Laurence S. Kuter, komandanti i lartë i Forcave Ajrore për Paqësorin, deklaron se çdo veprim ajror i SHBA-së kundër një sulmi kinez në ishujt periferikë “nuk kishte asnjë shans për sukses nëse nuk përdoreshin armët bërthamore që në fillim”.
Në fund, Eisenhouer hezitoi të përdorte armët bërthamore dhe detyroi trupat ushtarake amerikane që të përdornin armët konvencionale. Joshua Pollack, redaktor, shkroi në Twitter se ideja se SHBA –ja do të rrezikonte një shkëmbim bërthamor me Bashkimin Sovjetik mbi ishujt “pa vlerë ushtarake” nuk ishte e përshtatshm, raporton abcnews.al
“Nuk është për t’u habitur që Shtëpia e Bardhë tha jo,” shtoi ai.
Një armëpushim u arrit në ngushticën e Tajvanit në 6 tetor 1958, megjithëse ka pasur tensione të vazhdueshme midis Pekinit dhe Taipeit. Në fjalimin në janar të vitit 2019, Presidenti kinez Xi Jinping paralajmëroi se do të merrte parasysh “të gjitha mjetet e nevojshme” dhe nuk do “të hiqte dorë nga përdorimi i forcës” për t’u bashkuar me Tajvanin në territorin kinez.
Pekini pretendon sovranitetin e plotë mbi Tajvanin, një demokraci prej gati 24 milion njerëzish të vendosur në brigjet juglindore të Kinës kontinentale, edhe pse të dy palët janë qeverisur veçmas për më shumë se shtatë dekada.
Ndërsa tensionet ushtarake janë përshkallëzuar përsëri midis SHBA-së dhe Kinës, Ellsberg tha në intervistën e tij me Times, se ai kishte dorëzuar dokumentet për shkak të shqetësimeve të tij mbi mundësinë e një lufte të re mbi Tajvanin.
Ellsberg bëri apel në Twitter që të dy palët të vetëpërmbahen.
“Shënim për @JoeBiden: mësoni nga kjo histori sekrete dhe mos e përsërisni këtë marrëzi,” tha ai. Përktheu Sonila Backa-abcnews.al
