Nga Raffi Berg, Tom Spender dhe Jonathan Beale; BBC
Irani sulmoi me drone dhe raketa Izraelin pasi u zotua për hakmarrje për sulmin në konsullatën e tij në kryeqytetin sirian Damask. Edhe Izraeli nuk ka pranuar se ka kryer sulmin e konsullatës, por pretendohet se pas asaj goditje qëndron Izraeli, shkruan BBC. Megjithatë sulmi i ndodhur natën e 13 prillit, ishte hera e parë që Irani ka goditur drejtpërdrejt Izraelin.
Më parë, Izraeli dhe Irani ishin përfshirë në një luftë të gjatë, duke sulmuar asetet e njëri-tjetrit pa pranuar përgjegjësi. Këto sulme janë rritur ndjeshëm sidomos gjatë luftës në Gaza të shkaktuar nga sulmi i grupit palestinez Hamas ndaj komuniteteve izraelite aty pranë tetorin e kaluar.
Por pse Izraeli dhe Irani janë armiq?
Të dy vendet ishin aleatë deri në revolucionin islamik të vitit 1979 në Iran, i cili solli një regjim që ka përdorur Izraelin kundërshtar si një pjesë kyçe të ideologjisë së tij.
Irani nuk e pranon ekzistencën e Izraelit dhe kërkon çrrënjosjen e tij.
Udhëheqësi suprem i vendit, Ayatollah Ali Khamenei, e ka quajtur më parë Izraelin një “tumor kanceroz” që “pa dyshim do të çrrënjoset dhe shkatërrohet”.
Izraeli beson se Irani paraqet një kërcënim ekzistencial siç dëshmohet nga retorika e Teheranit, ngritja e tij e forcave përfaqësuese të betuara për shkatërrimin e Izraelit, financimi dhe armatosja e grupeve palestineze duke përfshirë Hamasin dhe grupin militant shiit libanez Hezbollah.
Irani thotë se bombardimi i të shtunës ndaj Izraelit është një përgjigje ndaj sulmit ajror të 1 prillit në një ndërtesë të konsullatës iraniane në kryeqytetin sirian Damask, i cili vrau komandantë të lartë iranianë.
Irani fajëson Izraelin për sulmin ajror, të cilin e pa si shkelje të sovranitetit të tij edhe pse Izraeli s’e ka pranuar sulmin.
Trembëdhjetë njerëz u vranë, duke përfshirë gjeneral brig Mohammad Reza Zahedi – një komandant i lartë në forcën Quds, dega jashtë shtetit e Gardës Republikane të Iranit (IRGC). Ai kishte qenë një figurë kyçe në operacionin iranian për të armatosur grupin e armatosur shiit libanez Hezbollah.
Kush janë aleatët e Iranit?
Irani ka ndërtuar një rrjet aleatësh dhe forcash përfaqësuese në Lindjen e Mesme që sipas tij janë pjesë e një “boshti të rezistencës” që sfidon interesat e SHBA-së dhe Izraelit në rajon. Ai i mbështet ato në shkallë të ndryshme.
Siria është aleati më i rëndësishëm i Iranit. Irani, së bashku me Rusinë, ndihmuan qeverinë siriane të Bashar al-Assad-it t’i mbijetonte luftës civile dhjetëvjeçare të vendit.
Hezbollahu në Liban është më i fuqishmi nga grupet e armatosura që Irani mbështet. Pasi ka shkëmbyer zjarrin ndërkufitar me Izraelin pothuajse çdo ditë që kur shpërtheu lufta midis Izraelit dhe Hamasit. Dhjetëra mijëra civilë në të dy anët e kufirit janë detyruar të lënë shtëpitë e tyre.
Irani mbështet disa milici shiite në Irak, të cilat kanë sulmuar me raketa bazat amerikane në Irak, Siri dhe Jordani. SHBA u hakmor pasi tre ushtarë të saj u vranë në një post ushtarak në Jordani.
Në Jemen, Irani ofron mbështetje për lëvizjen Houthi, e cila kontrollon zonat më të populluara të vendit. Për të treguar mbështetje për Hamasin në Gaza, Houthi-t kanë sulmuar me raketa dhe drone në Izrael dhe gjithashtu kanë sulmuar anijet tregtare pranë brigjeve të tij, duke fundosur të paktën një anije. SHBA dhe Britania e Madhe kanë goditur objektivat Houthi si kundërpërgjigje.
Irani gjithashtu ofron armë dhe trajnim për grupet e armatosura palestineze, duke përfshirë Hamasin, i cili sulmoi Izraelin më 7 tetor të vitit të kaluar, duke ndezur luftën aktuale në Gaza dhe konfrontimet në Iran, përfaqësuesit e tij dhe aleatët e Izraelit në Lindjen e Mesme më të gjerë.
Megjithatë, Irani mohon ndonjë rol në vetë sulmin e 7 tetorit.
A kanë Irani dhe Izraeli armë bërthamore?
Izraeli supozohet se ka armët e veta bërthamore, por mban një politikë zyrtare të paqartësisë së qëllimshme, shkruan BBC.
Irani nuk ka armë bërthamore dhe gjithashtu mohon se po përpiqet të përdorë programin e tij bërthamor civil për t’u bërë një shtet i armatosur bërthamor.
Vitin e kaluar, mbikëqyrësi global bërthamor gjeti grimca uraniumi të pasuruara deri në 83.7% pastërti – shumë afër shkallës së armëve, në vendndodhjen nëntokësore të Iranit Fordo.
Irani ka pasuruar hapur uraniumin në pastërtinë 60% për më shumë se dy vjet, duke shkelur një marrëveshje bërthamore të vitit 2015 me fuqitë botërore.
Megjithatë, ajo marrëveshje ka qenë pranë kolapsit që kur presidenti i SHBA-së, Donald Trump u tërhoq në mënyrë të njëanshme dhe rivendosi sanksionet ndaj Iranit në vitin 2018. Ndërsa Izraeli e kishte kundërshtuar marrëveshjen bërthamore.
Mesazhi që po dërgon Irani përmes sulmit të tij?
Tom Fletcher, një këshilltar për politikën e jashtme të disa kryeministrave të Mbretërisë së Bashkuar dhe një ish-ambasador i Mbretërisë së Bashkuar në Liban, tha se sulmi iranian ishte një “sinjal ftohës i aftësisë dhe shtrirjes së Iranit”.
Udhëheqësit si në Iran ashtu edhe në Izrael ishin të dyja “nën presion, duke u përballur me kritika ndërkombëtare dhe janë qartësisht të gatshme të luajnë me zjarrin”, paralajmëroi ai.
Por ai tha për BBC se sulmi i paprecedentë i Iranit dukej se ishte trajtuar me kujdes.
Ndërsa Sanam Vakil nga grupi i ekspertëve Chatham House tha: “Kjo është hera e parë që Irani ka shkelur dhe shkelur drejtpërdrejt sovranitetin e Izraelit”.
/abcnews.al/
