Iranianët kanë zgjedhur reformistin Masoud Pezeshkian si presidentin e ardhshëm të Republikës Islamike në zgjedhjet për të zëvendësuar Ebrahim Raisi, i cili u vra në një përplasje helikopteri në maj.
Pezeshkian, një kardiokirurg 69-vjeçar, fitoi numrin më të madh të votave në balotazh kundër ultrakonservatorit Saeed Jalili, duke marrë rreth 16 milionë vota ose 54 për qind nga rreth 30 milionë të hedhura.
Ai mori mbështetjen e koalicionit kryesor reformist të vendit dhe shumë iranianë që kishin frikë nga një kontroll i vazhdueshëm i vijës së ashpër në pushtet.
– Çfarë ka premtuar Pezeshkian?
Gjatë fushatës, Pezeshkian bëri thirrje për “marrëdhënie konstruktive” me vendet perëndimore për “të nxjerrë Iranin nga izolimi i tij”.
Ai u zotua të përpiqet të ringjallë një marrëveshje bërthamore të vitit 2015 me Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë e tjera, e cila vendosi frenim të aktivitetit bërthamor të Iranit në këmbim të lehtësimit të sanksioneve. Marrëveshja u rrëzua në vitin 2018 pasi Uashingtoni u tërhoq nga ajo.
Brenda Iranit, ai u zotua të lehtësojë kufizimet e gjata të internetit dhe të kundërshtojë “plotësisht” patrullat e policisë që zbatojnë shaminë e detyrueshme për gratë, një çështje e profilit të lartë që nga vdekja në paraburgim policor në 2022 të Mahsa Amini.
Kurdja 22-vjeçare iraniane ishte arrestuar për një shkelje të dyshuar të kodit të veshjes dhe vdekja e saj shkaktoi muaj trazira vdekjeprurëse në mbarë vendin. Pezeshkian u zotua gjithashtu të përfshijë më shumë gra dhe pakica etnike si kurdët dhe baluçët në qeverinë e tij. Ai ka premtuar gjithashtu të ulë inflacionin, i cili tani qëndron në rreth 40 për qind, për të cilin ai thotë se i ka “dërmuar shpinën kombit” vitet e fundit. Në një debat me Jalilin, Pezeshkian vlerësoi se Iranit i duhen 200 miliardë dollarë investime të huaja, të cilat ai tha se mund të sigurohen vetëm duke përmirësuar lidhjet në të gjithë botën.
– Cilat janë fuqitë e tij? –
Ndryshe nga shumë vende, presidenti i Iranit nuk është kreu i shtetit dhe autoriteti përfundimtar i takon udhëheqësit suprem – një post i mbajtur nga Ayatollah Ali Khamenei për 35 vjet.
Si president, Pezeshkian do të mbajë pozitën e dytë më të lartë dhe do të ketë ndikim si në politikën e brendshme ashtu edhe në atë të jashtme. Përcaktimi i politikës ekonomike do të jetë brenda kompetencave të tij. Megjithatë, ai do të ketë pushtet të kufizuar mbi policinë, dhe praktikisht asnjë mbi ushtrinë dhe Korpusin e Gardës Revolucionare Islamike, krahu ideologjik i ushtrisë.
Policia, ushtria dhe IRGC të gjithë i përgjigjen drejtpërdrejt udhëheqësit suprem. Pezeshkian do të ngarkohet me zbatimin e politikave shtetërore të përshkruara nga Khamenei.
– Çfarë presin njerëzit?
Iranianët kanë ndjenja të përziera ndaj fitores së Pezeshkian, ku disa shprehin lumturi dhe të tjerë skeptikë. “Ne kishim vërtet nevojë për një president të arsimuar për të zgjidhur problemet ekonomike të njerëzve,” tha Abolfazl, një arkitekt 40-vjeçar nga Teherani, i cili kërkoi të përdorej vetëm emri i tij. Por Rashed, një berber 40-vjeçar, tha se fitorja e Pezeshkian “nuk ka rëndësi” dhe besonte se “situata vetëm do të përkeqësohet”. Maziar Khosravi, një analist politik dhe gazetar, tha se presidenti i ri “nuk premtoi një zgjidhje të menjëhershme të problemeve” në Iran.
“Njerëzit votuan për të sepse e kuptuan se qasja e tij kishte të bënte me bashkëveprimin me botën, e cila ishte krejtësisht e ndryshme nga qeveria aktuale”, tha ai.
Komentatori politik Mossadegh Mossadeghpoor tha se njerëzit janë të kujdesshëm “shpresojnë se ai mund të bëjë disa ndryshime të mira dhe të zgjidhë disa nga çështjet e vendit”, veçanërisht ekonominë.
– Çfarë sfidash ka ai?
Analistët thonë se Pezeshkian do të përballet me sfida serioze sepse konservatorët ende dominojnë institucionet shtetërore. Një institucion i tillë është parlamenti, i cili u zgjodh në mars dhe dominohet nga konservatorët dhe ultrakonservatorët.
Kryetari i parlamentit, Mohammad Bagher Ghalibaf, i cili kandidoi në raundin e parë të zgjedhjeve, mbështeti Jalilin në balotazh. Dy ultrakonservatorë të tjerë që u larguan një ditë para raundit të parë mbështetën gjithashtu Jalilin.
“Trajtimi me çështjen e hixhabit apo ndonjë çështje tjetër ideologjike është jashtë dorës së presidentit,” tha Mossadeghpoor, duke vënë në dukje se kjo është një çështje fetare. Ali Vaez i grupit Ndërkombëtar të Krizave thotë se Pezeshkian do të përballet me një betejë të vështirë për të siguruar “të drejtat sociale dhe kulturore në vend dhe angazhimin diplomatik jashtë vendit”. Për çështjen bërthamore, Mossadeghpoor tha se Pezeshkian mund të jetë në gjendje ta “zgjidhë atë nëse është vullneti i sistemit”. Përpjekjet diplomatike për të ringjallur marrëveshjen e 2015 me Uashingtonin dhe Evropën kanë dështuar gjatë viteve.
“Askush nuk duhet të presë që qasja e Iranit ndaj politikës së jashtme të ndryshojë rrënjësisht,” tha Khosravi. Zgjedhjet presidenciale të Iranit erdhën në mes të tensioneve të rritura rajonale për luftën në Gaza midis Izraelit dhe aleatit të Teheranit, Hamasit, i cili ka tërhequr grupe të tjera militante të mbështetura nga Irani në Siri, Liban, Irak dhe Jemen. Mossadeghpoor thotë se Pezeshkian “as nuk do të zvogëlojë aftësitë raketore të Iranit, as nuk do të ndalojë së mbështeturi grupet e frontit të rezistencës”.
