Nga Linda Karadaku
Djemve nuk iu pëlqen t’i vënë. Burrat mezi presin t’i heqin pas një dite të lodhshme. Tekstor, e ngurtë, me vija, me ngjyra, gjeometrike, e gjatë, e shkurtër, e gjerë apo e hollë, që kushton nga 3 dollarë deri në 100 dollarë e shumë më shumë se kaq. Pse i ka mbijetuar ndryshimeve të modës kjo copë mëndafshi apo pëlhurë? Pse është akoma e përshtatshme për t’u lidhur në qafë? Vëzhguesit e modës thonë se kravata mbijetoi sepse është aksesori zyrtar në veshjet e meshkujve që shpreh personalitetin, gjendjen shpirtërore ose karakterin e brendshëm. Lidhja është ajo spërkatje e ngjyrës, ai model dallues, ajo deklaratë e individualitetit që një burrë mund të bëjë në botën e kravatave.
Në një nivel tjetër, kravata mund të shihet si një mesazh. Specifike për kohën, vendin dhe personin. Për shembull, ekziston lidhja proverbiale e fuqisë – kravatë e guximshme, kravatë e shkollës së vjetër, kravatë klubi – që tregon pozicionin e supozuar të një burri në shoqëri. “Më tregoni kravatat e një burri dhe unë do t’ju tregoj kush është ai ose kush po përpiqet të jetë”, shkruan John T. Molloy në librin e tij Veshja për Sukses. Molloy kreu eksperimente që tregojnë se burrat që mbajnë kravata të shtrenjta bëjnë përshtypje më të forta në intervistat për punë, u jepen tavolina më të mira në restorante dhe madje bëjnë më shumë para.
Në shumicën e botës së zhvilluar, kravata mbetet atributi i domosdoshëm i biznesit dhe tregtisë dhe kërkesa për raste zyrtare – funksioni i tyre kryesor për më shumë se tre shekuj.
Nga origjina e tyre në mesin e shekullit të 17-të, shiritat që u bënë të njohura si kravatë janë shumëzuar në një larmi të mahnitshme. Për sytë modernë, lidhjet e hershme duken si shalle. Por, duke filluar në vitet 1870, u shfaq lidhja e këtij shalli me katër veprime, dhe ende dominon më shumë se një shekull më vonë. Kravatat janë shumë të lidhura me kohën e tyre, duke reflektuar trendet në shoqëri.
Sidoqoftë, shumica e ekspertëve e përcaktojnë shfaqjen fillestare të pararendësit modern të kravatës në 1636, kur mercenarët kroatë, të punësuar në Paris nga mbreti Louis XIV, mbanin shirita prej pëlhure në qafë për t’u mbrojtur nga elementet natyrore. Parisienët shpejt e përkthyen shallin e kroatëve në një aksesor të ri veshjesh, dhe, voila !, lindi kravata. Termi francez cravate rrjedh nga kroatët, frëngjisht për emrin kroat. Për të mos u anashkaluar, më pas, anglezët e përshtatën kravatën, dhe kolonitë amerikane shpejt i pasuan.
Pasi u lansua në treg, siç do të thoshim me gjuhën e sotme, kravata, stilet dhe mënyra e lidhjes së saj u përhapën gjithkund. Kravatat e hershme dukeshin si dantelle me harqe.
Midis llojeve që u zhvilluan në fund të shekullit të 17-të ishte Steinkirk, me origjinë nga Beteja e Steinkirk, ku oficerët francezë të befasuar i lidhën me ngut kravatat e tyre duke ikur me shpejtësi nga çadrat e tyre për t’i shpëtuar sulmit britanik.
Gjatë fillimit të shekullit të 18-të dhe në shekullin e 19-të, kravatat kishin konkurrencë të madhe. Ndërkohë që kravata në përgjithësi ishte një copë pëlhure e gjatë që lidhej rreth qafës dhe lëshohej përpara, ato i ngjanin më shumë një pëlhure si rrip apo asaj që mbajmë tani kur kemi dëmtime në qafë. Por për t’iu kthyer asaj që e lidh kravatën me kroatët dhe Ballkanin. Historia e kravatave daton në shekullin e 17-të. Gjatë Luftës Tridhjetë Vjeçare në Francë, Mbreti Louise XIII punësoi ushtarë kroatë të cilët mbanin një copë pëlhure rreth qafës si pjesë e uniformës së tyre. Mbreti menjëherë e pëlqeu atë dhe i bëri këto kravata një aksesor të detyrueshëm për takimet mbretërore. Ndërsa monarkia elitare franceze po i vinte këto kravata, nuk u desh shumë që zakoni të përhapej në të gjithë Evropën.
Sigurisht, me kalimin e çdo viti, stili dhe modeli i kravatave ka ndryshuar. Në vitet 1920, një prodhues kravatash nga Nju Jorku, i quajtur Jesse Langsdorf, patentoi një mënyrë të re për prerjen e tyre në një kënd dhe më pas qepjen e saj në tre segmente për të krijuar kravatën Langsdorf. Edhe pse gjerësia dhe gjatësia e tyre kanë ndryshuar me kalimin e viteve, dizajni origjinal i Langsdorf ka mbetur i njëjtë edhe tani. Në vitet 1930, evolucioni i kravatës pa një zhvillim të dukshëm me shpikjen e nyjës Ëindsor, krijuar nga Duka i Ëindsor. Duka zgjodhi një nyjë tepër të gjerë dhe kishte kravata të bëra posaçërisht nga një pëlhurë më e trashë për ta arritur atë.
Në vitet 1980, në vend që të përqafonin një stil të caktuar, krijuesit e kravatave krijuan një mori stilesh të ndryshme. Këto kravata ishin dukshëm më të lehta për t’u lidhur. Ndërsa stilet e kravatës kanë pësuar evolucion gjatë viteve, kravata moderne ka mbetur pothuajse e paprekur për 100 vjet. Sot, kravatat janë në dispozicion në shumë lloje pëlhurash, prerjesh, gjerësish dhe modelesh. E gjitha ka të bëjë me zgjedhjen dhe lejimin e një burri për të shprehur stilin e tij personal.
Kravatat e hershme të shekullit të 17-të kanë pak ngjashmëri me kravatën e sotme, megjithatë ishte një stil që mbeti i njohur në të gjithë Evropën për më shumë se 200 vjet. Kravata siç e njohim sot nuk u shfaq deri në vitet 1920 por që nga ajo kohë ka pësuar shumë ndryshime (shpesh delikate).
Çdo dekadë kishte stilin e vet të kravatave. Në periudhën 1900-1909, kroatët e çuan kravatën në Francë. Ajo që ishte ndryshe megjithatë, ishte se si lidheshin ato. Dy dekada më parë, nyja katërshe ishte shpikur dhe ishte nyja e vetme në mënyrën sesi lidhej kravata. Ndërkohë, mënyra të tjera të lidhjes së kravatës janë shpikur që nga ajo kohë. Dy stilet e tjera të zakonshme të lidhjes së kravatës në atë kohë, ishin lidhjet hark, (të përdorura për veshjen e bardhë të mbrëmjes), si dhe ascots (e cila kërkohej për veshjen zyrtare të ditës në Angli). Në dekadën e dytë të shekullit të 20-të u pa një rënie e tyre dhe moda e burrave u bë më e rastësishme ndërkohë që shitësit e dyqaneve vinin një theks më të fortë te komoditeti, funksionaliteti dhe përshtatja. Kah fundi i kësaj dekade kravatat i ngjajnë shumë atyre siç i njohim sot. Vitet 1920 ishin një dekadë e rëndësishme për kravatat e burrave. Një prodhues i tyre në Nju Jork me emrin Jessie Langsdorf shpiku një mënyrë të re për prerjen e pëlhurës për të prodhuar një kravatë, e cila lejonte që kravata të rikthehej në formën e saj origjinale pas çdo veshjeje. Kjo shpikje bëri që të kishte shumë mënyra për ta lidhur atë. Kravatat u bënë zgjedhja mbizotëruese për burrat pasi ishin pjesë e veshjeve zyrtare sidomos kravata e zezë.
Gjatë lëvizjes së Art Deco të viteve 1930, kravatat u bënë më të gjera dhe shpesh shfaqnin modele dhe dizajne të guximshme të Art Deco. Burrat gjithashtu i përdornin kravatat pak më të shkurtra dhe zakonisht i lidhnin ato me një nyjë Ëindsor – një nyjë kravate që Duka i Ëindsor shpiku gjatë kësaj kohe. Pjesa e hershme e viteve 1940 nuk ofroi ndonjë ndryshim emocionues në botën e kravatave – ndoshta një efekt i Luftës së Dytë Botërore që i bëri njerëzit të shqetësoheshin për gjëra më të rëndësishme sesa veshja dhe moda. Kur Lufta e Dytë Botërore përfundoi në 1945, megjithatë, një ndjenjë e çlirimit u bë e dukshme edhe në modele dhe modë. Ngjyrat në kravata u bënë të guximshme, modelet më të shumta, dhe një shitës me pakicë me emrin Grover Chain Shirt Shop madje krijoi një koleksion kravatash të rrallë.
Kur flasim për kravata, vitet 50 janë më të famshme për shfaqjen e kravatës së hollë. Për më tepër prodhuesit e kravatave filluan të eksperimentojnë me materiale të ndryshme. Vitet 1960 kaluan në ekstremin tjetër – duke krijuar disa nga kravatat më të gjera të para ndonjëherë. Kravatat e gjera nuk ishin të pazakonta – ishte një stil që mori emrin “Kravata Kipper”. Lëvizja e viteve 1970 përqafoi vërtet “Lidhjen Kipper” ultra të gjerë. Por gjithashtu vlen të përmendet krijimi i Kravatës Bolo (ose Kravata Perëndimore). Deri në vitin 1990, kravatat u bënë pak më uniforme në gjerësi dhe më të njohurat ishin modelet e guximshme me lule. Në dekadën e ardhshme, u bënë disi më të holla. Dizenjatorët evropianë tkurrën më tej gjerësinë dhe përfundimisht kravata e hollë u rishfaq si një aksesor elegant me stil. Sot, kravatat janë në dispozicion në shumë gjerësi, prerje, pëlhura dhe modele. E gjitha ka të bëjë me zgjedhjen dhe për të lejuar njeriun modern të shprehë stilin e tij personal.
Por kravata nuk ështe thjeshtë stil, modë apo personalizimin i një burri që tregon shumë për të dhe ambicjet e tij. Kur Ramush Haradinaj ishte kryeministër në Kosovë, u mblodhën rreth 300 kravata për të, pasi ai kishte rrogën e tij dhe të zyrtarëve të tjerë të lartë, duke thënë se nuk mund të dilte dosido në opinion, sepse i duheshin pak para për kravata, këmisha e kostume. Ndërkohë në disa vende trendi po shkon në drejtim të kundërt. Ish-kryeministri grek Cipras u njoh në opinion dhe u identifikua si zyrtari më I lartë I shtetit që nuk mbante kravatë. Po kështu Albin Kurti, kryeministri I Kosovës, I cili nuk mbante kravatë sa ishte në opozitë, por iu rikthye asaj kur u bë kryeministër dhe I duhej ta vinte të paktën në takimet zyrtare. Por edhe në botën e biznesit po ndodh e njëjta gjë. E përditshmja gjermane «Süddeutsche Zeitung» shkruante se fjalimet pa kravatë sinjalizojnë dinamikë dhe freski rinore. Gazeta përmendte dy biznesmenë të rëndësishëm: Joe Kaeser nga Siemensi dhe Dieter Zetsche nga Daimler (prodhues i Mercedesit), të cilët shpesh nuk vënë kravatë. Po kështu, shefi i artikujve sportivë Adidas, shefi i firmës së ilaçeve Roche, shefi i Nestlé. Dukej se edhe kjo kishte një simbolikë të vetën, kravata simbolizon diçka statike ndërkohë që një menaxher i mirë duhet të përçojë mesazhin e kundërt: të jetë dinamik.
Megjithatë, kravata I ka mbijetuar kohëve. 18 tetori është Dita e Kravatave, ose dita e vitit për këtë aksesor I cili është pjesë integrale e veshjes zyrtare, nga uniformat e shkollës deri në kodin e veshjes së figurave politike. Dita e kravatave është vendosur në vitin 2003, kur Akademia e Kravatave vendosi rreth arenës romake të Pulës, në Kroaci, një kravatë gjigante të kuqe, në nder të simbolit të identitetit kombëtar të vendit. Përvjetori u bë zyrtar në vitin 2008 kur parlamenti kroat njëzëri deklaroi ditën e kravatës më 18 tetor.
Por ka edhe më shumë. Kravata nuk është vetëm e burrave. Në shekullin e gjashtëmbëdhjetë, Dukesha e La Valliere, për të imituar monarkun Louis XIV përmes artit, vuri rreth qafës një fjongo, duke veshur në këtë mënyrë një aksesor deri më tani të përcaktuar për burrat. Një ndër kuriozitetet për kravatën, është se matematikani suedez Mikael Vejdemo-Johansson identifikoi 177.147 mënyra të mundshme për të lidhur kravatën, të përpunuara falë teorive logjike dhe modeleve komplekse matematikore. Kravata është përjetësuar në shumë portrete të famshme. Midis tyre, piktura e famshme nga Amedeo Modigliani, Gruaja me kravatë. Dhe po kështu, në Bienalen e Venecias të vitit 2017, një dhomë e tërë kishte të ekspozuara kravata, një vepër kjo e artistit izraelit, Michal Cole, që simbolizonte luftën kundër maskilizmit.
Kravatës nuk mund t’I shpëtonte as Hollivudi. Ndër kravatat e famshme të Hollivudit janë ato të Vëllezërve Blues, kravata e veshur nga Leonardo Di Caprio në filmin The Ëolf of Ëall Street, apo ajo e Harry Potter. Sigurisht që bota e muzikës nuk mund të mos e kishte elegancën e kravatës. Një tip kravate prej stofi të thurur shënoi kulmin e saj në1960. Kjo kravatë u bë simboli i shpirtit rebel anglez veçanërisht kur u vesh nga grupi Beatles, gjatë takimit legjendar me JFK. Ndërsa në vitet 1980-90 grupi Duran Duran solli ne modë kravatën e hollë./ Abcnews.al
