Nga Linda Karadaku
Presidentë, kryeministra, gjeneralë dhe zyrtarë të nivelit shumë të lartë kanë përfunduar në gjykatat ndërkombëtare për shkak të rolit të tyre, qoftë në zinxhirin komandues, qoftë për pjesëmarrje direkte, në krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe gjenocid. Bazuar në një rezolutë të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, në vitin 1991, u themelua Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish Jugosllavinë, me synimin e qartë për të gjykuar personat përgjegjës për vrasjet masive të myslimanëve boshnjakë, kroatëve dhe shqiptarëve të Kosovës, si dhe për abuzimet ndaj serbëve në Ballkan.
I pandehuri më famëkeq ishte ish-presidenti Slobodan Millosheviç, gjyqi i të cilit filloi në vitin 2002. Millosheviç ishte ish-kreu i parë i shtetit që gjykohej për krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe gjenocid; megjithatë, ai vdiq në një qendër ndalimi të Kombeve të Bashkuara në vitin 2006 para se të mbaronte gjykimi i tij. Midis viteve 1993 dhe 2019, gjykata paditi 161 persona, shumica e tyre serbë, dhe dënoi nëntëdhjetë prej tyre. Radovan Karaxhiç dhe Ratko Mladiç, dy serbët e Bosnjës përgjegjës për masakrën e Srebrenicës, e cila konsiderohet mizoria më e rëndë kundër të drejtave të njeriut e kryer në tokën evropiane që nga Lufta e Dytë Botërore, u dënuan në vitet 2016 dhe 2017, përkatësisht me dyzet vjet burg dhe një dënim të përjetshëm.
SERBI: MILLOSHEVIÇ, KASAPI I BALLKANIT
Gjyqi për krime lufte ndaj Sllobodan Milosheviç, ish president i Jugosllavisë, në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish Jugosllavinë, zgjati nga shkurti i vitit 2002 deri në vdekjen e tij në mars të vitit 2006. Millosheviç u përball me 66 akuza për krime kundër njerëzimit, gjenocid dhe krime lufte të kryera gjatë luftërave të viteve 1990. Millosheviç u padit në maj 1999, gjatë luftës së Kosovës, nga Tribunali Ndërkombëtar për krime kundër njerëzimit në Kosovë. Akuzat për shkelje të ligjeve ose zakoneve të luftës, shkelje të rënda të Konventave të Gjenevës në Kroaci dhe Bosnjë dhe gjenocid në Bosnje u shtuan një vit e gjysmë më vonë. Milosheviç u gjet i vdekur në qelinë e tij më 11 mars 2006, në qendrën e paraburgimit në Scheveningen të Hagës. Kryeprokurorja Carla Del Ponte dha deklaratën e saj publike pas vdekjes së Millosheviç. Në aktakuzën e cila u konfirmua gjyqësisht në 2001, Milosheviç u akuzua për 66 akuza për gjenocid, krime kundër njerëzimit dhe krime lufte të kryera në Kroaci, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në Kosovë në periudhën 1991-1999. Për shkak të vdekjes së Millosheviç gjatë gjykimit, gjykata nuk dha asnjë vendim për akuzat.
SERBI: MILAN MILUTINOVIÇ
Ish presidenti serb Milan Milutinoviç u lirua nga gjykata e Hagës pasi ishte akuzuar për krime lufte kundër shqiptarëve të Kosovës në vitin 1999. Milutinoviç, një aleat dhe pasues i Slobodan Millosheviçit, dhe pesë të bashkë-akuzuar dolën në gjyq në korrik 2006, të akuzuar për deportimin e 800,000 civilëve nga Kosova dhe vrasjet e qindra të tjerëve nga forcat serbe në vitin 1999. Milutinoviç u lirua nga të pesë akuzat kundër tij dhe u lirua.
BOSNJE-HERCEGOVINE: RADOVAN KARAXHIÇ
Radovan Karaxhiç, ish Presidenti i Republika Srpska u shpall fajtor në 24 Mars 2016, për 10 nga 11 akuzat, duke përfshirë krime lufte, gjenocid dhe krime kundër njerëzimit dhe u dënua me 40 vjet burg. Në Mars 2019, dënimi u rrit me burgim të përjetshëm. Karaxhiç ishte fshehur në Beograd për 3 vjet dhe arrestimi i tij erdhi vetëm dy ditë para se kryeprokurori i ICTY, Serge Brammertz, të vizitonte Serbinë.
BOSNJE-HERCEGOVINE: BILJANA PLAVÇIÇ
Biljana Plavçiç, serbe e Bosnjës, ish-presidente e Republika Srpska, u padit në 2001 nga Gjykata Ndërkombëtare e Krimeve për ish Jugosllavinë (ICTY) për krime lufte të kryera gjatë luftës së Bosnjës. Ishte anëtare e Komandës Supreme të forcave të armatosura të Republika Srpska. Plavçiç deklaroi se “gjashtë milion serbë mund të vdisnin në mënyrë që gjashtë milionët e mbetur të jetonin në liri”, dhe e konsideroi pastrimin etnik të kryer kundër jo-serbëve gjatë luftës, si një “fenomen natyror”.
BOSNJE-HERCEGOVINE: ALIJA IZETBEJKOVIÇ
Lideri boshnjak Alija Izetbegoviç vdiq në tetor 2003 nga sëmundja e zemrës. Një hetim i ICTY mbi Izetbegoviç ishte në proces, konfirmoi gjykata e Hagës në ditën e funeralit të tij. Zëdhënësja e gjykatës Florence Hartmann, nuk zbuloi saktësisht se për çfarë krimesh ishte
akuzuar kreu i qeverisë boshnjake të kohës së luftës. Hartmann tha se natyra e akuzave kundër zotit Izetbegovic nuk do të zbulohej pasi ai nuk mund të mbronte veten.
KROACI: FRANJO TUGJMAN
Kryeprokurorja e ICTY Louise Arbor kishte shprehur pakënaqësinë e saj me bashkëpunimin e Kroacisë me Tribunalin e hagës. Por derisa ishte gjallë ish-presidenti kroat Franjo Tugjman, as Richard Goldstone dhe as Arbor, kryeprokurorët e parë të ICTY, nuk morën në konsideratë ngritjen e një aktakuze për të. Në vitin 2002, prokurorja e re e ICTY, Carla del Ponte, tha në një intervistë se ajo do ta kishte paditur Tugjmanin nëse ai nuk do të kishte vdekur në vitin 1999. Graham Bleëitt, një prokuror i lartë i Tribunalit, tha se do të kishte prova të mjaftueshme për ta paditur presidentin Tugjman nëse ai do të ishte ende gjallë “. Më 19 korrik 2016, Dhoma e Apelit e Gjykatës së Hagës konfirmoi se asnjë krim nuk i atribuohej Tugjmanit, por mbështeti dënimet e gjashtë udhëheqësve të Herzeg- Bosnjës.
HISTORIA E GJYKIMEVE NDERKOMBETARE
GJYKATA E NUREMBERGUT-DENIMI I HOLOKAUSTIT
Në mes të Luftës së Dytë Botërore, në vitin 1942, aleatët lëshuan një deklaratë të përbashkët që konfirmonte ekzekutimet masive të hebrenjve nën regjimin nazist gjerman dhe bënte thirrje për dënimin e autorëve të krimit. Tre vjet më vonë, gjykimet e Nurembergut, gjykimet e para ndërkombëtare për krime lufte, u përpoqën të sillnin drejtësi për viktimat e regjimit nazist duke dënuar ata që ideuan dhe orkestruan Holokaustin. Gjykimet zgjatën katër vjet, duke filluar me figurat kryesore të regjimit nazist që dolën përpara Tribunalit Ushtarak Ndërkombëtar të krijuar nga forcat aleate. Njëmbëdhjetë nga njëzet e katër të pandehurit u dënuan me vdekje. Shtetet e Bashkuara zhvilluan dymbëdhjetë gjykime shtesë që rezultuan në gjashtëdhjetë e pesë dënime në total dhe më shumë se njëzet dënime me vdekje.
JAPONI 1946-1948
Një komision ushtarak amerikan në Manila gjykoi gjeneralin japonez Yamashita Tomoyuki për krime lufte të kryera kundër të burgosurve të luftës dhe civilëve në Filipine në 1945. Komisioni e dënoi Yamashitën për shkak të përgjegjësisë komanduese, arsye të cilën Gjykata e Lartë e SH.B.A. e mbështeti, pavarësisht nga mospajtimi i ashpër i dy gjyqtarëve. Gjenerali japonez u dënua me vdekje dhe u ekzekutua në vitin 1946. Nën vëzhgimin e komandantit suprem amerikan Douglas MacArthur, Tribunali Ushtarak Ndërkombëtar i Lindjes së Largët ndoqi penalisht njëzet e tetë udhëheqës të lartë japonezë për krime lufte të kryera gjatë Luftës së Dytë Botërore, përfshirë vrasjen dhe trajtimin çnjerëzor të robërve të luftës dhe civilëve të internuar, si dhe shkatërrimin dhe vrasjen masive të popullsisë civile në vendet e tjera. Rasti më i famshëm është dënimi dhe ekzekutimi i ish-kryeministrit Tojo Hideki. Të gjithë të pandehurit u shpallën fajtorë, me dënime që variojnë nga shtatë vjet burg deri në ekzekutim.
ARGJENTINE 1985
Qeveria argjentinase fillon gjyqe për anëtarët e ushtrisë që qeverisën gjatë së ashtuquajturës Luftë e ndyrë (1976–1983), për rrëmbime masive dhe vrasje të aktivistëve të krahut të majtë, kundërshtarëve politikë dhe simpatizantëve. Gjyqi i Juntas është i pari në Amerikën Latine për të sjellë ish-diktatorët para drejtësisë. Në dhjetor 1985, disa ish zyrtarë ushtarakë janë dënuar për krime kundër njerëzimit, me një dënim të përjetshëm për ish-Presidentin de facto Gjeneralin Jorge Videla. Sidoqoftë, dy presidentët e ardhshëm u japin imunitet oficerëve të tjerë të akuzuar dhe falin të gjithë ata që ishin dënuar më parë. Në vitin 2003, Presidenti Nestor Kirchner zëvendëson disa anëtarë të Gjykatës së Lartë të Argjentinës, e cila rrëzon ligjin e amnistisë duke bërë që gjyqet të rifillojnë. Në qershor 2012, Videla dënohet për rrëmbimin e foshnjave të kundërshtarëve politikë dhe dënohet me pesëdhjetë vjet burg. Ai vdes në maj 2013 ndërsa vuante dënimin.
RUANDE 1994 – 2015
Këshilli i Sigurimit i KB krijon Gjykatën Penale Ndërkombëtare për Ruandën (ICTR) për të sjellë para drejtësisë ata që ishin përgjegjës për gjenocidin e vitit 1994, në të cilin masakrohen rreth tetëqind mijë njerëz, shumë prej tyre Tutsi etnikë. Midis 1995 dhe 2015, ICTR përfundon nëntëdhjetë e tre çështje, pothuajse të gjitha kundër anëtarëve të shumicës etnike Hutu, përfshirë atë të ish-kryeministrit Jean Kambanda. Kambanda pranon fajësinë për gjashtë akuza – përfshirë gjenocidin – dhe dënohet me burgim të përjetshëm për krime kundër njerëzimit.
KILI 1998 – 2006
Ish Presidenti kilian Augusto Pinochet arrestohet në tetor 1998 ndërsa kërkonte trajtim mjekësor në Londër. Mandati lëshohet nga Gjykata Kombëtare e Spanjës mbi bazën se ajo kishte juridiksion mbi krimet kundër njerëzimit të kryera nga diktaturat në Kili dhe Argjentinë. Pinochet akuzohet për një numër akuzash që përfshijnë zhdukjet me forcë dhe vrasjet e kundërshtarëve politikë. Në vitin 2004, vendoset në arrest shtëpiak në lidhje me nëntë rrëmbime. Pinochet vdiq nga zemra në dhjetor 2006 pa u dënuar për ndonjë nga krimet e tij.
TIMORI LINDOR 2000 – 2006
Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara autorizon një gjykatë për të hetuar dhe ndjekur penalisht shkeljet e rënda të ndodhura gjatë konfliktit që shpërtheu për aneksimin e Timorit Lindor në vitin 1975. Pesëdhjetë e pesë gjykime mbahen kundër gati nëntëdhjetë individëve, tetëdhjetë e katër prej tyre janë të dënuar. Shumë nga të akuzuarit për krime janë shtetas indonezianë dhe ata nuk do të gjykohen kurrë sepse qeveria e tyre refuzon t’i dorëzojë ata.
SIERRA LEONE 2002 – 2013
Qeveria e Sierra Leone dhe Kombet e Bashkuara bien dakord të krijojnë Gjykatën Speciale për Sierra Leone për të gjykuar ata që janë më përgjegjës për krimet kundër njerëzimit të kryera gjatë luftës civile në vend. Midis viteve 2002 dhe 2012, njëzet e një njerëz janë paditur për krime lufte, duke përfshirë vrasje, përdhunime, skllavërim, shfarosje dhe sulme kundër paqeruajtësve të OKB-së. I pandehuri më i famshëm është ish-Presidenti Liberian Charles Taylor, i cili është dorëzuar në gjykatë në 2006 nën akuzat se drejtoi forcat rebele që kryen shumë nga mizoritë në Sierra Leone. Gjykata e gjeti Taylor fajtor për krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe shkelje serioze të ligjit ndërkombëtar humanitar, duke e bërë atë ish-kreun e parë të shtetit që është dënuar nga një gjykatë ndërkombëtare që nga Lufta e Dytë Botërore. Në maj 2012, gjykata e dënoi Taylor me pesëdhjetë vjet burg.
IRAK 2003
Një gjykatë speciale themelohet nga Këshilli Drejtues Irakian i emëruar nga SH.B.A-të në Dhjetor 2003 për të gjykuar irakianë të cilët kryen mizori kundër të drejtave të njeriut gjatë qeverisjes së ish-diktatorit Saddam Hussein, nga 1968 në 2003. Saddam Hussein akuzohet për urdhërimin e ekzekutimit të vitit 1982 të rreth 150 irakianëve shiitë në qytetin verior të Dujail, vrasjen e rreth pesë mijë kurdëve me gaz kimik në Halabja në 1988 dhe pushtimin e Kuvajtit në 1990. Gjykata e dënon Saddam Husseinin në vitin 2006, dhe në dhjetor ai ekzekutohet me varje. Disa anëtarë të kabinetit Baathist të Sadamit gjykohen dhe dënohen gjatë disa viteve të ardhshme; ata përfundimisht ekzekutohen ose dënohen me burgim të përjetshëm.
KAMBOXHIA 2003
Në vitin 2003, Dhomat e Jashtëzakonshme në Gjykatat e Kamboxhias (ECCC) themelohen sipas ligjit Kamboxhian. Kjo pason një traktat midis qeverisë Kamboxhiane dhe Kombeve të Bashkuara për të gjykuar anëtarët e vjetër të partisë Khmer Rouge dhe të tjerët që ishin përgjegjës për krime kundër njerëzimit, krime lufte dhe gjenocid në Kamboxhia gjatë sundimit të partisë në fund të viteve 1970. Udhëheqësi i Khmer Rouge, Pol Pot, i cili vdes ndërsa ishte në arrest shtëpie nga një fraksion i partisë së tij në 1998, nuk nxirret kurrë në gjyq dhe nuk dënohet për autorizimin e krimeve.
PERU 2007 – 2009
Në vitin 2000, pas dhjetë vjetësh në detyrë, Presidenti Peruan Alberto Fujimori dërgon me faks dorëheqjen e tij nga Japonia mes një skandali korrupsioni që përfshin shefin e tij të inteligjencës, Vladimiro Montesinos. Fujimori arrestohet në Kili në 2005 dhe dy vjet më vonë ekstradohet në Peru, ku iu nënshtrua disa gjykimeve për korrupsion dhe shkelje të të drejtave të njeriut të kryera gjatë presidencës së tij. Në vitin 2009, ai është dënuar dhe dënuar me njëzet e pesë vjet burg për autorizimin e dy operacioneve të skuadrës ushtarake që rezultoi në rrëmbime dhe vdekje civile, të cilat Fujimori tha se ishin në shënjestër të anëtarëve të një grupi terrorist.
KONGO 2008
Ish-nënkryetari kongolez Jean-Pierre Bemba Gombo është arrestuar jashtë Brukselit në 2008 me një urdhër lëshuar nga gjykata ndërkombëtare për krimet, ICC. Ai është akuzuar për krime kundër njerëzimit dhe krime lufte të kryera nga Lëvizja për Çlirimin e Kongos, forca nën komandën e tij, në Republikën e Afrikës Qendrore nga viti 2002 në vitin 2003. Në 2016, Bemba është dënuar për krime përfshirë dhunën seksuale – dënimi I parë I tillë nga ICC – dhe u dënua me tetëmbëdhjetë vjet burg. Megjithatë, dy vjet më vonë, ai lirohet nga të gjitha akuzat sepse paneli i apelit i ICC-së hodhi poshtë dënimin për shkak të përgjegjësisë komanduese, duke vendosur që Bemba nuk mund të mbahet përgjegjës për krimet e kryera nga luftëtarët e tij. Ai u kthye në Republikën Demokratike të Kongos dhe shpalli kandidaturën e tij për president në zgjedhjet e vitit 2018, por nuk u lejua të kandidojë nga komisioni kombëtar i zgjedhjeve.
SUDAN 2009
Në Mars 2009, ICC-ja akuzoi presidentin sudanez Omar al-Bashir për orkestrimin e një fushate dhune masive – përfshirë vrasje, tortura dhe përdhunime – kundër grupeve etnike joarabe në rajonin e Darfurit që nga viti 2003. Ai është presidenti i parë i një vendi që paditet nga ICC. Në prill të vitit 2019, ushtria sudaneze detyron Bashirin të largohet dhe e arreston atë. Më vonë atë vit, një gjykatë sudaneze e dënon Bashirin me dy vjet paraburgim për korrupsion dhe krime financiare. Në fillim të vitit 2020, zyrtarët sudanezë shpallin qëllimin e tyre për të transferuar Bashirin në Hagë për ndjekje penale.
LIBI 2011
Në qershor 2011, ICC padit udhëheqësin libian Muammar al-Kadafi, djalin e tij dhe kunatin për krime kundër njerëzimit për shkak të dhënies së autorizimit prej tyre për vrasjen e protestuesve gjatë kryengritjes popullore të Libisë. Kadafi vritet nga forcat e opozitës në tetor dhe një muaj më vonë, djali i tij, Saif al-Islam Kadafi, arrestohet gjatë një përpjekje për arratisje.
EGJIPT 2011 – 2012
Tre muaj pas dorëheqjes si president i Egjiptit, post që e mbajti nga 1981 në 2011, Hosni Mubarak gjykohet në një gjykatë vendase nën akuzat e korrupsionit dhe vrasjes me paramendim të protestuesve të pranverës arabe. Gjyqi zgjat nga gushti 2011 deri në qershor 2012, kur Mubarak dënohet për bashkëpunim në vrasjen e protestuesve por lirohet nga akuza e korrupsionit. Gjykata e dënon me burgim të përjetshëm. Mubarak lirohet nga paraburgimi në 2017 dhe vdes në një spital të Kajros pasi iu nënshtrua një operacioni në shkurt 2020.
GUATEMALA 2012 – 2013
Ish Presidenti i Guatemalës, Efrain Rios Montt akuzohet në janar 2012 për vrasje të banorëve autoktonë gjatë luftës civile në vend që zgjati nga viti 1960 në vitin 1996. Ai akuzohet përsëri në maj 2012 për autorizimin e masakrës së vitit 1982 në Dos Erres, në të cilën u vranë më shumë se dyqind njerëz. Në maj 2013, një gjykatë e Guatemalës e shpall fajtor tetëdhjetë e gjashtë vjeçarin Rios Montt për gjenocid dhe krime kundër njerëzimit, duke e bërë atë ish-udhëheqësin e parë të Amerikës Latine që u dënua për akuza të tilla, dhe e dënon me tetëdhjetë vjet burg. Sidoqoftë, gjykata kushtetuese anulon vendimin disa ditë më vonë, duke urdhëruar rigjykim të çështjes. Rios Montt rigjykohet në mungesë por vdes në vitin 2018.
BREGU I FILDISHTE 2019
Ish presidenti i Bregut të Fildishtë, Laurent Gbagbo bëhet ish-kreu i parë i shtetit që gjykohet në ICC, për krime kundër njerëzimit të kryera në periudhën 2010 dhe 2011. Rreth tre mijë njerëz u vranë pasi Gbagbo refuzoi të largohej nga presidenca pasi humbi zgjedhjet kombëtare. Gbagbo u arrestua në prill 2011 i akuzuar për krime kundër njerëzimit, që përfshijnë vrasje dhe përdhunime. Gjykimi filloi në vitin 2016 dhe Gbagbo u lirua në vitin 2019, sepse gjykata nuk kishte prova të mjaftueshme./ db/Abcnews.al
