Analisti i njohur politik, njohës i thellë i rajonit të Ballkanit Janusz Bugajski në një intervistë të gjatë për gazetaren Linda Karadaku në “ABC” komenton zgjedhjet në Amerikë, pritshmëritë për rajonin, por edhe Shqipërinë e Kosovën.
Intervista e plotë për “ABC”-në
Janusz Bugajski: Si është Tirana?
Linda Karadaku: Tirana është shumë mirë. Po Uashingtoni? Është një kohë shumë emocionuese, jemi shumë afër zgjedhjeve. Do të doja të dija opinionin tuaj rreth politikave amerikane si duken ato? Kemi pasur përshtypjen që gjatë mandatit të parë të Trump, politikat amerikane të tij kanë marrë ngjyrë të ngjashme me ato të Ballkanit. Si mendoni ju?
Janusz Bugajski: Shume nga politikat e jashtme të Trump janë përpiluar për qëllime të suksesit personal. Për të arritur dicka. Dhe po mund te them se dallohet ajo ngjashmëri me Ballkanin, por ajo që do të thosha është se përveç kësaj, ka pasur disa suksese gjatë admnistratës së Trump. Nëse shikoni marrëveshjen mes Kosovës dhe Malit të Zi për kufirin e përbashët, ai ishte një sukses, një arritje. Kjo gjë u be gjatë administratës së Trump. Mal i Zi është pjesë e NATO-s gjë që është shumë e rëndësishme dhe kjo u ndërmor gjatë administratës së Trump. Bisedimet bilatarele mes Greqisë dhe Maqedonisë për zgjidhjen e konfliktit të emrit janë gjithashtu arritje e madhe nga administrata e Trump. Dhe se fundit por jo me pak e rëndësishme, hyrja e Maqedonisë në NATO. Do të thoja që ka pasur shumë arritje të mëdha gjatë kësaj administrate. Bosnja mbetet ende problematike.
Linda Karadaku: Kemi pasur përshtypjen se kjo qasje e re e politikes se jashtme amerikane, ishte e tipit “le ti çojmë gjërat përpara, le të mos presim”, dhe ishte duke shtyrë gjithashtu dhe Bashkimin Europian që të lëvizë përpara. A mendoni se kjo ishte qasja e duhur per t’i cuar gjerat përpara në Ballkan? Apo sic thoni ju “për të realizuar një arritje në cështje shumë të komplikuara”?
Janusz Bugajski: Kjo është një pyetje shumë e mirë. Besoj se kjo funksionon kur ke objektiva të qarta, që të shtysh negociatat përpara. P.sh. në rastin e Maqedonisë ishte një objektiv shumë i qartë. Problemi është që cili është ndryshimi i objektivit mes Kosovës dhe Serbisë. I vetmi problem duhet të jetë njohja reciproke. Pa këtë objektiv në mendje, gjithcka humbet shumë shpejt.
Linda Karadaku: Po e shoh….Le ti marrin shtetet një nga një. Cili ishte objektivi i administratës Trump ndaj Shqipërisë, dhe cili ishte produkti i kësaj qasjeje?
Janusz Bugajski: Nuk mendoj që ka pasur një qasje të rëndësishme ndaj Shqipërisë. Shqipëria nuk është parë si problem i madh në rajon. Polarizimi politik i brendshëm dhe korrupsioni apo krimi, bojkotimi i zgjedhjeve apo mosfunksionimi i qeverise, duken më shumë si probleme të brendshme që nuk ndikojnë te fqinjët e Shqipërisë. Gjithsesi unë besoj që SHBA dëshiron që Shqipëria të bëjë sa më shumë progres të mundet për të qenë pjesë e BE. Kjo besoj nuk ka ndryshuar gjatë administratës Trump. Trump mund të ketë qenë kritik ndaj BE, por besoj se Pompeo dhe të tjerët dhe administrata, duan që Shqipëra të jetë anëtare e Bashkimit Europian. Ata prandaj duan të shohin stabilitet politik dhe reforma, antikorrupsion etj.
Linda Karadaku: Ne pamë një arritje të madhe përsa i përket dialogut Kosovë-Serbi. Kjo ishte marrëveshja e Uashingtonit. Në fakt ambasadori Grenell foli për ndihmën ekonomike të përfshirë në këtë marrëveshje. A mendoni se nëse Tramp fiton zgjedhjet në mandatin e dytë do ishte më mirë për Kosovën që të mbaronte atë cfare ai filloi apo me sakte atë që administrata e tij filloi?
Janusz Bugajski: Nuk mendoj se marrëveshja e Uashingtonit ishte një arritje e madhe. Ajo thjesht nënvizoi gjërat që ishin ndërmarrë me parë nga BE. Mendoj që e rëndësishme në marrëveshjen e Uashington nuk ishte përfitimi ekonomik nga Kosova, por fakti që Izraeli e njohu Kosovën dhe që administrata ishte e hapur që edhe shume shtete të tjera ta njihnin atë. Dhe deklarata me e rëndësishme u be nga Mike Pompeo ndaj kryemnistrit Hoti, se Amerika mbështet njohjen e dyanshme. Por përfitimet ekonomike nuk i heqin dritën asaj qe është thelbësore, e cila është një marrëveshje ndërshtetërore Kosovë-Serbi. Nuk ka normalizim te ekonomisë pa simetri, pa dy shtete që e njohin njeri- tjetrin. Ajo që mendoj se duhet të kërkohet nga administrata Trump nëse ai fiton një mandat të dytë do të ishte një fokus në ekonomi, e cila varet nga cfarë mund të japë ose jo Bashkimi Europan. Nëse BE do të njihte Kosovën dhe (marrëveshjen e Uashingtonit) do të kishte një qasje me të përzemërt.
Linda Karadaku: Nëse Maqedonia arriti te gjente nje rrugedalje nga ai konflikt i ngrirë mund te themi, pasi ishte nje konflikt me Greqine per ceshtjen e emrit, a mendoni se Maqedonia është në rrugë të mbarë tashmë pavaresisht se kush do te jete ne qeveri, qofte Trump apo Biden, persa i perket BE-se, apo e pret nje rruge e gjate perpara?
Janusz Bugajski: Maqedonia ka bërë një arritje shumë të madhe si anëtarja më e re e NATO-s. Ka shumë mbështetje në Uashington për shkak të gatishmërisë së saj për kompromis, duke pasur parasysh që kompromisi për emrin ishte më i vështirë se sa ai për statusin e vendit; pasi Greqia nuk e ka sfiduar asnjë herë statusin e shtetit të Maqedonisë ashtu si Serbia atë të Kosovës. Gjithsesi ishte nje problem i vështirë sic thate ju, dhe mendoj se Maqedonia ka fituar shume kredite në Uashington. Mendoj se ne qeverinë e ardhshme qoftë e Biden apo Trump do te kemi më shumë suksese te Maqedonsë përsa i përket anëtarësimit në BE.
Linda Karadaku: Në disa vende të Ballkan thuhet se nuk ishte e mjaftueshme perfshirja e administrates Trump ne Malin e zi. Thuhet se kjo ishte nje arsye pse Gjukanovic humbi zgjedhjet, dhe pati ndryshim pushteti pas 30 vitesh. a mendoni se per kete behet fjale?
Janusz Bugajski: Ka pasur një shtysë të madhe për ndryshim qeverie në Mal të Zi për shkak të ardhjes së një koalicioni të ri dhe nuk i menduan mirë pasojat. Mali i Zi është në gjendje të stabilizojë shtetin dhe të ruajë identitetin që të bëhet një anëtar i besueshëm i NATO-s . Për ne që duhet të luftojmë për të mbrojtur pluralitetin e shtetit, demokracinë, në mënyrë që të ruajmë sovranitetin e shtetit, institucionet kombëtare. Nëse kjo nuk bëhet do të ketë probleme të mëdha. Por mendoj se mund të ketë një konflikt mes Serbisë dhe Malit të Zi. Serbia është e përgatitur për të arritur disa projekte të mëdha serbe, ndersa Mali i Zi është nën objektivin e tyre si të thuash.
Linda Karadaku: Duket sikur Serbia per here te pare , prej shume dekadash tani eshte shume afer Shteteve te Bashkuara te Amerikes. Mendoni ju se po shohim nje epoke te re ne marredheniet e Serbi-Amerike?
Janusz Bugajski: Po varet. Unë mendoj se Vucic do të donte të shikonte një administratë të dytë të Trump. Ky është një gabim shumë i madh, një veprim i trashë që nuk mund të bëhet, pra mbështetja e një kandidati në zgjedhjet amerikane. Ky është një gabim i madh për cdo lider politik, përfshi dhe presidentin Vucic. Mendojnë se marrëdheniet janë përmirësuar aq shumë, por mendoj se shumë prej kësaj është paraqitje e jashtme. Mendoj se Vucic pret me shume nga Trump që të ngadalësojë njohjen e Kosovës. Ai nuk mori gjithcka që donte por bën llogari që këto ti marrë në mandatin e dyte të Trump. Vucic mendon se mandati i dytë i Trump do ti japë avantazh në lidhje me Kosovën.
Linda Karadaku: Por kjo nuk eshte e vërtetë apo jo?
Janusz Bugajski: Do të shohim. Do shohim kush fiton. Nëse fiton Biden ai ka bërë një deklaratë shumë të fortë, qëllimi është njohja e dyanshme dhe kjo gjë është pranuar mirë në Kosovë dhe Shqipëri. Ndërsa deklarata e Trump në lidhje me çështjen është shumë e vagullt nuk është e qartë. Administrata ose me saktë Pompeo mendon se kjo është zgjidhja e fundit, por kjo varet nga Presidenti.
Linda Karadaku:Po shkojmë një rajon një situatë të tensionuar dhe mjaft të rrezikshme ndërmjet Greqisë e Turqisë. Kemi parë një përfshirje të SHBA, por kjo mbështetje nuk ka qenë në vijën e parë të frontit le të themi, ka qene prapa “dyerve të mbyllura”, nese mund ta themi kështu. Është vënë re se SHBA i ka bërë thirrje Turqisë të tërhiqet pak ose plotësisht. Apo gabohem?
Janusz Bugajski: Po unë kështu mendoj. Por konflikti mes Greqisë dhe Turqisë është një problem perimetri dhe kjo është shumë e vështirë për shtetet e tjera të NATO-s se si ta balancojnë këtë situatë. Ne do donim që ato të zgjidhnin konfliktet me marrëveshje, por është një problem më i gjerë me burimet e gazit, ka shumë gjëra të përfshira në këtë konflikt. Problem vërtet i vështirë. Administrata nuk ka qenë e përfshirë. Kemi kriza të tjera që po shtohen përveç konfliktit Greqi-Turqi, një luftë të re mes Armenisë dhe Azerbajxhanit, vazhdimi i pushtimit rus në Ukrainë dhe marrja e territorëve të saj, shtrirja në veri në Bjellorusi. Mendoj se qeveria amerikane nuk ka arritur të përballojë këto kriza të shumta….
Linda Karadaku: E shoh…Në lidhje me marrëdhënien me Bashkimin Evropian, ne kemi vënë re shumë qartë se marrëdhënia e administratës së Trumpit vetë dhe BE, ka qenë le të themi me pengesa në rrugë dhe e vështirë, ka patur shumë tension kohe mbas kohe, në fakt që në vitin e parë të mandatit të tij. Çfarë do të shohim tani? Dua të them, nëse Trump rizgjidhet dhe fiton sërish a do shohim sërish të njëjtat politika apo ndryshime në politikat në lidhje me BE . Nëse fiton Biden a do të shohim arnimin e marrëdhëniëve midis SHBA dhe BE?
Janusz Bugajski: Po unë mendoj se presidenca e parë e Trump, ai qartësisht nuk ishte dakord me marrëveshjet e tregtisë mes SHBA dhe BE. Ai nuk i pëlqen institucionet multinacionale, prandaj e mbështeti Brexit, në menyrë që të merrej direkt me UK në vend që të kalonte mes institucioneve të tjera. Një pjesë ka të bëjë me ekonominë, një pjesë tjetër ka të bëjë me pakënaqësinë mbi faktin se sipas tij disa vende të BE nuk kontribojnë mjaftueshëm tek NATO dhe mbi faktin se SHBA po shpenzon shumë më tepër seç i kërkohet për të mbështetur Europën dhe Europa nuk po bën mjaftueshëm, dhe ai ka një fare të drejte faktikisht. Gjithashtu ai mendon se pas një farë kohe BE do të ndahet. Pra, mandatin e dytë pres vazhdueshmëri në të njëjtat politika dhe zhvillime në marrëdhëniet me vendet që janë euroskeptike. Në anën tjetër, të presidencës së Biden, ai mbështet jo vetëm NATO-n por edhe projektet e BE kështu që mendoj se do të ketë përpjekje të shumta për të lidhur komunitetin transatlantik së bashku, ç’ka na sjell në pyetjen që ju nuk keni bërë në lidhje me Rusinë, të cilën nëse e bëni do ti përgjigjesha gjithashtu.
Linda Karadaku: Në fakt ka pasur shumë njerëz dhe politikanë të cilat kanë qenë të shqetësuar se një mandat i dytë i Trump do të sillte në një farë mënyre fundin e NATO-s ose të paktën një NATO më të brishtë, le të themi. A do të ishte ky rasti?
Janusz Bugajski: Epo, kjo është një mundësi e mirëmenduar, frika në lidhje me mandatin e dytë të Trumpit do të ishte fakti që ai nuk do të kërkonte më mbështetje për tu zgjedhur sërish, pasi do të ishte mandati i tij final. Pra, do të kishte një dorë të lirë për të bërë ç’të donte. Frika e disa analistëve të marrëdhënieve të jashtme është se ai nuk do ta konsideronte me NATO-n, ai nuk do braktiste NATO-n, por të paktën do të ulte pjesëmarrjen e Amerikës, të tërhiqte trupat nga Europa, të formonte një marrëdhënie më të afërt me Rusinë, veçanërisht me Putin, të cilin duket sikur e adhuron dhe në një farë mënyre të mos merrte në konsideratë këshillat e forcave nacionale të sigurisë. Do të kishte më pak limitime nga ana e kongresit dhe specialisteve të sigurisë kombëtare, dhe do të ishte më i vendosur në axhendën e tij. Ky është mendoj rreziku më i madh në lidhje me administratën e Trump.
Linda Karadaku: Pyetja e fundit zoti Bugajski. Nëse do të mund të vendosnim presidentin Trump përballë Z.Biden përballe njëri-tjetrit dhe të thoshin se si vendet në rajon, por dhe ato në Europë, si do të përfitonin kur njëri prej tyre te zgjidhej apo rizgjidhej president, çfarë do të ishte më e mira për Ballkanin, Europën dhe botën në tërësi? Cili do të ishte kombinimi më i mirë i të dyjave?
Janusz Bugajski: Unë do të thosha, është e lezetshme si do ti përgjigjesha kësaj në lidhje me Ballkanin dhe Europën, pasi do të donim një kombinim të mirë mes njerëzve me të aftë të sigurisë kombëtare të Trumpit dhe qasjes së Biden ndaj marrëdhënieve me BE. Me fjalë të tjera kemi nevojë për të dyja, aleancën dhe vazhdueshmërinë e Biden në lidhje me projektet e BE dhe marrëdhënieve me BE dhe komunitetin transatlantik, të kombinuar me një qasje më të vendosur për të kryer detyrat dhe për të arritur rezultatet e dëshiruara. Siç e pamë me Maqedoninë, siç e pamë me zgjerimin e NATO-s, siç duhet të shohim në një marrëveshje mes Serbisë dhe Kosovës. Mund të jetë një kombinim i të dyjave pa i dorëzuar asgjë Rusisë, në fakt një politike më të ashpër me Rusinë dhe një politike më të ashpër me Kinën. Ky kombinim do të ishte i mirë për Europën, rajonin dhe Amerikën.
Linda Karadaku: Dhe tani, pyetje me të vërtetë e fundit, ke prisni të fitojë, prisni Tump apo Biden të fitojë?
Janusz Bugajski: Më pyesni mbas zgjedhjeve, unë nuk bëj kurrë parashikime për arsye se në të gjithë u dogjëm me parashikimet tona në vitn 2016, kur menduam se Hillari Clinton do të fitonte lehtshëm. Ajo fitoi votën, por nuk fitoi me anë të kolegjit elektoral se ne e kemi sistemin e komplikuar.
Nuk duhen bërë sondazhe në nivel kombëtar, por sondazhe lidhur me shtetet që janë vendet e betejave kryesore elektorale. Kemi ende disa ditë për të marrë rezultatin final. Megjithëse shumë njerëz tani kanë votuar. Shumë njerëz mund të mendojnë që një votim kaq i madh i hershëm mund të shkojë drejt fitores së Biden, por votimi ka shumë surpriza dhe askush prej nesh nuk e di më të vërtetë se si do të shkojë.
Linda Karadaku: Pyetja e fundit, e fundit fare. Cilin prej të dyve do ju pëlqente ta shihnit fitues?
Janusz Bugajski: Unë jam shumë bipartizan dhe nuk e shoh këtë si çështje të individit, por si një çështje të politikave publike.
Unë do doja të shihja një president i cili e forcon sigurinë e Aleancës Trasatlantike, që përballet me Rusinë, i thyen hundët dhe zbraps atë në disa rajone. Do doja të shihja një president i cili i zgjidh çështjet e konflikteve ndërkombëtare dhe zgjidh raste si ai i Kosovës dhe unë do të mbështes cilindo president që e bën këtë. Jam shumë bipartizan dhe nuk bëj as thirrje dhe as fushatë për asnjërin prej të dyve.
Linda Karadaku: Shumë faleminderit zoti Bugajski dhe paci fat! Le të shohim se kush do të jetë presidenti i ardhshëm i Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
db/Abcnews.al
