Nga Andy Langekamp, The Hill
Pamjet dhe raportet e sulmit të Hamasit me 7 tetor nuk lanë asgjë për imagjinatën. Dhe bota ka parë raporte tronditëse për përgjigjen shumë të ashpër të Izraelit, dhe shumë të tjera padyshim që do të pasojnë.
Deri më tani, përshkallëzimi aktual është krahasuar më shpesh me Luftën e Yom Kipur në vitin 1973, pjesërisht për shkak se Hamasi shkatërroi gardhin kufitar me Izraelin pothuajse 50 vjet nga data pas fillimit të asaj lufte.
Gjatë Luftës së Yom Kipur, Egjipti dhe Siria, të mbështetur nga shtete të tjera arabe, donin të rimerrnin territoret që humbën në Luftën Gjashtë Ditore të vitit 1967.
Më 6 tetor 1973, në ditën e shenjtë të hebrenjve të Yom Kippur, Egjipti dhe Siria filluan sulme të njëkohshme të befasishme ndaj pozicioneve izraelite përgjatë gadishullit Sinai dhe lartësive Golan, raporton abcnews.al.
Gjatë ditëve të para të luftës, Izraeli përjetoi një periudhë shumë të vështirë. Megjithatë, mbështetja e SHBA-së dhe mobilizimi i shpejtë pas befasisë fillestare ishin faktorë që kontribuuan në kundërsulme të suksesshme dhe armëpushimi u arrit përfundimisht më 25 tetor, raporton abcnews.al.
Megjithëse lufta nuk solli një fitues të qartë ushtarak, ajo e bëri Izraelin të pranonte se paqja me fqinjët e tij ishte e rëndësishme. Dhe disa fqinjë e kuptuan dhe pranuan se shteti hebre ishte një fakt i kryer. Afrimet diplomatike çuan në Marrëveshjet e Camp David të vitit 1978 midis Izraelit dhe Egjiptit, për shembull, me njohjen e Izraelit nga Egjipti dhe tërheqjen e Izraelit nga Sinai.
Tregjet e aksioneve reaguan shumë negativisht ndaj rritjes së çmimit të naftës dhe pasigurisë. Indeksi S&P 500 ra me mbi 10% në muajin pas shpërthimit të luftës. Më pas do të binte shumë më tej pjesërisht për shkak të embargos së naftës të shpallur më 19 tetor; indeksi humbi mbi 40% në pak më pak se një vit nga tetori 1973 në nivelin më të ulët në shtator 1974.
Shumë analistë kanë paralajmëruar se pasojat gjeopolitike dhe ekonomike të sulmit të Hamasit dhe pasojat e tij mund të krahasohen me ato të Luftës së Yom Kipurit.
Por ky krahasim është i gabuar në shumë aspekte:
Në vitin 1973, disa vende arabe i shpallën luftë Izraelit. Megjithatë, këtë herë bëhet fjalë për një sulm nga një grup i armatosur, i mbështetur nga disa lëvizje të tjera militante.
Një rritje shumë e mprehtë e kërkesës për naftë ishte e dukshme në atë kohë. Në vitet 1970, shitjet e makinave pësuan rritje të fortë, veçanërisht në SHBA.
Kjo rezultoi në një rritje të konsumit të karburantit dhe një varësi më të madhe nga nafta. Në çdo rast, vende të tilla si SHBA dhe shumë shtete europiane ishin bërë vende shumë të industrializuara me një kërkesë të lartë dhe në rritje për naftë. Tregjet në zhvillim si Koreja e Jugut dhe Tajvani filluan të industrializohen shumë gjatë kësaj periudhe, gjë që rriti masivisht kërkesën e tyre për naftë.
Për më tepër, Bashkimi Sovjetik dhe Europa Lindore u përballën me një rritje të shpejtë të nevojave për energji për aktivitetet e tyre industriale dhe ushtarake.
Në një kontekst më të gjerë, krahasuar me dekadat e mëvonshme, popullsia globale u rrit relativisht shpejt nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në vitet 1980, me rritjen më të shpejtë që ndodhi kryesisht në vitet 1960 dhe fillimin e viteve 1970.
Përveç ringjalljes së kërkesës për naftë pas krizës COVID-19, nuk mund të thuhet se kërkesa po rritet me shumë shpejtësi në këtë pikë. Kjo është pjesërisht për shkak të tranzicionit të energjisë, duke përfshirë një pjesë gjithnjë e më të madhe të automjeteve elektrike në shitjet e makinave.
Në vitet 1970, prodhuesit e naftës operonin me pak a shumë kapacitet të plotë kur u vendos embargoja e naftës, për këtë arsye kishte mungesë të konsiderueshme të kapaciteteve rezervë. Prodhuesit amerikanë në veçanti po operonin me kapacitet maksimal në atë kohë dhe fushat e tyre të naftës po shteroheshin.
Sido që të jetë, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe aktualisht kanë ende (shumë) hapësirë për të rritur prodhimin; Sipas disa ekspertëve, OPEC+ kishte një kapacitet rezervë prej rreth 4 milionë fuçi në ditë në korrik.
Vende të tilla si SHBA, Kanadaja dhe Brazili gjithashtu mund të rrisin prodhimin e tyre. SHBA ka rezerva strategjike të naftës në ditët e sotme, të cilat filloi t’i grumbullonte në 1975 si përgjigje ndaj krizës së naftës.
SHBA-ja ka marrë sasi të mëdha nga këto rezerva pas krizës së COVID-19 dhe ato kanë rënë ndjeshëm nën Presidentin Biden, 180 milionë fuçi janë marrë nga rezervat që nga marsi 2022. Megjithatë, ajo ende ka mbi 350 milionë fuçi .
Tregu i furnizuesve të naftës është shumë më i larmishëm se në vitet 1970, siç është tregu total i energjisë. Vendet jashtë OPEC-ut janë bërë lojtarë (më) të rëndësishëm përfshirë SHBA-në, Kanadanë dhe Brazilin dhe kalimi drejt burimeve alternative të energjisë dhe energjisë së rinovueshme është duke u zhvilluar vazhdimisht, raporton abcnews.al.
Në vitin 1973, nafta përbënte 48.5% të konsumit të përgjithshëm global të energjisë; deri në vitin 2019, kjo përqindje kishte rënë në 40.4%, që është ende mbresëlënëse.
Me pak fjalë, krahasuar me vitet 1970, tregu aktual global i naftës karakterizohet nga një gamë më e gjerë prodhuesish dhe konkurrencë e shtuar nga burimet e tjera të energjisë.
Kriza e naftës bëri që vendet importuese të naftës të bashkojnë forcat si pjesë e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë (IEA) në 1974.
IEA synonte të rriste sigurinë e energjisë dhe të zvogëlonte varësinë e vendeve të industrializuara nga vendet eksportuese të naftës. Qëllimi ishte krijimi i mekanizmave për të adresuar mungesat e furnizimit me naftë dhe për të siguruar që vendet anëtare të kishin në dispozicion naftë të mjaftueshme në rast të një krize të re.
Më konkretisht, IEA kontribuoi dhe vazhdon të kontribuojë në krijimin e rezervave strategjike dhe në koordinimin e masave për adresimin e mungesës së furnizimit me naftë.
Përveç kësaj, ai inkurajon përmirësime në efikasitetin e energjisë, bashkëpunimin ndërmjet anëtarëve, diversifikimin e burimeve të energjisë dhe përdorimin e energjisë së rinovueshme, raporton abcnews.al.
Gjatë krizës së naftës të vitit 1973, IEA nuk ekzistonte ende dhe përgjigja ndaj çmimeve të larta të naftës ishte, si rrjedhim, shumë më kaotike dhe e pamenduar mirë sesa do të ishte ndoshta tani.
Kjo është pjesërisht për shkak të politikave të IEA. Në vitin 1973, sipas një vlerësimi, vendet e OPEC-ut e rritën në mënyrë të njëanshme çmimin e naftës me 70% (madje edhe para embargos së naftës). Arabia Saudite dhe anëtarët e tjerë të OPEC+ nuk kanë absolutisht nevojë për këtë tani.
Në të vërtetë, nëse do ta bënin këtë, ata do të vrisnin patën që lëshon vezët e arta duke e zhytur ekonominë globale në recesion dhe duke përshpejtuar tranzicionin e energjisë.
Kjo tregon se duhet të jemi shumë të kujdesshëm në krahasimin me rastet e mëparshme të përshkallëzimit të konfliktit izraelito-palestinez dhe të bazojmë parashikimet e pasojave ekonomike dhe gjeopolitike të luftës së sotme në atë që ka ndodhur më parë.
/abcnews.al
