Ne kemi mësuar kaq shumë për pandemitë gjatë 4 viteve të fundit, megjithatë kemi ende për të mësuar. Mënyra se si këto viruse shndërrohen në pandemi të ndryshme ka ndryshuar me kalimin e viteve dhe fatmirësisht numri i viktimave ka shënuar rënie.
Kafshët kanë qenë prej kohësh shkaku kryesor i pandemive; Murtaja e Zezë, e cila goditi Europën në shekullin e 14-të dhe përsëri në shekullin e 17-të, shkaktoi një sërë viktimash në mbarë botën.
- Gripi A (H1N1) – 150,000–575,000 viktima
Kjo pandemi u shkaktua nga një variant i virusit të gripit A (nëntipi H1N1) dhe kriza e fundit ndodhi 11 vite më parë në vitin 2009, megjithëse janë regjistruar pandemi të tjera të gripit A në periudhat e mëparshme.
Virusi i sapo zbuluar i gripit A (H1N1) transmetohet te njerëzit dhe përmban gjene nga viruset e gripit të derrit, shpendëve dhe njeriut në një kombinim që nuk ishte vënë re deri në atë vit, në asnjë vend të botës.
Simptomat e gripit të ri A (H1N1) te njerëzit janë përgjithësisht të ngjashme me simptomat e gripit sezonal te njerëzit: ethe dhe simptoma të frymëmarrjes, si kolla dhe rrufë dhe dhimbje fyti.
Mund të shfaqen simptoma të tjera, të tilla si dhimbje të përgjithshme (veçanërisht dhimbje muskulore), dhimbje koke, të dridhura, lodhje, të vjella ose diarre (të cilat nuk janë karakteristike për gripin, por janë raportuar në disa raste të fundit të gripit me virusin e ri).
Në disa raste, komplikime serioze mund të ndodhin edhe te njerëzit e shëndetshëm tqë janë infektuar me virusin e ri. Në qershor 2009, OBSH e klasifikoi sëmundjen si nivelin e alarmit 6 (pandemia e vazhdueshme), raporton abcnews.al.
Një vit më vonë, më 10 gusht 2010, OBSH shpalli fundin e pandemisë. Në 14 muaj, virusi u përhap në të gjithë botën duke infektuar midis 11% dhe 21% të popullsisë, megjithëse shkalla e vdekshmërisë ishte më e ulët se sëmundjet e tjera, duke pasur parasysh se shkaktoi 150,000 dhe 575,000 viktima.
- Gripi rus – 1 milion viktima
Gripi rus (1889–1890) ishte një pandemi që zgjati 14 muaj (ndërmjet tetorit 1889 dhe dhjetorit 1890).
Gjatë kësaj periudhe, ky grip, me një shkallë vdekshmërie relativisht të ulët (1%) shkaktoi vdekjen e një milion njerëzve në mbarë botën dhe mendohet të jetë shkaktuar nga një nënvariant i A H2N2, megjithëse nuk dihet saktësisht, duke marrë parasysh kufijtë e studimeve virologjike të asaj kohe.
Pandemia u përhap me shpejtësi në Shën Petersburg në dhjetor 1889, vazhdoi në Europë dhe arriti të infektojë pjesën tjetër të botës në vetëm katër muaj. Historianët argumentojnë se pandemia u lehtësua nga sistemet hekurudhore që lehtësuan lëvizjen e njerëzve me një shpejtësi që njerëzimi nuk e kishte njohur më parë.
- Gripi i Hong Kongut – 1 milion viktima
Gripi në Hong Kong besohet të ketë origjinën në Kinë dhe u shkaktua nga një variant i gripit H3N2 që ishte përhapur në një kohë të shkurtër në të gjithë botën. Ishte pandemia e tretë e gripit të shekullit të 20-të dhe shpërtheu në vitin 1968, duke shkaktuar vdekjen e afro një milion njerëzve.
Numri më i madh i viktimave u regjistrua në mesin e personave mbi 65 vjeç dhe virusi H3N2 vazhdon të qarkullojë në mbarë botën.
- Kolera – 3 milionë viktima
Kolera është një sëmundje akute, ngjitëse, infektive e zorrëve e shkaktuar nga një bakter: (Vibrio cholera), i cili ka shkaktuar mbi 3 milionë viktima me kalimin e kohës.
Çdo vit, nga kolera regjistrohen nga 21,000 deri në 143,000 viktima. Kolera është një sëmundje bakteriale që përhapet zakonisht përmes ujit të kontaminuar. Kjo shkakton diarre të rëndë dhe dehidrim. Kolera mund të jetë fatale në pak orë, madje edhe te njerëzit me një sistem të fortë imunitar.
Sistemi modern i ujërave të zeza dhe ujit e kanë eliminuar praktikisht kolerën në vendet e industrializuara, por sëmundja është ende e pranishme në Afrikë, Azinë Jugore dhe Haiti. Rreziku i një epidemie kolere është më i lartë kur varfëria, lufta ose fatkeqësitë natyrore i detyrojnë njerëzit të jetojnë në kushte johigjenike, raporton abcnews.al.
Për fat të mirë, kolera është e lehtë për t’u trajtuar.
- Tifoja- 4 milionë viktima
Tifoja është një sëmundje infektive dhe ngjitëse e shkaktuar nga insektet si morrat. Tifoja e morrave, e shkaktuar nga Rickettsia Proëazecki, transmetohet te njeriu nga kafshimi. Inkubacioni i tifos mund të zgjasë deri në tre javë.
Sëmundja shkaktohet nga të dridhura, dhimbje muskujsh, dhimbje koke të fortë dhe temperaturë të lartë.
Komplikimet që mund të ndodhin janë të natyrës kardiake, arteriale dhe nervore. Zakonisht prek popullatat rurale ose të izoluara për shkak të vektorëve kryesorë. Edhe pse tifoja ka shkaktuar mbi 4 milionë njerëz gjatë historisë, ajo nuk përbën rrezik për botën moderne.
- HIV — 25 milionë viktima
Një tjetër epidemi e madhe që nga viti 1981 ishte SIDA, e cila përfshiu stigmatizimin e një pjese të popullsisë dhe ndikoi shumë në zakonet, perceptimet dhe marrëdhëniet seksuale. Sëmundja shkaktohet nga virusi i imunitetit të njeriut (HIV). Virusi i mungesës së imunitetit të njeriut shkakton një infeksion kronik.
Infeksioni i virusit të mungesës së imunitetit të njeriut (HIV) u raportua për herë të parë në 1981 në Shtetet e Bashkuara. Numri i përgjithshëm i njerëzve që jetonin me HIV/AIDS ishte afërsisht 35.3 milionë në dhjetor 2013. Numri i personave të sapoinfektuar me HIV në vitin 2012 ishte 2.3 milionë, nga të cilët 2 milionë të rritur dhe 260,000 fëmijë nën 15 vjeç.
Deri më sot, SIDA ka shkaktuar vdekjen e 25 milionë njerëzve dhe mbetet një rrezik i madh për shoqërinë. Edhe pse nuk shërohet, ka ende trajtime për të përmirësuar jetën e të prekurve.
- Murtaja e zezë – 75 milionë viktima
Në shekullin e 14-të, rreth vitit 1384, murtaja e zezë shkatërroi Europën. Mongolët erdhën në gadishullin e Krimesë dhe u përpoqën ta pushtonin atë duke hedhur trupa të vdekur të infektuar nga murtaja mbi mure, duke shkaktuar një epidemi që përfshiu të gjithë kontinentin, përveç Islandës.
Murtaja e Zezë ose bubonike shkaktoi rënie në ekonomi; vdekshmëria ishte 60 për qind dhe njerëzimit iu deshën 100 vite për t’u rikuperuar. Tregtia u shkatërrua, qytetet u shembën, njerëzit u strehuan në fshatra, mbretërit vdiqën dhe të gjitha strukturat shoqërore u prekën.
Sëmundja shkaktohet nga bakteri Yersinia pestis, ende aktiv në popullatat rurale. Bakteri transmetohet përmes vektorëve të tillë si pleshtat, megjithëse të mëdhenjtë përgjegjës për përhapjen e murtajës ishin minjtë që pushtonin qytetet mesjetare dhe nuk ishte një ndëshkim hyjnor siç besohej në atë kohë.
- Gripi spanjoll – nga 50 deri në 100 milionë viktima
Vlerësohet se gripi spanjoll ka shkaktuar nga 50 deri në 100 milionë viktima në mbarë botën në vetëm dy vite. Midis 1918 dhe 1920, gripi vrau midis 3% dhe 6% të popullsisë së botës. I ashtuquajturi “gripi spanjoll” i vitit 1918 shkaktoi po aq viktim sa Lufta e Parë Botërore dhe disa ekspertë thonë se ky konflikt botëror përfundoi për shkak të epidemisë.
Por epidemia nuk ndodhi në Spanjë. Spanja, e cila nuk ishte pjesë e konfliktit, informoi më së shumti për rastet e gripit, të cilët e mori emrin nga ky vend. Gjatë asaj periudhe lufte dhe epidemie, aktiviteti ekonomik ra dhe nxiti shumë lëvizjet migratore në mbarë botën, raporton abcnews.al.
- Fruthi – 200 milionë viktima
Fruthi është një sëmundje që karakterizohet nga njolla të vogla të kuqe në lëkurë, temperaturë të lartë,
Virusi qëndron në gjendje inkubacioni për 21 ditë, megjithëse simptomat e para shfaqen dhjetë ditë pas infektimit. Gjatë gjithë historisë, fruthi ka shkaktuar vdekjen e 200 milionë njerëzve si pasojë e inflamacionit të mushkërive ose meningjitit.
Përparimet në shkencë kanë çuar në zhvillimin e vaksinës së trefishtë antivirale (SPR), e prodhuar tek fëmijët pasi nuk ka trajtim specifik, por vetëm ngjitja mund të parandalohet.
- Lija – 300 milionë viktima
Lija, e shkaktuar nga virusi Variola, është një nga sëmundjet që shkaktoi më shumë viktima në historinë e njerëzimit, me mbi 300 milionë.
Për një kohë të gjatë, shkalla e mbijetesës ishte vetëm 30%, dhe vdekjet shkaktoheshin nga temperatura e lartë, dehidrimi dhe komplikime të tjera. Përveç kësaj, epidemia ka shpërfytyruar miliona njerëz pasi ka shkaktuar shenja që lënë gjurmë të përhershme në fytyrë.
Transmetohet nëpërmjet lëngjeve trupore dhe kontaktit të drejtpërdrejtë, por konsiderohet se është zhdukur që nga viti 1980 për shkak të fushatës intensive të vaksinimit.
/abcnews.al
