Serbia po përballet më në fund me një situatë de-facto ku duhet të heqë dorë nga nafta dhe gazi rus. Pavarësisht nga politika e deritanishme, edhe me BE-në, edhe me Rusinë, apo më saktë, edhe me Lindjen, edhe me Perëndimin, Beogradi është vënë përballë nevojës që gjetjes së rrugëve të tjera të furnizimit me naftë e gaz.
Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiç, ka deklaruar se në përputhje me marrëveshjen e bërë me kryeministrin hungarez Orban, Beogradi do të ndërtojë një tubacion nafte deri në qytetin hungarez Aldjo me gjatësi deri në 128 kilometra, për të marrë naftë dhe gas nga një burim tjetër, ndërkohë që Bashkimi Evropian, ka penalizuar më në fund edhe vendet e treta që kanë thyer sanksionet ose nuk i kanë vendosur fare ato si Serbia, duke marrë naftën dhe gazin rus.
Naftësjellësi i ri mund të kushtojë deri në 100 milionë euro. Serbia nuk ka asnjë tubacion tjetër nafte përveç JANAF. Jadranski naftovod d.d. (JANAF) është një kompani kroate (shoqëri aksionare në pronësi të përzier me kapital kryesisht shtetëror) me seli në Zagreb, e cila menaxhon sistemin e transportit të naftës së papërpunuar me të njëjtin emër, Jadranski Naftovod.
Sistemi i transportit të naftës JANAF përbëhet nga porti i Omishalj dhe 759 km tubacion tokësor. Aktiviteti i kompanisë përfshin gjithashtu magazinimin e naftës dhe derivateve të naftës, si dhe transshipin e naftës. Ka 610 km tubacione në Kroaci.
Njoftimi i embargos evropiane ndaj naftës ruse e vuri në një fokus të veçantë këtë kompani shtetërore dhe tregoi se Kroacia ka burime strategjike nga të cilat varen shumë vende në zonën përreth.
Embargoja e importit të naftës përmes gazsjellësit rus Druzhba bëri që Jadranski Naftovod (Janaf) të luajë një rol kyç në furnizimin me naftë të vendeve të Evropës Qendrore dhe Juglindore. Janaf ishte një partner i rëndësishëm strategjik për Industrinë e Naftës së Serbisë (NIS), dhe MOL hungareze, rafineritë e së cilës varen plotësisht nga nafta ruse, pra tubacioni i Druzhbës. Pa Druzhba, mbetet vetëm Janaf.
Kjo e bëri Kroacinë një destinacion gjeopolitik gjithnjë e më të rëndësishëm në hartën energjetike të Evropës, duke pasur nën kontroll Janaf dhe terminalin e tij në Omishlja dhe tubacionet e naftës 631 kilometra të gjatë, por edhe terminalin e gazit të lëngshëm LNG në Krk, i cili rezultoi të ishte një projekt infrastrukturor jashtëzakonisht i rëndësishëm.
Terminali Omishalj është kthyer në një qendër strategjike të Adriatikut për ruajtjen e naftës dhe derivateve të naftës, me përdorim intensiv të kapaciteteve magazinuese të përdorura nga INA, MOL dhe kompanitë e mëdha globale Glencore, Petraco, Litasco, BP. Kapaciteti total i depozitimit të Janaf për naftën bruto është 2.1 milion metra kub dhe 242,000 metra kub për derivatet e naftës.
Kapaciteti i projektuar i JANAF është 34 milionë tonë naftë në vit, dhe kapaciteti i instaluar është 20 milionë tonë. Sistemi është ndërtuar në vitin 1979 për nevojat e rafinerive në Kroaci, Slloveni, Serbi dhe Bosnjë-Hercegovinë, por edhe për përdoruesit në Hungari, Republikën Çeke dhe Sllovaki.
Naftësjellësi 631 kilometra i gjatë ndahet në seksione dhe shkon në kufijtë me Hungarinë, Slloveninë, Serbinë dhe Bosnjë-Hercegovinën.
Vitin e kaluar u transportuan rreth 7.5 milionë tonë naftë ndërkohë që transporti mund të trefishohet menjëherë dhe me investime shtesë mund të katërfishohet. Shteti kroat është aksionari më i madh i Janaf me një total prej 78.51 për qind të aksioneve. INA ka 11.8 për qind, HEP 5.36 për qind dhe fondi i pensionit të detyrueshëm AZ 2.30 për qind.
Bllokimi i naftës ruse për Serbinë bëri që Beogradi të ri-orientojë burimet e tij të furnizimit dhe të fusë më shumë para nga buxheti për infrastrukturën energjitike. Vuçiç paralajmëroi një investim prej 12 miliardë dollarësh në gjashtë vitet e ardhshme për infrastrukturën energjetike të Serbisë përmes planit zhvillimor të vendit deri në vitin 2025.
Vuçiç: “Pas vitesh negociatash të besueshme, Kroacia u tregua një furnizues jo i besueshëm dhe ne e kuptuam mesazhin. Ashtu siç e kuptuam mesazhin për gazin, ku nuk arritëm të merrnim sasi të mjaftueshme të garantuara të gazit nga partnerët tanë rusë, megjithëse morëm për 65 për qind të nevojave tona me një çmim jashtëzakonisht të lirë, por ne duhej të blinim 35 për qind në tregun e lirë me çmime jashtëzakonisht të larta për ne, kështu që duhej të fillonim diversifikimin. Kështu do të diversifikojmë burimet dhe tubacionet e naftës.“
Në të vërtetë, synimi i Serbisë është të shfrytëzojë nismën e Ballkanit të Hapur për të marrë naftë përmes një tubacioni që kalon përmes Maqedonisë së Veriut deri në portin shqiptar të Durrësit.
Vuçiç: “Ideja jonë është të ndërtojmë, dhe për këtë duhet të bisedojmë edhe me partnerët tanë në Ballkanin e Hapur, të ndërtojmë tubacionin e naftës përmes Maqedonisë së Veriut në portin e Durrësit në Shqipëri, në mënyrë që të rrjetizojmë vendin tonë me një tubacion nafte.”
Serbia ka siguruar rezerva nafte prej 287 mijë tonësh ndërkohë që në tubacionet e naftës dhe në përpunim janë edhe rreth 220 mijë tonë të tjerë, që do t’i mjaftonte vendit për 75 ditë në rast të mungesës së furnizimit me naftë. Ndërkohë rezervat e benzinës në Serbi janë për 59 ditë. Serbia ka aktualisht rezervat më të mëdha të gazit në historinë e saj dhe rritja e çmimit të gazit nuk do të godasë qytetarët.
Vuçiç: “Për 10 ditë nuk kemi importuar asnjë megavat energji elektrike, për 10 ditë kemi arritur të konsolidojmë të gjithë sistemin me mbështetjen e miqve tanë norvegjezë që na ndihmojnë me këshilla dhe punojnë së bashku me ne për të stabilizuar situatën…
Sa i përket çmimit të energjisë elektrike, në Serbi, amvisëritë paguajnë 8.6 cent për një kilovat, në Bosnjë dhe Hercegovinë 8.7 cent, në Shqipëri 9.7 cent, në Mal të Zi 10.5 cent, në Maqedoni 11.7 cent, në Kroaci 14.5 cent, në Berlin 44.8 cent dhe në Romë 54.4 cent për kilovatë orë.”
Serbia ka rezerva gazi për dy muaj edhe nëse nuk merr asnjë metër kub nga gassjellësit që kalojnë nga Ballkani apo Turqia. Në Evropë vetëm Hungaria ka çmim më të ulët të gazit për popullsinë.
Në Serbi, çmimi i gazit është 332 euro për 1000 metër kub ndërsa në Kroaci 674.
Gjatë luftës në Ukrainë, Rusia vazhdoi përpjekjet për të destabilizuar Ballkanin Perëndimor duke përdorur aleatët e saj pro-rusë, veçanërisht në Serbi dhe Republikën Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë, qeveritë e të cilave nuk i janë bashkuar procesit të sanksioneve perëndimore kundër Rusisë. Serbia është konsumatori më i madh i gazit në Ballkanin Perëndimor, me mbi 2.7 bcm konsum vjetor.
Serbia nënshkroi një marrëveshje të re 3-vjeçare me Gazprom në maj.
Gazprom eksportonte gaz natyror në Serbi, Maqedoninë e Veriut dhe Bosnje-Hercegovinë përmes Bullgarisë ndërkohë që Rusia, si pjesë e strategjisë së saj për të anashkaluar Ukrainën dhe për të ndërprerë përdorimin e gazsjellësit Trans-Ballkanik përmes Ukrainës dhe Moldavisë, ndërtoi me Turqinë tubacionin “Rrjedha Turke” dhe një tubacion për në Bullgari e në vazhdim për lidhje me Serbinë, Maqedoninë e Veriut dhe Hungarinë.
Gazprom filloi dërgimin e gazit përmes TurkStream në Bullgari, Serbi, Maqedoninë e Veriut dhe Bosnje-Hercegovinë në fillim të janarit 2020, dhe Hungaria filloi importin e gazit. Përpjekjet e Evropës Perëndimore për të reduktuar varësinë nga gazi rus kanë implikime të rëndësishme për Ballkanin Perëndimor.
Së pari, ato rrisin rëndësinë e gazsjellësit Trans Adriatik (TAP) që sjell gazin azerbajxhanas nga gazsjellësi TANAP i Turqisë përmes Greqisë dhe Shqipërisë në Itali, e cila ishte 40 për qind e varur nga gazi rus në 2021. TAP filloi të funksionojë në vitin 2021 dhe pritet të operojë me kapacitetin e tij të plotë prej 10 bcm në vit në 2022 dhe 2023. Zgjerimi i mundshëm i TAP po merret në konsideratë nga SOCAR i Azerbajxhanit dhe kompani të tjera.
Një hap i dytë i iniciativës së diversifikimit të gazit të Evropës Perëndimore, që përfshin përfundimin e IGB, një nyje Greqi-Bullgari si dhe ndërtimin e një terminali të ri për marrjen e gazit natyror të lëngshëm (LNG) prej 378 milionë dollarësh në Alexandropoulos deri në vitin 2023, i lidhur me IGB dhe TAP, do të zgjidhte çështjen e furnizimit me gaz për Bullgarinë dhe Maqedoninë e Veriut.
Së treti, qeveria kroate po bën zgjerimin e terminalit të importit të njësisë së rigazifikimit të magazinimit lundrues të ishullit Krk, i ndërtuar me financimin e BE-së. Ky objekt është veçanërisht i rëndësishëm sepse i ka lejuar Hungarisë të diversifikojë importet e saj të gazit dhe të marrë 1 milion bcm në vit, pavarësisht nga përfundimi në fund të vitit 2021 të një kontrate afatgjatë me Gazprom për deri në 4 milion bcm furnizim me gaz në vit.
Sllovenia është gjithashtu e interesuar për importin e gazit nga terminali në Krk. Konsumi i gazit në Ballkanin Perëndimor aktualisht është rreth 4 bcm në vit, kryesisht në sistemet e ngrohjes dhe të kombinuar të ngrohjes dhe energjisë në qytetet kryesore dhe disa industri në Serbi, Maqedoninë e Veriut dhe Bosnje-Hercegovinë. Sektorët energjetikë të këtyre vendeve aktualisht kanë përzierje të ndryshme të energjisë hidrike dhe termike, duke përfshirë përdorimin e konsiderueshëm të qymyrit dhe linjitit.
Ndonëse gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor po punojnë për të zgjeruar energjinë e rinovueshme dhe kanë vendosur objektiva nën kuadrin e Komunitetit të Energjisë, ato po ndjekin paralelisht zgjerimin ose futjen e furnizimit me gaz. Për tre vendet pa lidhje me gazin vendas, Shqipëria po bazohet në ndërtimin e një pikë daljeje gazi jashtë tubacionit TAP pranë kompresorit të Fierit dhe furnizimin me gaz përmes termocentralit të Vlorës.
Mali i Zi mund të marrë gaz nga tubacioni Jon-Adriatik, si pjesë e TAP që do të shtrihej në Mal të Zi dhe në Kroaci, ndërkohë që vazhdon dhe një studim fizibiliteti i një projekti të mundshëm importi të gazit të lëngshëm në Portin e Tivarit.
Gazi do të ishte veçanërisht i dobishëm për të reduktuar varësinë e madhe të Kosovës nga energjia e prodhuar nga njësitë e linjitit Kosova A dhe B. Një linjë nga Shqipëria në Kosovë është në shqyrtim dhe puna e fizibilitetit për këtë projekt, të quajtur ALKOGAP, është duke u financuar nga Korniza Ballkanike e Investimeve.
Nga tre importuesit e mëparshëm të gazit rus, Maqedonia e Veriut ka qenë më e fokusuar në heqjen graduale të qymyrit me një objektiv fillestar në vitin 2027. Me konsumin e gazit dhe kërkesën në rritje të shpejtë, qeveria kërkon të zgjerojë rrjetin e gazit natyror përmes Greqisë.
Në Bosnje dhe Hercegovinë, një nyje gazi Kroaci-Bosnjë, e planifikuar sipas një marrëveshjeje midis BH-Gas dhe Plinacro të Kroacisë, që do duhej të ishte në funksion në vitin 2024, do të ndihmojë në zgjerimin dhe diversifikimin e furnizimeve me gaz. E ardhmja e gazit do të varet ndjeshëm nga pozicioni kryesor i Greqisë dhe Turqisë në lidhje me rolin e tyre tranzit dhe potencialin për të importuar më shumë gaz të lëngshëm.
Megjithatë, të dy vendet përballen me një sfidë të madhe në reduktimin e varësisë së tyre të lartë nga gazi rus, përkatësisht 30 dhe 43 përqind e furnizimit me gaz në 2021. Gjithsesi, ajo që mbetet më me rëndësi është vëmendja konkrete dhe specifike e Ballkanit Perëndimor për të mbështetur investimet në projekte për të rritur diversifikimin e gazit, zhvillimin e prodhimit të energjisë së rinovueshme dhe përmirësimin e integrimit të infrastrukturës rajonale të gazit dhe energjisë elektrike./Abcnews.al/
