Për shkak të kritikave dhe pakënaqësive nga dy agjenci hapësinore, planet e NASA-s për dërgimin e astronautëve amerikanë në hënë deri në vitin 2024 janë pezulluar – të paktën përkohësisht.
Ekipi Kombëtar, i kryesuar nga Blue Origin i Jeff Bezos dhe Dynetics në Alabama mendojnë se është e padrejtë që Elon Musk fitoi të drejtën e kontratës për SpaceX muajin e kaluar për vetëm 2.9 miliardë dollarë. Kontrata është shumë e kërkuar nga të gjithë pasi do të dërgojë astronautë në sipërfaqen e hënës nga NASA. Por procesi gjyqësor në pritje e ka detyruar agjencinë hapësinore të Shteteve të Bashkuara të presë derisa GAO të japë vendimin e saj, i cili pritet të shpallet deri më 4 gusht.
Tani për tani, është e paqartë nëse për shkak të vonesës NASA do të humbasë qëllimin e saj. Por ajo tashmë ka nxitur një betejë hapësinore midis SpaceX dhe Blue Origin që ka filluar prej vitesh – me Musk duke ofenduar haptazi stilin e dhomave të zhveshjes së miliarderit Bezos në Twitter.
SCOOP: Jeff Bezos’ Blue Origin files a protest against NASA’s awarding of the lunar lander contract to Elon Musk’s SpaceX. https://t.co/8YV2tcbWe5
— Kenneth Chang (@kchangnyt) April 26, 2021
NASA po planifikon të dërgojë njerëzit përsëri në Hënë si pjesë e programit Artemis. Por këtë herë, ajo do të mbështetet te partnerët komercialë për të zhvilluar disa nga pajisjet e nevojshme. Vitin e kaluar, NASA u dha tre ekipeve gjithsej 967 milion dollarë dhe kontrata 10-mujore për misionin e saj.
SpaceX, Ekipi Kombëtar (një partneritet midis Blue Origin, Lockheed Martin, Northrop Grumman dhe Draper) dhe Dynetics ishin të gjithë në garë. Për të filluar konkursin, NASA i dhuroi SpaceX 135 milion dollarë, Dynetics 253 milion dollarë dhe Blue Origin 579 milion dollarë.
NASA atëherë pritej të zgjidhte dy nga tre ekipet bazuar në disa faktorë, të cilët përfshinin koston dhe meritat teknike të sistemeve të tyre të propozuara të uljes. SpaceX ofroi 2.89 miliardë dollarë, ndërsa Blue Origin 5.9 miliardë dollarë dhe Dynetics dha një shumë më të madhe por që shifra reale nuk u zbulua kurrë. SpaceX mori vlerësimin më të mirë, raporton abcnews.al
Problemet me buxhetin
Nëse NASA do të kishte vazhduar me planin e saj fillestar për të zgjedhur dy kompani, me shumë gjasa do të kishin qenë SpaceX dhe Blue Origin, bazuar në çmimet dhe meritat teknike. Agjencisë nuk iu kërkua kurrë të zgjidhte dy kompani; megjithatë, në programe të tjera të mëdha, NASA ka zgjedhur kompani të shumta për të ndihmuar nxitjen e konkurrencës.
Por NASA ka luftuar për të siguruar buxhetin që i nevojitet për të financuar siç duhet programin e saj duke kërkuar 3 miliard dollarë për projektin nga Kongresi, por duke marrë vetëm rreth 25 përqind të kësaj. NASA po mbështetet te partnerët e saj komercialë për të ndihmuar në transportimin e astronautëve nga dhe për nga sipërfaqja e hënës, për ekspeditat e shkurtra si pjesë e programit të saj të hënës Artemis.
Blue Origin dhe Dynetics pretendojnë se ishte e padrejtë që agjencia i dha avantazh SpaceX. SpaceX është aktualisht një nga dy kompanitë që është kontraktuar nga NASA për të dërguar astronautët e saj nga dhe nga Stacioni Ndërkombëtar i Hapësirës.
SpaceX gjithashtu planifikon të përdorë një variant të Starship-it të tij, për të cilën Blue Origin nuk mendon se është e duhura, duke kufizuar më tej alternativat e NASA-s dhe duke marrë parasysh kontrollin monopolistik të SpaceX. Dynetics vuri në dukje se plani fillestar i NASA-s për konkursin ishte rruga më e mirë për suksesin e programit dhe se agjencia mund të kishte zgjedhur mundësi të tjera në vend që t’i jepte kontratën e vetme SpaceX.
Kritikat e Blue Origin dhe Dynetics ‘nuk janë të pazakonta kur kontratat e mëdha dhe miliarda dollarë janë në lojë, sipas të dhënave të GAO. Space X ktheu me sukses katër astronautë në Tokë të Dielën pas një qëndrimi 167-ditor në Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës. Kjo shënoi fundin e misionit të parë të SpaceX për NASA dhe është një nga tre misionet e ndryshme të ekuipazhit që kompania ka nisur për agjencinë hapësinore në më pak se një vit.
Pavarësisht nga bashkëpunimi i tyre i fundit, Drier tha se frika se programi i NASA-s mund të mos shkojë si duhet për arsye se ai ka zgjedhur vetëm SpaceX. NASA po planifikon fluturimin e astronautëve në Hënë përmes raketës së saj, të quajtur Sistemi Hapësinor (SLS).
Raketa pritet të tejkalojë raketën Saturn V për sa i përket energjisë. Agjencia po mbështetet gjithashtu te partnerët komercialë për të ndërtuar këtë mini stacion hapësinor, i cili do të strehonte astronautë dhe do t’i lejonte ata të qëndronin në orbitën hënore për periudha të gjata kohore – diçka që nuk u realizua në programin e Apollo.
Sa i përket NASA-s, agjencia tha se gjithçka ka të bëjë me konkurrencën. Kontrata e fituar nga SpaceX është vetëm për dy misione: një mision provë dhe një mision fillestar i ekuipazhit.
Sipas agjencisë hapësinore, gara për në hënë nuk ka mbaruar akoma./abcnews.al
