Nga Linda Karadaku:
Rëndësia e madhe e arkitekturës së memorialeve në krijimin e kujtesës kolektive të komunitetit është njohur pas Luftës së Dytë Botërore, kur u bë progres dramatik në të kuptuarin e konceptit të kujtesës kolektive dhe vetëdijes për etikën e memorializimit.
Memoriali i Holokaustit në Gjermani ka tërhequr miliona vizitorë dhe sot është një nga 10 pikat më të vizituara nga turistët. Kjo qendër historike është një fushë e mbushur me 2700 pllaka të errëta në zemër të Berlinit. Arkitekti amerikan Peter Eisenmann fitoi projektin në vitin 1997 pas një sërë konkursesh dhe mosmarrëveshjeje rreth asaj që duhet të ishte një dizajn i përshtatshëm për një memorie kaq të rëndësishme.
Dhe Eisenmann ka thënë: Madhështia dhe shkalla e tmerrit të Holokaustit është e tillë që çdo përpjekje për ta përfaqësuar atë me mjete tradicionale është në mënyrë të pashmangshme e pamjaftueshme … Përpjekjet tona përkujtimore për të paraqitur një ide të re të kujtesës si të dallueshme nga nostalgjia … Ne vetëm mund të njohim të kaluarën sot përmes një manifestimi në të tashmen.”
Dhe në fakt, është i projektuar për ta risjellë historinë në formën më dramatike të saj. Pjesa kryesore e memorialit të Holokaustit është “Fusha Stelae”, një fushë e saktë e shtyllave dramatike 2,711 të betonuara në mënyrë gjeometrike. Kolona solemne, të ndryshme në përmasa, ngjallin një ndjenjë disorientuese ndërkohë që ecën në këtë pyll gri betoni. Ndër vendimet më të diskutueshme ishte zgjedhja për të aplikuar shtresën rezistente ndaj grafiteve.
Kompania Degussa përgjegjëse për krijimin e mbulesës rezistente ishte përfshirë në persekutimin nacional-socialist të hebrenjve dhe – akoma më keq – dega e tyre, Degesch, prodhoi Zyklon B, gazi që përdorej në dhomat e gazit.
Edhe në Ballkan, arkitektura e memorialeve të pasluftës është kujtesë kolektive dhe selektive njëkohësisht.
Pasqyron atë që ndodhi nga perspektiva e njërit grup etnik, ashtu siç ka ndodhur gjithmonë në këtë rajon të trazuar. Secili luftën e vet, të vrarët e vet dhe viktimat e veta.
Mbi 2,100 memoriale janë të regjistruara për viktimat civile ose ushtarët nga lufta në Bosnje/ Hercegovinë, të arkivuar në Regjistrin Qendror të Memorialeve.
Arkitektura e memorialeve ekziston në formën e memorialeve, muzeve, skulpturës, shatërvanëve, urave dhe galerive, si “bartëse” të kujtesës kolektive që shkojnë nga komplekse madhështore tek pllaka të vogla mermeri anës rrugës.
Ato janë një mënyrë komunikimi me të kaluarën po aq sa provë dhe dëshmi e një vendi ku kanë ndodhur krime të tmerrshme që nuk mund dhe nuk duhet të harrohen. Në vitin 2003, në Bosnjë-Hercegovinë u hap në Potoçari nga presidenti i atëhershëm i SHBA-së, Bill Clinton, Qendra Memoriale.
Viktimat janë nga komuna të ndryshme, shumica e tyre nga Srebrenica, Bratunac, Vlasenica, Zvornik dhe Miliç. Mbetjet mortore të viktimave të gjenocidit janë gjetur në 150 lokacione të ndryshme, prej të cilave 77 ishin varreza masive.
Viktima më e re e varrosur deri më tani në Potoçari është një foshnje e sapolindur, Fatima Muhiç, ndërsa më e vjetra është Shaha Izmirliç e lindur në vitin 1901.
Qendra Memoriale përbëhet nga dy komponentë, e para në të cilën është varreza ku janë varrosur eshtrat e më shumë se 6.600 viktimave të gjenocidit.
Procesi i identifikimit dhe varrosjes së viktimave vazhdon çdo vit. Muri përkujtimor, në të cilin janë shkruar emrat e 8.372 viktimave të gjenocidit të Srebrenicës është gjithashtu brenda varrezave.
Komponenta e dytë e Qendrës Memoriale është vendosur në ish-fabrikën e baterive që shërbeu si selia e batalionit holandez të OKB-së përpara gjenocidit dhe ngjarjeve të korrikut 1995.
Sot në këtë objekt janë vendosur ekspozitat si Dhoma Përkujtimore, Dhoma Multimedia dhe Qendra e Dokumentimit, një hapësirë e krijuar për të informuar vizitorët në lidhje me krimet e kryera në dhe rreth Srebrenicës.
Vizitorët në kompleksin kryesor të ekspozitës mund të dëgjojnë dëshmi, të shikojnë instalime filmike, të rishikojnë provat materiale dhe të shikojnë dokumentet e gjykatës në lidhje me gjenocidin e Srebrenicës në vitin 1995.
Kosovë:
Simbolika e përmendoreve të luftës së Kosovës mund të gjendet në mesazhet e shkruara që ata mbajnë, strukturën e tyre fizike, kohën e ndërtimit të tyre dhe vendndodhjen.
Një tipar është i përbashkët për to: në bazë dhe në thelb kanë kombin shqiptar dhe cilado qofshin komentet politike për kuptimet e tyre estetike ose simbolike, memorialët e luftës së Kosovës janë në thelb vendet e përkujtimit.
Fitore e jetës mbi vdekjen, e lirisë mbi robërinë dhe mbi të gjitha përjetësia për atë që jep jetën për vendin e vet.
Libri që përkujton rreth 1,700 luftëtarë të rënë në UÇK, një “monument-tekst” i luftës, i quan ata “feniks”, figura mitike që jetojnë përgjithmonë. Edhe mesazhi i tyre ka për qëllim të jetojë përgjithmonë.
Përkujtimet vendosen në mënyrë të dukshme në qendër të qyteteve, në sheshe dhe përgjatë rrugëve kryesore, sepse ka nevojë që njerëzit të rikujtojnë sakrificën e bërë dhe gjakun e vënë në themel të lirisë. Kjo është kujtesa e projektuar në të ardhmen.
Memoriali i Jasharajve në Prekaz është shembulli më i mirë. Kujtesa kryesore e trashëgimisë së UÇK-së për të luftuar dhe vdekur për kombin, përfshin edhe një “fushë paqeje”, duke lartësuar një traditë kombëtare të pajtimit. Për shkak të rëndësisë së tij, politikanët bëjnë pelegrinazhe të shpeshta në këtë vend, shpesh duke e përdorur edhe si një sfond për të nxitur kauzat e tyre.
Por Murat Jashari iu rikujton shpesh aktorëve të ndryshëm politikë se memoriali nuk iu shërben interesave specifike të njërit apo tjetrit, jo vetëm sepse është një faltore kombëtare, por sepse është në një tokë të shenjtë, ku janë varrosur gjyshërit e tij, nëna, vëllezërit dhe motrat dhe të afërmit e tjerë. Faltorja e Kombit nuk është thjeshtë memorial, është vendi i një sakrifice sublime dhe i një kujtese kolektive!/abcnews.al/
