Nga Msytlav Chernov – Assocciated Press
Përgatiti në shqip: Abcnews.al
Rusët na ndiqnin vazhdimisht. Ata kishin një listë me emra, duke përfshirë edhe tonët, dhe po afroheshin gjithnjë e më shumë në brendësi të qytetit.
Ne kishim dokumentuar rrethimin e qytetit ukrainas nga trupat ruse për më shumë se dy javë dhe ishim të vetmit gazetarë ndërkombëtarë të mbetur aty. Po raportonim brenda spitalit kur persona të armatosur filluan të futeshin në korridore. Kirurgët na dhanë përparëse të bardha për t’i veshur që të dukeshim si staf mjekësor.
Një numër i madh ushtarësh erdhën aty dhe bërtisnin: “Ku janë gazetarët, dreqi e mori?”
Shikova shiritat e tyre, ishin blu, pra ukrainas, dhe u përpoqa të llogarisja shanset që ata të ishin rusë të maskuar. Unë dola përpara për të identifikuar veten. “Ne jemi këtu për t’ju nxjerrë jashtë,” thanë ata.
Muret e sallë së operacionit u tundën nga zjarri i artilerisë dhe automatikut jashtë dhe dukej më e sigurt të qëndroje brenda. Por ushtarët ukrainas kishin urdhër të na merrnin me vete.
___
Ne dolëm me vrap në rrugë, duke braktisur mjekët që na kishin strehuar, gratë shtatzëna që ishin bombarduar dhe njerëzit që flinin nëpër korridore, sepse nuk kishin ku të shkonin. U ndjeva tmerrësisht keq që i lash të gjithë pas.
Nëntë minuta, ndoshta 10, një përjetësi nëpër rrugë dhe ndërtesa të bombarduara. Ne ramë në tokë në momentin që predhat ranë aty pranë. Vala e goditjes më tronditi gjoksin dhe duart m’u ftohën.
Arritëm në një apartament dhe makinat e blinduara na çuan në një bodrum të errët. Vetëm atëherë mësuam nga një polic pse ukrainasit kishin rrezikuar jetën e ushtarëve për të na nxjerrë nga spitali.
“Nëse ju kapin, do t’ju nxirrnin në kamera dhe do t’ju bënin të thonit se gjithçka që keni filmuar është një gënjeshtër,” tha ai. “Të gjitha përpjekjet tuaja dhe gjithçka që keni bërë në Mariupol do të ishin të kota.”
Oficeri, i cili dikur na ishte lutur t’i tregonim botës qytetin e tij që po vdiste, tani na lutej që të iknim. Ai na çoi drejt mijëra makinave që përgatiteshin të largoheshin nga Mariupoli.
Ishte 15 mars. Nuk e dinim nëse do të dilnim të gjallë.
Si një person që ka kaluar adoleshencën në Kharkiv, vetëm 20 milje nga kufiri rus, kisha mësuar në shkollë se si të përdor armën. Atëhere më dukej e pakuptimtë. Ukraina, arsyetova, ishte e rrethuar nga miq.
Që atëherë kam mbuluar luftërat në Irak, Afganistan dhe territorin e diskutueshëm të Nagorno Karabakut, duke u përpjekur t’i tregoj botës shkatërrimet. Por kur amerikanët dhe më pas evropianët evakuuan stafin e tyre të ambasadës nga qyteti i Kievit këtë dimër dhe kur pash hartat e grumbullimit të trupave ruse pikërisht përballë qytetit tim, mendimi im i vetëm ishte: “I shkreti vendi im!”.
Në ditët e para të luftës, rusët bombarduan sheshin e madh të Lirisë në Kharkiv, ku kisha qëndruar deri në të 20-at.
E dija që forcat ruse do ta shihnin qytetin port lindor të Mariupolit si një çmim strategjik për shkak të vendndodhjes së tij në detin Azov. Kështu, në mbrëmjen e 23 shkurtit, u drejtova atje me kolegun tim Evgeniy Maloletka, një fotograf ukrainas për Associated Press.
Rrugës, filluam të shqetësoheshim për gomat rezervë dhe gjetëm në internet një burrë aty pranë, i gatshëm të na i shiste në mes të natës. I shpjeguam atij dhe një arkëtari në dyqanin ushqimor gjithë natën se po përgatiteshim për luftë. Na shikonin si të çmendur.
U futëm në Mariupol në orën 3:30 të mëngjesit. Lufta filloi një orë më vonë.
Rreth një e katërta e 430,000 banorëve të Mariupolit u larguan në ato ditë të para, kur mundeshin ende të iknin. Por pak njerëz besonin se po vinte një luftë, dhe në kohën kur shumica e kuptuan gabimin e tyre, ishte tepër vonë.
Rusët ndërprenë energjinë, ujin, furnizimet me ushqime dhe më në fund, ç’është më e rëndësishmja, rrjetin celular, kullat e radios dhe televizionit. Pak gazetarë të tjerë dolën nga qyteti para se të mbaronin lidhjet e fundit dhe të vendosej një bllokadë e plotë.
Mungesa e informacionit në një bllokadë realizon dy qëllime.
Kaosi është i pari. Njerëzit nuk e dinë se çfarë po ndodh dhe janë në panik. Në fillim nuk mund ta kuptoja pse Mariupoli ra kaq shpejt. Tani e di që ishte për shkak të mungesës së komunikimit.
Mosndëshkimi është qëllimi i dytë. Pa asnjë informacion që dilte nga një qytet, pa foto të ndërtesave të rrënuara dhe fëmijëve që po vdisnin, forcat ruse mund të bënin çfarë të donin. Nëse nuk do ishim ne, nuk do të kishte asgjë.
Kjo është arsyeja pse ne ndërmorëm rreziqe të tilla për të qenë në gjendje t’i tregonim botës atë që pamë, dhe kjo është ajo që e bëri Rusinë të zemëruar mjaftueshëm për të na ndjekur.
Nuk e kam kuptuar kurrë se thyerja e heshtjes ishte kaq e rëndësishme.
Vdekjet erdhën shpejt. Më 27 shkurt, pamë teksa një mjek përpiqej të shpëtonte një vajzë të vogël të goditur nga predha. Ajo vdiq.
Një fëmijë i dytë vdiq, pastaj një i tretë. Ambulancat ndaluan të merrnin të plagosurit sepse njerëzit nuk mund të telefononin dhe mjetët s’mund të lëviznin në rrugët e bombarduara.
Mjekët na u lutën që të filmonim familjet që sillnin të vdekurit dhe të plagosurit e tyre dhe të na lejonin të përdorim fuqinë e tyre të donët të gjeneratorit për kamerat tona. Askush nuk e di se çfarë po ndodh në qytetin tonë, thanë ata.
Bombat goditën spitalin dhe shtëpitë përreth. Ato thyen xhamat e furgonit tonë, hapën një vrimë në anën e tij dhe shpoi një gomë. Ndonjëherë vraponim për të filmuar një shtëpi që digjej dhe pastaj iknim pas shpërthimeve.
Kishte ende një vend në qytet për të pasur një lidhje të qëndrueshme, jashtë një dyqani ushqimor të grabitur në Budivel’nykiv Avenue. Një herë në ditë, ne shkonim atje dhe rrinim strukur poshtë shkallëve për të ngarkuar foto dhe video që t’ia çonim redaksisë. Shkallët nuk ofronim shumë siguri, por ndjeshe më mirë se sa jashtë fare.
Sinjali u zhduk më 3 mars. Ne u përpoqëm të dërgonim videon tonë nga dritaret e katit të 7-të të spitalit.
Qendrat tregtare “Superstore” e “Port City” po plaçkitej dhe ne u nisëm në atë rrugë mes plumbave dhe shpërthimeve. Dhjetra njerëz vrapuan dhe shtynë karrocat e blerjeve të ngarkuara me pajisje elektronike, ushqime, rroba.
Një predhë shpërtheu në çatinë e godinës, duke më hedhur përtokë. U tensionova, duke pritur një goditje të dytë dhe mallkova njëqind herë, sepse kamera ime nuk ishte ndezur për ta regjistruar atë.
Dhe ja ku ishte, një predhë tjetër goditi pallatin pranë meje me një zhurmë të tmerrshme. U futa pas një qosheje për t’u mbuluar.
Një adoleshent kaloi duke shtyrë një karrige zyre të ngarkuar me pajisje elektronike, kutitë u rrëzuan nga anët. “Miqtë e mi ishin aty dhe predha goditi 10 metra larg nesh”, më tha ai. “Nuk e kam idenë se çfarë ka ndodhur me ta.”
Për disa ditë, e vetmja lidhje që kishim me botën e jashtme ishte përmes një telefoni satelitor. Dhe i vetmi vend ku funksionoi ai telefon ishte në natyrë, pranë një krateri ku kishte rënë një bombë. Ulesha dhe përpiqesha të kapja lidhjen.
Të gjithë pyesnin se kur do të përfundojë lufta. Nuk kisha përgjigje.
Çdo ditë përhapej një thashethem se ushtria ukrainase do të vinte për të çarë rrethimin. Por askush nuk erdhi.
Në këtë kohë unë kisha parë vdekje në spital, kufoma në rrugë, dhjetëra trupa të futur në një varr masiv. Kisha parë aq shumë vdekje.
Më 9 mars, dy sulme ajrore copëtuan plastikën e ngjitur me shirit mbi dritaret e furgonit tonë. E pashë topin e zjarrit vetëm një rrahje zemre para se dhimbja të më shponte veshin e brendshëm, lëkurën, fytyrën.
Ne pamë tym që ngrihej nga një maternitet. Kur mbërritëm, punonjësit e urgjencës po nxirrnin ende nga rrënojat gratë shtatzëna të gjakosura.
Bateritë e kamerës ishin pothuajse të mbaruara dhe nuk kishim asnjë lidhje për të dërguar imazhet. Një oficer policie na dëgjoi që po flisnim se si të dërgonim pamjet.
“Kjo do të ndryshojë rrjedhën e luftës,” tha ai. Ai na çoi në një vend ku kishte energji elektrike dhe internet.
Kishim regjistruar kaq shumë të vdekur. Nuk e kuptoja pse mendonte se edhe më shumë vdekje mund të ndryshonin diçka.
Isha gabim.
Në errësirë, ne i dërguam imazhet duke rreshtuar tre telefona celularë me skedarin video të ndarë në tre pjesë për të përshpejtuar procesin. U deshën orë të tëra. Bombardimet vazhduan, por oficerët e caktuar për të na shoqëruar nëpër qytet pritën me durim.
Pastaj lidhja jonë me botën jashtë Mariupolit u ndërpre përsëri.
U kthyem në një bodrum hoteli bosh me një akuarium të mbushur tani me peshq të kuq të ngordhur. Në izolim, ne nuk dinim asgjë për një fushatë dezinformuese ruse në rritje për të diskredituar punën tonë.
Ambasada ruse në Londër publikoi dy postime në Tëitter duke i quajtur fotot e AP false dhe duke pretenduar se një grua shtatzënë ishte një aktore. Ambasadori rus mbajti kopjet e fotove në një takim të Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe përsëriti gënjeshtra për sulmin në maternitet.
Ndërkohë, në Mariupol na përmbytën njerëz që na pyesnin për lajmet e fundit nga lufta. Kaq shumë njerëz erdhën tek unë dhe më thanë, të lutem më filmo që familja ime jashtë qytetit të kuptojë që jam gjallë.
Në atë kohë, në Mariupol nuk funksiononte asnjë sinjal radio apo TV ukrainas. Radioja e vetme që mund të kapje transmetonte gënjeshtra të shtrembëruara ruse – se ukrainasit po mbanin peng Mariupolin, qëllonin ndërtesat, po zhvillonin armë kimike. Propaganda ishte aq e fortë sa disa njerëz me të cilët biseduam e besuan atë pavarësisht dëshmive të syve të tyre.
Mesazhi përsëritej vazhdimisht, në stilin sovjetik: Mariupoli është i rrethuar. Dorëzoni armët.
Më 11 mars, në një telefonatë të shkurtër, redaktori ynë pyeti nëse mund të gjenim gratë që i mbijetuan sulmit ajror të maternitetit për të vërtetuar ekzistencën e tyre. Kuptova se pamjet duhet të kenë qenë mjaft të fuqishme për të provokuar një përgjigje nga qeveria ruse.
I gjetëm në një spital në vijën e parë të frontit, disa me foshnja dhe të tjerë në lindje. Mësuam gjithashtu se një grua kishte humbur foshnjën e saj dhe më pas jetën.
U ngjitëm në katin e 7-të për të dërguar videon. Prej andej, pash disa tanke të etiketuar me gërmën “Z” përreth spitalit.
Ishim të rrethuar: dhjetëra mjekë, qindra pacientë dhe ne.
___
Ushtarët ukrainas që kishin mbrojtur spitalin ishin zhdukur. Dhe rruga për në furgonin tonë, me ushqimin, ujin dhe pajisjet tona, u mbulua nga një snajper rus që kishte goditur tashmë një mjek që dilte jashtë.
Orë kalonin në errësirë, ndërsa ne dëgjonim shpërthimet jashtë. Në atë moment erdhën ushtarët për të na marrë, duke bërtitur në ukrainisht.
Nuk dukej si një shpëtim. Dukej sikur po lëviznim nga një rrezik në tjetrin. Në atë kohë, askund në Mariupol nuk ishte i sigurt dhe nuk kishte asnjë lehtësim. Mund të vdisni në çdo moment.
U ndjeva jashtëzakonisht mirënjohës ndaj ushtarëve, por edhe i mpirë. Dhe më vinte turp që po largohesha.
U futëm në një Hyundai me një familje me tre anëtarë dhe u futëm në një rrugë plot trafik jashtë qytetit. Rreth 30,000 njerëz dolën nga Mariupol atë ditë – aq shumë sa ushtarët rusë nuk patën kohë të shikonin nga afër makinat me dritare të mbuluara me copa plastike që përplaseshin.
Njerëzit ishin nervozë. Ata po ziheshin, duke i bërtitur njëri-tjetrit. Çdo minutë kishte një aeroplan ose sulm ajror. Toka dridhej.
Ne kaluam 15 postblloqe ruse. Në secilën prej tyre, nëna e ulur në pjesën e përparme të makinës sonë lutej me tërbim, aq me zë të lartë sa ta dëgjonim ne.
Ndërsa kaluam me makinë nëpër to – i treti, i dhjeti, i 15-ti, të gjithë të pajisur me ushtarë me armë të rënda – shpresat e mia se Mariupol do të mbijetonte po shuheshin. E kuptova që vetëm për të arritur në qytet, ushtrisë ukrainase do t’i duhej të depërtonte kaq shumë terren. Dhe nuk do të ndodhte.
Në perëndim të diellit, arritëm në një urë të shkatërruar nga ukrainasit për të ndaluar përparimin rus. Një kolonë e Kryqit të Kuq prej rreth 20 makinash ishte bllokuar tashmë atje.
Rojet në postbllokun nr. 15 flisnin rusisht me theksin e përafërt të Kaukazit. Ata urdhëruan të gjithë kolonën të ulte dritat. Me zor dalloja Z-në e bardhë të lyer në automjete.
Ndërsa u ngjitëm në pikën e gjashtëmbëdhjetë të kontrollit, dëgjuam zëra, zëra ukrainas. Ndjeva një lehtësim të jashtëzakonshëm. Nëna në pjesën e përparme të makinës shpërtheu në lot. Ishim jashtë.
Ne ishim gazetarët e fundit në Mariupol. Tani nuk ka asnjë.
Kemi pafund msazhe të njerëzve që duan të mësojnë fatin e njerëzve të dashur që fotografuam dhe filmuam. Na shkruajnë në mënyrë të dëshpëruar, sikur të mos jemi të huaj, sikur mund t’i ndihmojmë.
Kur një sulm ajror rus goditi një teatër ku qindra njerëz ishin strehuar në fund të javës së kaluar, unë munda të përcaktoja saktësisht se ku duhet të shkonim për të mësuar për të mbijetuarit, për të dëgjuar nga dora e parë se si do të ishte të ishe i bllokuar për orë të pafundme nën grumbuj rrënojash. E njoh atë ndërtesë dhe shtëpitë e shkatërruara përreth saj. Njoh njerëz që janë bllokuar nën të.
Dhe të dielën, autoritetet ukrainase thanë se Rusia kishte bombarduar një shkollë arti me rreth 400 njerëz në të në Mariupol.
Por ne nuk mund të arrijmë më atje. /abcnews.al
