Nga Alex Wickham, Scott Johnson, Demetrios Pogkas dhe Sam Dagher, Bloomberg
Sulmi i Hamasit dhe përgjigja e Izraelit erdhën me një kosto të rëndë. Por ato mund të shkaktojnë gjithashtu një ngadalësim të ekonomisë globale nëse lufta çon në rritjen e çmimeve të naftës.
Lufta në Lindjen e Mesme mund të shkaktojë kaos në të gjithë botën pasi rajoni është shtëpia e vendeve prodhuese të naftës, si dhe një pikë kritike e transitit.
Shembulli më i keq i asaj që mund të ndodhë ishte lufta arabo-izraelite e vitit 1973, e cila çoi në një embargo të naftës dhe ekonomitë industriale të avancuara në vite stagflacioni.
Konflikte të tjera në rajon kanë pasur një ndikim më të kufizuar, megjithëse kostoja e jetës njerëzore ka qenë gjithmonë e lartë. Sot ekonomia globale duket e pambrojtur. Ajo është ende duke u rikuperuar nga inflacioni i përkeqësuar nga pushtimi rus i Ukrainës vitin e kaluar, raporton abcnews.al
Një luftë tjetër në një rajon që prodhon energji mund të rindez inflacionin.
Mund të ketë pasoja më të gjera, të tilla si rindezja e pasioneve dhe trazirat në botën arabe, madje duke ndikuar në zgjedhjet presidenciale në SHBA, pasi çmimet e benzinës janë kyçe për votuesit.
Të gjitha këto pasoja të mundshme varen nga mënyra se si do të zhvillohet lufta në javët ose muajt e ardhshëm. Analistët e Bloomberg studiuan ndikimin që mund të ketë lufta në rritjen globale dhe inflacionin në tre skenarë.
Në skenarin e parë, armiqësitë janë të kufizuara në Gaza dhe Izrael. Në skenarin e dytë, konflikti përhapet në vendet fqinje si Libani dhe Siria, të cilat strehojnë organizatat e fuqishme paraushtarake të mbështetura nga Teherani, domethënë, zhvillohet në një luftë prokure midis Izraelit dhe Iranit.
Dhe skenari i tretë ka të bëjë me rastin e përshkallëzimit të luftës në një konflikt të drejtpërdrejtë ushtarak midis dy armiqve tradicionalë të rajonit.
Në të tre rastet pasojat do të jenë të njëjta, naftë më e shtrenjtë, inflacion më i lartë dhe rritja ekonomike më e ngadaltë. Por shkalla e pasojave do të jetë e ndryshme. Sa më i gjerë të përhapet konflikti, aq më të mëdha do të jenë pasojat.
- Konflikti vetëm në Gaza
Në vitin 2014, Hamasi rrëmbeu dhe vrau tre izraelitë, duke shkaktuar një ofensivë tokësore në Gaza që shkaktoi më shumë se 2000 të vdekur.
Konflikti nuk shtrihej përtej territoreve palestineze dhe ndikimi i tij në çmimet e naftës ishte shumë i vogël. Këtë herë numri i të vdekurve tashmë është shumë më i lartë.
Përsëri, megjithatë, një përsëritje e kësaj historie tragjike është e mundur, me një element të ri që është ashpërsimi i sanksioneve amerikane ndaj industrisë së naftës të Iranit.
Teherani ka rritur prodhimin e naftës me 700,000 fuçi në ditë këtë vit pasi marrëdhëniet me SHBA-në janë përmirësuar pas një shkëmbimi të të burgosurve dhe heqjes së ngrirjes së aseteve iraniane, raporton abcnews.al.
Nëse ky vëllim nafte reduktohet për shkak të presionit të SHBA-së, analistët e Bloomberg vlerësojnë se çmimet e naftës do të rriten me 3 deri në 4 dollarë për fuçi.
Kështu, ndikimi në ekonominë globale do të jetë minimal, veçanërisht nëse Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe zëvendësojnë naftën iraniane duke shfrytëzuar potencialin e tyre të prodhimit.
- Lufta me prokurë
Po sikur lufta në Gaza të përshkallëzohet? Nëse lufta zgjerohet në Liban dhe Siri, përfundimisht do të zhvillohet në një luftë ndërmjetëse midis Iranit dhe Izraelit dhe kostot e saj ekonomike do të jenë më të mëdha.
Në këtë rast, megjithatë, do të rritet mundësia e një konflikti të drejtpërdrejtë midis Izraelit dhe Iranit, gjë që do të ushtrojë presion në rritje mbi çmimet e naftës.
Lufta e shkurtër por e përgjakshme midis Izraelit dhe Hezbollahut në vitin 2006 e rriti çmimin e naftës me 5 dollarë për fuçi. Një rritje e ngjashme sot mund të rrisë çmimet e naftës rreth 10% në 94 dollarë për fuçi.
Konflikti po shqetëson të gjithë botën pasi rajoni ka vende të mëdha të prodhimit të naftës.
Në të njëjtën kohë, megjithatë, mund të ndezë tensionet në rajon. Egjipti, Libani dhe Tunizia janë në një gjendje stagnimi ekonomik. Nuk mund të përjashtohet një përsëritje e të ashtuquajturës “Pranverë Arabe”, pra një valë kryengritjesh që çoi në përmbysjen e qeverive në fillim të viteve 2010.
Ndikimi ekonomik në një rast të tillë do të vinte nga dy goditje: një rritje prej 10% e çmimit të naftës dhe një valë e shitjeve masive të investimeve të rrezikshme në tregje, e ngjashme me atë që ndodhi gjatë “Pranverës Arabe”.
Në të njëjtën kohë, viti i ardhshëm do të pasohet nga një rënie e rritjes globale me 0.3%, rreth 300 miliardë dollarë të humbura, gjë që do të ngadalësojë rritjen në 2.4%.
Do të ishte norma më e ngadaltë në 30 vjet, duke përjashtuar kulmin e pandemisë në 2020 dhe krizën financiare globale në 2009.
Dhe çmimet më të larta të naftës do të rrisin inflacionin me 0.2% në 6% dhe do të intensifikojnë presionin mbi bankat për të mbajtur normat e interesit të larta.
- Lufta Iran-Izrael
Probabiliteti i një skenari të tillë është i vogël, por mbetet jashtëzakonisht i rrezikshëm. Mund të shkaktojë një recesion global. Çmimet e naftës do të rriteshin dhe tregjet e aksioneve do të shënonin rënie duke çuar në rritjen e inflacionit.
“Askush në rajon, madje as vetë Irani, nuk do të donte të shihte që konflikti midis Izraelit dhe Hamasit të shndërrohej në një luftë të përgjithshme rajonale,” theksoi Hassan Alhassan, një bashkëpunëtor në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike, raporton abcnews.al.
Siç thekson Alhassan, në rast të një konflikti midis Izraelit dhe Iranit, “Teherani do të aktivizojë të gjithë rrjetin e tij në Siri, Irak, Jemen dhe Bahrein dhe do të ketë goditje në një listë të gjatë objektivash perëndimore në rajon”.
Meqenëse 1/5 e naftës në botë vjen nga rajoni i Gjirit Persik, çmimet do të rriteshin si asnjëherë më parë. Dhe një goditje në objektet e Aramco-s, e ngjashme me atë të provokuar nga grupet paraushtarake pranë Iranit në vitin 2019, nuk mund të përjashtohet.
Ndoshta çmimi i naftës nuk do të katërfishohet, siç ndodhi në vitin 1973 kur vendet arabe vendosën një embargo si hakmarrje për mbështetjen e Uashingtonit ndaj Izraelit.
Por nëse Izraeli dhe Irani lëshojnë raketa ndaj njëri-tjetrit, çmimet e naftës mund të rriten po aq sa në vitin 1990 pasi Iraku pushtoi Kuvajtin.
Duke qenë se sot çmimet e naftës janë më të larta se para pushtimit të Kuvajtit, në një rast të tillë ato mund të shkojnë 150 dollarë për fuçi. Dhe kapaciteti i tepërt i prodhimit të mbajtur nga Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe mund të mos jetë në gjendje të ndihmojë nëse Irani mbyll ngushticën e Hormuzit, përmes së cilës kalon 1/5 e naftës në botë.
Dhe sigurisht që do të ekzistonte rreziku i një krize të madhe në bursa, e ngjashme me atë të vitit 1990.
Bazuar në këto të dhëna, analiza e Bloomberg Economics arrin në përfundimin se në një rast të tillë rritja globale do të zvogëlohej me 1%, që do të thotë se në vitin 2024 rritja globale do të jetë 1.7%.
Është e vështirë të përcaktosh recesionet që bota ka përjetuar herë pas here: falë rritjes së shpejtë të ekonomive si Kina, rastet e tkurrjes dramatike janë të rralla. Por një normë rritjeje prej vetëm 1.7% do të ishte një tkurrje vërtet domethënëse dhe do të ishte norma më e keqe e rritjes që nga viti 1982.
Kjo do të thotë, që kur Rezerva Federale shkaktoi një recesion duke vendosur të rrisë në mënyrë agresive normat e interesit për të frenuar inflacionin në rritje që çoi në krizën e naftës në vitet 1970, raporton abcnews.al
Por sigurisht nëse përjashtojmë periudhën e pandemisë në 2020 dhe krizën financiare globale në 2009. Diçka e tillë do të prishte përpjekjet globale për të ndaluar rritjen e çmimeve, pasi inflacioni do të arrinte 6.7% në 2024.
Në SHBA objektivi prej 2% për rritjen e çmimeve do të ishte tani jorealist dhe rritja e çmimit të benzinës do të minonte perspektivat e rizgjedhjes së Presidentit Biden.
/abcnews.al
