Në fund të vitit 2018, sipas disa raporteve Kina po ndërtonte kampe përqendrimi në rajonin Xinjiang.
Kina po përpiqej të shpërngulte mijëra ujgurë- disa vlerësime sugjeruan diku mbi një milion. Ata akuzoheshin se kishin qenë pjesë e protestave apo se kishin mbështetur protestat kundër qeverisë.
Autoritetet kineze fillimisht mohuan se ekzistonte diçka e tillë, por në fund e pranuan duke thënë se kampet në fakt ishin qendra për të trajnuar ujgurët. Megjithëse nuk është diçka e re që konflikti në Xinjiang midis ujgurëve dhe shtetit Kinez është intensifikuar në dy vitet e fundit.
Kjo është lëvizja e fundit nga lufta etno-fetare dhe politike që është zhvilluar për dekada dhe në forma të ndryshme, për shekuj: ajo nuk erdhi papritur, me ardhjen në pushtet të Partisë Komuniste Kineze në 1949. As ajo nuk filloi, siç supozuan disa, me zgjerimin e Islamit nga Lindja e Mesme ose Afganistani.
Al-Kaeda ose ISIS nuk janë përgjegjës për konfliktin në Xinjiang, megjithëse ka prova që disa ujgurë kanë punuar me të dy grupet, transmeton abcnews.al
Është e pamundur të kuptosh krizën aktuale pa kuptuar historinë. Kjo është e dokumentuar mirë dhe gjenerata e sotme e ujgurëve, është thellësisht e vetëdijshme për trajektoren e veçantë të historisë ujgure.
Xinjiang, në veri-perëndim të Kinës, është pothuajse trefishi i madhësisë së Francës: zyrtarisht nuk është një provincë por një ‘rajon autonom’. Ujgurët nuk janë kinezë etnikisht, por një popull turk të cilët flasin gjuhën e Uzbekistanit dhe që është e ngjashme me gjuhën turke.
Shpesh e përshkruar si pakicë, deri vonë ata përbënin shumicën e popullsisë së Xinjiang, të cilën ata e konsiderojnë si atdheun e tyre dhe i referohen si Turkistani Lindor.
Përafërsisht 11 milion ujgurë në Xinjiang – pak më shumë se gjysma e popullsisë së përgjithshme janë muslimanë, ashtu siç janë shumica e grupeve të tjera më të vogla etnike të atij rajoni, Kazakët, Kirgistanët dhe Hui-(që flasin gjuhën kineze): kjo dallohet menjëherë nga veshja e tyre , ushqimi dhe mjedisi në të cilën jetojnë.
Origjina
Ujgurët kanë jetuar në pjesën lindore të Turkistanit – për t’i dalluar atë nga Turkistani perëndimor, shtetet turqishtfolëse të perandorisë ruse dhe ish-Bashkimit Sovjetik – që nga migrimi i madh ose zgjerimi i popujve turke, i cili filloi në shekullin e gjashtë . Në shekullin e 11-të, Islami në formën e tij Sufizmi (dimensioni i brendshëm i Islamit”) ishte feja mbizotëruese.
Historia e ujgurëve në kohën e hershme moderne është historia e shteteve të qytetit islamik, veçanërisht ato me qendër në Kashgar dhe Khotan, të drejtuar nga halifë, të cilët ishin të dy sundimtarë të përkohshëm.
Në 1679, legjendari Appaq Khoja, një pasardhës i sheikëve të Samarkand, mori pushtetin në Kashgar. Mauzoleumi i tij tani është një atraksion turistik, por varret familjare janë ende të nderuara nga ujgurët.
Sundimtarët përfundimtarë të Khoja u mposhtën në 1759 nga forcat e dinastisë Qing ndërsa u zgjeruan në Azinë e Brendshme dhe Qendrore. Dinastia Qing ishte shtëpia sunduese e Kinës nga 1644 deri në 1911, por ishte larg nga të qenit një dinasti thjesht ‘kineze’.
Në mes të shekullit të 18-të Turkistani lindor u përfshi brenda territorit të perandorisë kineze. Qeveria Qing themeloi organizata ushtarake dhe burokratike dhe e quajti rajonin si xin jiang(‘kufiri i ri’).
Ata qeverisnin elitën lokale muslimane që flisnin turqisht pavarësisht rezistencës së tyre që nga fillimi. Më e suksesshmja, e këtyre revoltave u udhëhoq nga Yakub Beg (1820-77), i cili krijoi një qeveri të pavarur në Kashgar në 1867. Regjimi i tij u imponua nga forca ushtarake por u mbështet nga sheikët Naqshbandi .
Yakub Beg u trajtua si një rebel nga autoritetet Qing dhe regjimi i tij u përmbys në 1878 nga ushtritë Qing nën pushtetin e Zuo Zongtang, i cili tashmë kishte shtypur një rritje të muslimanëve Hui në Kinë. Turkistani Lindor u përfshi zyrtarisht në perandorinë kineze si provinca e Xinjiang në nëntor 1884.
Republikat dhe komandantët e luftës
Kur dinastia Qing u përmbys në 1911, Xinjiang mbeti një provincë brenda Republikës së Kinës. Kishte përpjekje të vazhdueshme për të krijuar shtete të pavarura muslimane, më e rëndësishmja dy Republikat e Turkistanit Lindor me bazë në Kashgar në vitet 1930 dhe në Ghulja (Yining në gjuhën kineze) në veri të Xinjiang midis 1944 dhe 1949.
Republika Ghulja u ‘çlirua nëpërmjet një marrëveshje paqeje’ dhe u integrua në shtetin e ri. Rezistenca, shpesh e armatosur, vazhdoi deri në vitet 1950, kryesisht në jug të Xinjiang.
Në vitin 1955 PRC(Partia Komuniste e Kinës) krijoi rajonin autonom Xinjiang i ngjashëm me Tibetin dhe Mongolinë e Brendshme. Kur Revolucioni Kulturor nisi në 1966 autoriteti qendror u dobësua dhe forcat centrifugale u shfaqën, duke përfshirë kërkesat e ujgurëve për pavarësi nga grupe të tilla si Partia Popullore e Turkistanit Lindor.
Pas Sovjetikëve
Pas rënies së pushtetit Sovjetik në 1991, turqit në Azinë Qendrore formuan shtete të pavarura në Uzbekistan, Kazakistan dhe Kirgistan. Ndërsa Kina doli nga tmerret e Revolucionit Kulturor, Partia Komuniste Kineze u fuqizua; nuk kishte asnjë shpëtim për ujgurët. Zhgënjimi çoi në demonstrata nga grupe klandestine militante brenda Xinjiang dhe të tjerëve në Kazakistan, Kirgistan dhe Pakistan, raporton abcnews.al
Demonstratat në 1995 në Yining, baza e republikës së pavarur të viteve 1940, provokuan Pekinin të lëshojë Dokumentin Nr. 7 vitin e ardhshëm. Ai identifikoi konfliktin në Xinjiang si kërcënimin më serioz për shtetin kinez dhe një fushatë ‘Strike Hard’ filloi kundër protestuesve. Në vitin 1997, një tjetër protestë u zhvillua në Yining në veri-lindje të shtetit, e cila u shtyp me dhunë.
Nënshtrimi nën fushatën ‘Strike Hard’ u bë i përhershëm. Kushdo që dyshohej se mbështeste idenë e një shteti të pavarur ujgur – ose përfshirjen në ‘veprimtari të paligjshme fetare’, kryesisht me vëllazëritë sufizëm mund të arrestohej pa u gjykuar.
Përpjekjet e anëtarëve të familjes për të nxjerrë të afërmit nga stacionet e policisë ose mjediset e tjera të paraburgimit kanë çuar në përplasje të shpeshta me autoritetet, shumë prej të cilave janë kthyer në dhunë. Sulmet e vazhdueshme kundër policisë ose simboleve të tjera të sundimit kinez, qoftë nga njerëz lokalë ose grupe të armatosura militante, u pasuan nga hakmarrja dhe sulmi nga ana e qeverisë. Konflikti më i madh ndodhi në bastionet e vjetra sufiste në jug të Xinjiang por në korrik 2009, përplasjet midis ujgurëve dhe kinezëve në kryeqytetin rajonal, Urumqi, shkaktuan shumë viktima.
Pajtueshmëria e Xi
Administrata Xi Jinping erdhi në pushtet në nëntor 2012, kur Xi u emërua Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste Kineze.
Shpresat se ai mund të ishte një udhëheqës progresiv ose i moderuar u shuan shpejt pasi ideja e tij mbi pajtueshmërinë dhe qëndrueshmërinë u bë edhe më e qartë. Në gusht 2016 Xi emëroi Chen Quanguo, i cili më parë kishte drejtuar Tibetin, si sekretar i partisë Xinjiang: ai vendosi masa drakonike të shtypjes – ‘kundër-terrorizmit ‘ në terminologjinë zyrtare – duke përfshirë kampet e famshme të përqendrimit dhe teknologjinë e përparuar të mbikëqyrjes.
Përkeqësimi i veprimtarive fetare është intensifikuar dhe imazhet satelitore tregojnë se shumë xhami dhe faltore të sufizmit janë shkatërruar, përfshirë tempullin Imam Asim jashtë Khotan, vendi i një festivali vjetor ku marrin pjesë mijëra muslimanë të devotshëm ujgurë. Kjo rritje e nënshtrimit nuk tregon asnjë shenjë se situata do të qetësohet. s.ba/abcnews.al
