Delfinët dhe derrat e detit kanë ngordhur në brigjet e Detit të Zi, në shifra alarmante. Shkencëtarët që hetojnë rreth shkakut, kanë dalë në përfundim se rritja e aktivitetit detar rus për shkak të luftës në Ukrainë, ka sjellë në ngordhjen e tyre.
Çdo mëngjes në agim, Ivan Rusev ecën përgjatë bregdetit të Detit të Zi në Ukrainën jugperëndimore. Në vjeshtë, ai po shikonte ndërsa miliona zogj shtegtarë niseshin për në jug. Pelikanët e fundit u nisën në fund të shtatorit dhe nuk do të kthehen deri në mars.
Ndërsa këto migrime vazhdojnë në modelet sipas natyrës, kafshët e tjera të egra në këtë rajon janë shqetësuar shumë. Në muajt pas pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës nga Rusia në shkurt, Rusev vuri re një fenomen të ri dhe shqetësues, delfinët dhe derrat e detit po dilnin në breg të ngordhur me një numër jashtëzakonisht të lartë.
Rusev është drejtori i kërkimit në Parkun Kombëtar të Natyrës Tuzly, në jugperëndim të Ukrainës, jo shumë larg kufirit me Moldavinë. Në një vit normal, thotë ai, gjen ndoshta tre ose katër delfinë të ngordhur përgjatë 44 km të vijës bregdetare në park.
Sapo filloi lufta, pjesa më e madhe e vijës bregdetare u mbyll nga ushtria. Midis 24 shkurtit 2022 dhe fundit të gushtit, ai dhe kolegët e tij zbuluan 35 cetace të ngordhur përgjatë 5 km të vijës bregdetare. Ekipi i tij foli me homologët e tyre në vende të tjera të Detit të Zi, përveç Rusisë dhe Gjeorgjisë. Disa nga parqet kombëtare të Ukrainës, duke përfshirë një pranë qytetit të shkatërruar të Mariupolit, të cilët janë tani në territorin e pushtuar nga Rusia. Skuadra e Rusevit nuk mundi të arrinte asnjë nga kolegët e tyre atje.
Kur i bashkuan të gjithë numrat, u raportua se 2500 delfinë të ngordhur kishin dalë në breg deri në maj 2022. Por për shkak se shumica e delfinëve të ngordhur thjesht fundosen në fund të detit dhe nuk numërohen kurrë, Rusev beson se numri aktual është shumë më i lartë. Rritje kanë vërejtur edhe organizata të tjera rreth Detit të Zi.
Mare Nostrum, një shoqatë rumune e specialistëve të mjedisit, thotë se ka regjistruar numrin më të madh të cetaceve të bllokuar që nga të paktën 2010. Marian Paiu, drejtor ekzekutiv i Mare Nostrum, thotë se ata kishin regjistruar 194 kafshë të bllokuara midis janarit dhe fundit të shtatorit.
Fajtori kryesor, argumenton Rusev, është trauma akustike nga përdorimi i shtuar i sonarit nga nëndetëset kryesisht ruse.
Delfinët dhe derrat e detit përdorin ekolokacionin, një formë biologjike e sonarit, për të lundruar dhe komunikuar, duke fishkëllyer, kërcitur, gumëzhuar dhe duke lëvizur nëpër ujë. Tani ka prova të konsiderueshme që sugjerojnë një lidhje midis përdorimit detar të sonarit dhe traumës akustike te cetacet.
Për disa ekspertë, koincidenca e bllokimit të delfinëve në Detin e Zi me pushtimin rus të Ukrainës është shumë e madhe për t’u injoruar.
“Është shumë domethënëse që bllokimet masive filluan pothuajse menjëherë pas sulmit rus,” thotë Pavel Goldin, nga Instituti Schmalhausen për Zoologjinë, i cili është me qendër në Kiev. Ai konfirmon se modeli i bllokimeve të konsiderueshme masive filloi pothuajse menjëherë pas sulmit rus. “Ne e marrim seriozisht hipotezën e traumës akustike. Ne kemi bërë shumë përpjekje për të zbuluar dhe hulumtuar traumën akustike.”
Është një gjë të dyshosh se trauma akustike, cilido qoftë shkaku, mund të jetë fajtori për vdekjet e delfinëve, është krejt tjetër ta vërtetosh këtë. Dëmtimi i veshit të brendshëm të cetaceve mund të zbulohet vetëm në mostrat e ekzaminuara brenda 24 orëve pas vdekjes, përndryshe bëhet e pamundur të bëhet dallimi midis dëmtimit të qimeve të ndjeshme të veshit të brendshëm pas vdekjes. Shumica e kufomave të delfinëve dalin në breg shumë më vonë, kur tashmë kanë filluar të kalbet. Mostrat duhet të dërgohen më pas në laboratorë në Itali ose Gjermani për nekropsi.
“Zakonisht hidrolokatori nuk i vret drejtpërdrejt, por çon në dëmtime të veshit të brendshëm, gjë që si rezultat e kufizon aftësinë e kafshës për t’u orientuar, për t’u ushqyer”, thotë Dimitar Popov, menaxher i projektit për ruajtjen e cetaceans në Green Balkans, një organizatë jofitimprurëse bullgare. “Zakonisht ata ose mund të ngecin të gjallë ose thjesht të vdesin nga uria.”
Kur shpërtheu lufta në shkallë të gjerë në shkurt, Deti i Zi ishte një nga pikat kryesore. Rusia e sheh Detin e Zi dhe portet e tij me ujë të ngrohtë si thelbësore për sigurinë e saj. Pas rënies së Bashkimit Sovjetik në 1991, Moska mori me qira portin e Krimesë të Sevastopolit, shtëpia e flotës ruse të Detit të Zi, nga Ukraina. Rusia pushtoi dhe aneksoi gadishullin e Krimesë në vitin 2014.
Në një deklaratë, ministria i tha BBC Future se tashmë po mendonte se si të rivendoste popullsinë e delfinëve dhe të krijonte qendrën e ripërshtatjes së delfinëve të Detit të Zi në parkun kombëtar Tuzly.
Deri në pushtimin rus të Ukrainës, rikuperimi i numrit të cetaceve në Detin e Zi llogaritej si një histori suksesi mjedisor. Ekzistojnë tre lloje kryesore: delfini i zakonshëm, derri i portit dhe delfini afalina. Deri në vitet 1960, popullsia ishte në rënie. Është e vështirë të përcaktosh shifrat historike, por shkencëtarët e intervistuar për këtë artikull vlerësuan se ndoshta kishte midis një milion dhe dy milionë delfinë dhe derra të detit në Detin e Zi në vitin 1900. Deri në vitin 1945, ata vlerësojnë se numri kishte rënë në rreth 100,000. Gjuetia ishte kërcënimi më i madh, por në vitin 1966 u ndalua në Bashkimin Sovjetik (përfshirë Rusinë, Ukrainën dhe Gjeorgjinë), Bullgari dhe Rumani. Turqia ndoqi shembullin në 1983.
Një nga veçoritë e Detit të Zi është se ai është teknikisht i vdekur nën një thellësi prej rreth 180 m, asnjë oksigjen nuk kalon në thellësitë e tij. Jeta detare është e përqendruar në shtresën e sipërme.
Sondazhi më autoritar deri më tani është kryer në vitin 2019 nga Accobams. Vlerësohet se kishte rreth 253,000 cetace në Detin e Zi: 118,328 delfinë të zakonshëm, 94,219 derrat portuale (nuk ka një shifër të saktë), dhe 72,369 delfinë afalina. Sondazhi mbuloi pothuajse të gjithë Detin e Zi, me përjashtim të një zone rreth Krimesë së pushtuar nga Rusia. Pavarësisht rimëkëmbjes së pjesshme në numër, të tre speciet mbeten në listën e kuqe të specieve të kërcënuara.
Të paktën, disa pjesë të Detit të Zi janë tashmë të mbrojtura, ka 13 zona të përcaktuara si Zona të Rëndësishme Detare të Gjitarëve nga IUCN. Bullgaria ka rreth 15 Zona të Mbrojtura Detare të njohura nga BE, me tre të tjera në pritje të miratimit, ndërsa Rumania ka dy. Turqia ka gjithashtu gjashtë vende të përcaktuara sipas konventës së Ramsarit. Në praktikë, zbatimi mungon.
“Llojet e mbrojtura kanë mbetur vetëm në letër,” thotë Goldin. “Deti i Zi është edhe më problematik për shkak të peshkimit të paligjshëm në rajon. Aq shumë saqë është e vështirë të vlerësohet, kontrollohet dhe luftohet kundër tij.”
Një çështje tjetër kryesore është korrupsioni, i cili ka penguar përpjekjet e ruajtjes rreth Detit të Zi, Bullgaria dhe Rumania, së bashku me Hungarinë, kanë vlerësimin më të ulët midis vendeve të BE-së në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të drejtuar nga Transparency International, një organizatë jofitimprurëse kundër korrupsionit. Ukraina e bën edhe më keq, ajo renditet e 122-ta nga 180 vende në indeks. Rusev është optimist se fryma e ndryshimit në Ukrainë e sjellë nga lufta do të çojë në një intolerancë të re ndaj korrupsionit.
Shtrirja e plotë e dëmit të shkaktuar në Detin e Zi dhe kafshët e egra detare të tij do të bëhet e qartë vetëm pasi të përfundojë lufta dhe nuk ka asnjë shenjë se kjo do të ndodhë së shpejti. Tani për tani, është shumë e rrezikshme që shkencëtarët të kryejnë kërkime. Shumë prej predhave të gjuajtura ranë në ligatinat bregdetare, duke krijuar kratere të thella. Ato që nuk arritën të shpërthejnë mbeten një rrezik. Përveç kësaj, të dyja palët hodhën mina në det, këto mund të duhen dekada për t’u pastruar.
“Kam shumë frikë se do të zbulojmë kërcënimet më të rënda kur lufta të përfundojë. Është shumë e qartë se ne jemi vetëm në mes të procesit,” thotë Goldin. “Kam shumë frikë që nesër ose pasnesër do të gjejmë ndikimet më vdekjeprurëse të luftës.” /abcnews.al
