Përktheu: Sonila Backa-abcnews.al
Me 30 janar, një nga mediat kineze publikoi një artikull rreth betejës së vazhdueshme teknologjike midis Kinës dhe Amerikës. Artikulli, i publikuar nga Instituti i Studimeve Ndërkombëtare dhe Strategjike (IISS) nxori në pah se Kina ka të ngjarë të humbasë betejën në përballjen teknolgjike midis dy fuqive botërore.
Kinës i mungon kontrolli mbi sistemet bazë kompjuterike, citohet në artikull, dhe qëndron shumë pas Amerikës në një numër fushash të rëndësishme si gjysmëpërçuesit, sistemet operative dhe hapësira ajrore.
Brenda një jave nga postimi i tij, arikulli u fshi.
Rrethanat për fshirjen e artikullit janë të paqarta. Shefat e Partisë Komuniste mund të kenë vendosur se kjo sinjalizon dobësinë e vendit në një kohë kur Xi Jinping dëshiron të fuqizohet ndërsa po përgatitet të emërohet president i përjetshëm i vendit, raporton abcnews.al
Artikulli sigurisht është i papërshtatshëm për Xi. Fuqia e Perëndimit për të penguar kundërshtarët e tij me sanksione mund të jetë gati të testohet në Rusi nëse pushton Ukrainën- një konfrontim ushtarak dhe ekonomik që sundimtarët e Kinës do ta vëzhgojnë nga afër, sepse mund të nxjerrë në pah dobësitë e tyre.
Plani pesëvjeçar i Kinës, një plan strategjik nga viti 2021 deri në 2025, e cilëson mbështetjen te shkenca dhe teknologjia një gur themeli të politikës ekonomike.
Qeveria po investon miliarda në këtë përpjekje. Shpenzimet e kombinuara publike dhe private të kërkimit- zhvillimit u rritën në një rekord prej 2.8 trilion juanë (440 miliardë dollarë) në vitin 2021 në një përpjekje për të qënë të barabartë me rivalët e saj.
Kjo është e barabartë me 2.5% të PBB-së, ende larg nga 3% e Amerikës apo më shumë, por një e pesta gjatë pesë viteve të fundit. Më 11 shkurt SMIC, prodhuesi më i madh i çipave në Kinë, tha se do të investonte rreth 5 miliardë dollarë në vitin 2022 në fabrika të reja gjysmëpërçuese, raporton abcnews.al
Tre ditë më vonë, njësia e Hong Kongut e Standard Chartered, një bankë britanike, u bë huadhënësi i parë i huaj jashtë Kinës kontinentale që lidhet drejtpërdrejt me CIPS. The Economist ka bërë anketa në 6 fusha në të cilat mbështetja e Kinës te Perëndimi ka qenë shqetësues për partinë dhe Xi.
The Economist vlerësoi vaksinat mRNA, agrokimikatet, hapësirën ajrore civile, gjysmëpërçuesit, sistemet operative kompjuterike dhe rrjetet e pagesave.
Progresi kinez ka qenë më i theksuar në fusha që, edhe pse vetë të sofistikuara teknologjikisht, kërkojnë zinxhirë furnizimi më pak të zgjeruara dhe komplekse. Filloni me vaksinat. Pjesa më e madhe e përparimit të Kinës në teknologjinë mRNA lidhet me një njeri, Ying Bo. Për disa vite Ying punoi në mRNA e Moderna, përpara se të kthehej në Kinë nga Bostoni në fillimin e pandemisë.
Kthimi i tij u cilësua nga mediat shtetërore si i një patriot që iu përgjigj thirrjes së mëmëdheut. Kompania e tij, Abogen Biosciences, ka punuar me Ushtrinë Çlirimtare të Popullit për të zhvilluar vaksinën më të avancuar të mRNA dhe ishte pjesë e një programi që ka investuar të paktën 2.3 miliardë dollarë në zhvillimin e vaksinave lokale.
Rezultatet nga provat klinike të fazës së parë të vaksinës Abogen, të njohur si ARCoVax, janë publikuar së fundmi. Kapaciteti vjetor i prodhimit prej 200 milion dozash duket modest në krahasim me 4 miliardë doza që priten këtë vit për vaksinën Pfizer-BioNTech, raporton abcnews.al
Duke përkrahur ARCoVax dhe duke mohuar miratimin e vaksinave perëndimore të mRNA (megjithëse jo pilulat perëndimore për Covid, njëra prej të cilave u miratua këtë muaj), Xi duket se i ka dhënë një vlerë më të lartë vetes sesa mirëqenies publike, thotë Huang Yanzhong i Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë (CFR).
Këto duket se kanë ngadalësuar progresin agrokimik. Kompanitë kineze kanë zhvilluar alternativa të prodhuara në shtëpi; Dabeinong Biotechnology, një prodhues i madh i ushqimit, po investon shumë në kërkime. Më i dalluari prej tyre ishte blerja prej 44 miliardë dollarësh në 2016 nga ChemChina, një konglomerat kimik i kontrolluar nga shteti, i Syngenta, një gjigant zviceran i farave dhe agrokimikateve.
Por mungesa e vazhdueshme e kapacitetit të prodhimit vendas do të thotë se Kina është ende e varur nga importi i të korrave. Në vitin 2021, Kina shpenzoi të paktën 400 miliardë juanë (62 miliardë dollarë) për importet e sojës, misrit dhe pambukut.
Avionët dhe pjesët e importuara i kushtuan Kinës dukshëm më pak – 19 miliardë dollarë vitin e kaluar. Por edhe këtu, partia dëshiron që industria të mos jetë me e varur nga të huajt. Këtë vit COMAC, një grup i hapësirës ajrore, planifikon të fillojë dërgimin e tij c919 , një rival i Boeing 737 dhe Airbus A320. Linjat ajrore kineze kanë porositur qindra prej tyre.
Megjithatë, me një inspektim më të afërt, c919 nuk duket dhe aq prodhim kinez. Programi ka kushtuar 72 miliardë dollarë ose më shumë, sipas Qendrës për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, një tjetër institut, por avioni është i ndërtuar nga pjesë të huaja.
Për shkak se motorët turbofan kanë pasur probleme teknike, për shembull, avionët tani për tani do të pajisen me motorë nga një sipërmarrje e përbashkët midis Safran të Francës dhe GE Aviation të Amerikës. Me qindra komponentë të tjerë të prodhuar gjithashtu jashtë vendit, produkti përfundimtar është i ngjashëm me një avion perëndimor por jo të fundit.
Kina përballet me të njëjtin problem në përpjekjen për t’u shkëputur nga zinxhiri global i furnizimit të gjysmëpërçuesve. Dobësia e Kinës ndaj sanksioneve teknologjike u bë e qartë në vitin 2018, kur administrata e Donald Trump ndaloi shitjet e pajisjeve për dy prodhuesit kinezë të telekomunikacionit, ZTE dhe Huawei.
Për të shmangur përsëritjen e diçkaje të tillë, plani i fundit pesëvjeçar përcakton që Kina duhet të prodhojë 70% të çipave deri në vitin 2025, nga më pak se 20% vitin e kaluar. Ashtu si në fushat e tjera, vendi po bën njëfarë progresi drejt këtij qëllimi. Shteti ka investuar qindra miliarda juanë në këtë sektor, raporton abcnews.al
SMIC tha më 11 shkurt se do të investonte rreth 5 miliardë dollarë në 2022 dhe do të përfundonte ndërtimin e tre fabrikave të reja. Një kompani me bazë në Shangai, i drejtuar nga Micron, një prodhues amerikan i çipave, është bërë një vend gjuetie për firmat lokale. Më 26 janar, Micron tha se do ta mbyllte kompaninë.
Por, si me avionët, edhe me çipsat, Kina qëndron shumë pas Shteteve të Bashkuara. Kina është ndoshta vite larg riprodhimit të makinerive litografike të ndërtuara nga ASML, një firmë holandeze.
Problemi i Kinës nuk është zotërimi i një teknologjie ose rikrijimi i zinxhirëve të furnizimit. Sistemet operative që fuqizojnë kompjuterët personalë dhe celularët inteligjentë janë një shembull kryesor. Kur administrata Trump ndaloi firmat amerikane të punonin me Huawei në vitin 2019, një brezi i celularëve të firmës kineze u privuan jo vetëm nga çipat, por edhe nga sistemi operativ Android i Google.
Së bashku, këto kufizime kontribuan në rënien prej rreth 30% të të ardhurave të Huawei vitin e kaluar. Kompanitë kineze vlerësohet të kenë investuar rreth 4 miliardë dollarë midis 2019 dhe shtatorit të 2021 në zhvillimin e sistemeve operative.
Disa analistë presin që Android e Huawei, të dominojnë tregun. Por praktikisht të gjithë celularët inteligjentë kinezë vazhdojnë të funksionojnë me Android dhe iOS të Apple, dhe pothuajse të gjithë desktopët kinezë janë macOS i Apple ose Microsoft Windows.
Pjesa më e madhe e transfertave globale të parave përpunohen përmes SWIFT, sistemit të mesazheve ndërbankare me bazë në Belgjikë dhe CHIPS, sistemit të brendshëm të kleringut të Amerikës.
Këto, plus përdorimi i gjerë i dollarit në financat dhe tregtinë ndërkombëtare, i japin Amerikës fuqi mbi sistemin financiar global.
Për të mbrojtur veten ndaj kërcënime të SHBA-së, të cilin Amerika e ka menduar për shtypjen e lirive nga Xi në Hong Kong dhe abuzimet e të drejtave të njeriut në Xinjiang, Kina që nga viti 2015 ka zgjeruar një sistem paralel për pagesat në juan të njohur si CIPS.
Në shtator, shërbimi ka përpunuar 317 miliardë juanë në transaksione çdo ditë në më shumë se 100 juridiksione. Kostot e zgjerimit të CIPS janë të panjohura, por ndoshta të mëdha. Megjithatë, në krahasim me madhësinë e ekonomisë kineze, gjurma e sistemit është e vogël.
Pjesa më e madhe e rritjes së përdorimit të juan – në 2.7% në dhjetor nga 1.9% dy vite më parë nuk ishte rezultat i kërkesës së huaj për monedhën kineze, por i zgjerimit jashtë shtetit të firmave shtetërore kineze.
Një raport i kohëve të fundit nga Carnegie Endowment for International Peace, një institut tjetër, vë në dukje se mosbesimi ndaj Kinës është rritur që nga fillimi i pandemisë. Dhe sigurisht kjo nuk është diçka pozitive për monedhën kineze.
Të tilla pengesa mund të forcojnë vetëm vendosmërinë e Partisë Komuniste për t’u tërhequr nga perëndimi në zonat që ai i vlerëson të si të një rëndësie strategjike.
Ashtu si çdo autarkizëm, teknologjia do të ketë një kosto: miliarda shpenzime dhe shpesh në mënyrë të padobishme.
Në sytë e Xi, ky është një çmim që ia vlen të paguhet.
/abcnews.al
