Shefi i misionit të BE-së për sundimin e ligjit në Kosovë, EULEX-it Lars-Gunnar Wigemark në një intervistë ekskluzive për emisionin “Ballkan” në “ABC” foli për rolin e këtij misioni te BE ne arrestimet e krerëve te UÇK-së, varrezën masive që u zbulua në Serbi, por edhe për Shqipërinë dhe udhëtimin e tij të parë në vitit ’90.
Intervista e plotë
ABC: Ambasador, ju faleminderit shumë për këtë intervistë. Atëherë, unë e di që ju jeni keni qenë shumë i zënë këtu, por duket që ky është momenti i duhur që të flasim për disa gjëra të caktuara që janë me rëndësi për opinionin. Së pari dua t’ju pyes, sepse derisa po flisnim ju thatë se ju e keni vizituar Kosovën shumë më përpara se këtu të ishin themeluar misionet e UNMIKU-t dhe pastaj EULEX-it.
Shefi i EULEX-it: Në fakt, hera e parë kur kam ardhur në Kosovë, pra në Prishtinë ka qenë në muajin gusht 1992 si pjesë e një misioni të OSBE-së për shikuar mundësitë nëse do të mund të themelohej një zyrë e OSBE-së në Prishtinë. Dhe kjo ishte koha kur unë po i afrohesha përfundimit të mandatit tim të punës në Ambasadën e Suedisë në Beograd. Sigurisht që ne e mbulonim Kosovën dhe Shqipërinë, si dhe në vitin 1991 isha edhe në Shqipëri dhe mund t’ju rrëfej edhe histori për këtë.
ABC: Vërtetë?
Shefi i EULEX-it: Por, e di që kjo intervistë nuk ka të bëjë me atë.
ABC: Po, por mund të marrim disa detaje të mira sepse kjo është interesante. 1991 në Shqipëri, si ambasador?
Shefi i EULEX-it: Jo, jo, unë nuk isha ambasador. Atë kohë unë isha më shumë si një diplomat i ri i Suedisë. Por, unë po udhëtoja bashkë me një kolegun tim dhe erdhëm në Mal të Zi. Dhe unë nuk mund ta harroj kurrë ardhjen në Shkodër, ndërsa isha në Shkodër para ca kohe, pra për herë të parë pas më shumë se pothuaj 30 viteve, dhe ajo ka ndryshuar shumë. Por, unë thjesht mbaj mend se kishte shumë njerëz atje, sigurisht shumë biçikleta.
ABC: Po. Pra, ju e keni parë Shqipërinë në vitin 1991?
Shefi i EULEX-it: Po.
ABC: Sistemi nuk ishte ndryshuar akoma?
Shefi i EULEX-it: Sistemi sapo ishte ndryshuar.
ABC: Sapo ishte ndryshuar.
Shefi i EULEX-it: Sapo ishte ndryshuar. Pra, kishte trazira në Durrës, unë isha në Durrës për të shkuar në port atje në fakt me odën ekonomike, por nuk na lanë të futeshim brenda për shkak se kishte shumë njerëz që përpiqeshin të ngjiteshin në anije dhe kështu. Nuk do ta harroj kurrë, sepse kjo ishte ajo që ngjan vërtetë në një vend ku keni, siç e keni pasur ju në Shqipëri edhe gjatë kohës së regjimit që ka qenë, dhe i cili përfundoi. Ndërsa atje nuk kishte asgjë tjetër, vërtetë, përpos njerëzve. Kishte shumë të rinj. Dhe këta njerëz ishin shumë kuriozë, shumë kuriozë për një grusht jo-shqiptarësh të cilët ndodheshin aty. Më kujtohet që aty ishte një gazetar italian dhe ai po përgatiste një raport lidhur me atë që po ndodhte aty sepse shumë njerëz po përpiqeshin të iknin në Itali. Dhe shumica e këtyre njerëzve e flisnin italishten, megjithëse ata nuk kishin qenë kurrë në Itali, por i kishin parë serialet iteliane në televizion. Kështu e kishin mësuar ata italishten.
ABC: Po, mirë, le t’i kthehemi Kosovës. Në fakt ka pasur disa zhvillime të reja të cilat i japin shpresë njerëzve dhe nënave dhe baballarëve dhe familjeve që i kanë humbur më të dashurit e tyre, si djemtë apo vajzat ose prindërit, apo fëmijët që u janë marrë nga forcat serbe dhe që janë zhdukkur më pas. Po flas për Kizhevakun. Unë e di që ju keni qenë të përfshirë në Kizhevak me ekspertët tuaj. Si e morët vesh ju për Kizhevakun,lidhur me lokacionin apo vendndodhjen e saktë?
Shefi i EULEX-it: Shihni, ky lokacion i caktuar ishte identifikuar rreth një viti më parë nga dy prej ekspertëve tanë mjekoligjorë, të cilët kanë shumë përvojë, unë e njoh njërin prej tyre sepse ai ka punuar edhe në Bosnjë në Sarajevë në kohën kur unë isha atje disa vite më parë. Ata i kanë shikuar hartat nga një fotografi ajrore që ishte bërë qysh në vitin 1999 dhe pastaj kërkuan që të bëhej fotografimi nga ajri tani në vitin 2019, pra 20 vite më pas, dhe ata vunë re se kishte disa dallime në sipërfaqen e tokës dhe kështu e identifikuan këtë lokacion të saktë ku më pas, pra tani u bënë gërmimet. Njëri prej tyre është Krasimiri nga Bullgaria, ani në fakt doli nga karantina dhe shkoi drejt e në pjesën jugore të Serbisë për të qenë aty kur të fillonin gërmimet. Siç e dini, kjo punë është duke vazhduar ende dhe do të thosha se është një punë e përbashkët e Kosovës dhe Serbisë dhe EULEX-it. Megjithatë, unë nuk dua të mburrem, por, në fakt, nuk mendoj se ky lokacion do të gjendej pa EULEX-in, dhe pa ekspertët që e kanë analizuar këtë duke filluar më shumë se një vit më parë. Ne e kemi ditur për këtë zonë të përgjithshme duke filluar në vitin 2014. Ne këtu bashkëpunojmë shumë ngushtë.
ABC: Si e keni ditur në vitin 2014? A keni pasur ndonjë dëshmitarë apo dëshmi ose diçka tjetër?
Shefi i EULEX-it: Edhe një herë, unë mendoj se kjo ishte kryesisht në bazë të analizimit të fotografive ajrore.
ABC: Nuk kishte dëshmitarë?
Shefi i EULEX-it: Në këtë pikë ka pasur edhe deklarata të dëshmitarëve gjithashtu.
ABC: Supozoj të kenë qenë nga ana serbe?
Shefi i EULEX-it: Nuk jam i sigurt nëse kanë qene nga ana serbe apo nga kjo anë. Por ne kemi punuar.
ABC: Kush mund ta dijë nëse aty nuk ishte dikush që e ka parë këtë zonë, ose e ka ngarë kamionin apo ka qenë aty rrotull?
Shefi i EULEX-it: Ka shumë informata rrotull, e keni parasysh, filloni të kaloni nëpër dosjet e vjetra, nëse keni mbamendje institucionale si disa nga ekspertët tanë, në veçanti Tarja Formistoe cila ka 10 vite që është duke punuar këtu. Ajo aktualisht është Zëvendës-Drejtoreshë ëe Institutit të Mjekësisë Ligjore të Kosovës, dhe më duhet ta them se, Tarja është një pjesë e jona, institucion këtu në Kosovë.
ABC: Kujtesë institucionale.
Shefi i EULEX-it: Ekzistojnë edhe lokacione tjera gjithashtu, siç edhe është përfolur shumë gjatë këtyre ditëve në media.
ABC: Unë insistoj, Ambasador, për shkak se është shumë e rëndësishme që të kemi këta dëshmitarë, këto dëshmi, që t’i kërkojmë të gërmojë për pjesën e mbetur të lokacioneve.
Shefi i EULEX-it: Natyrisht.
ABC: Sepse, e keni parasysh, janë edhe rreth 1600 e më shumë të zhdukur ende. Prandaj, është me rëndësi që kur të keni pak a shumë dëshmi të sakta dhe pastaj mund t’i analizoni fotografitë ajrore dhe ta vazhdoni nëpër këtë proces. Por, kjo është e rëndësishme, që njerëzit po flasin për këtë, për të dhënë informacione.
Shefi i EULEX-it: Absolutisht. Fatkeqësisht, mendoj frika në Kosovë dhe Serbi, ka pasur shumë frikësime të dëshmitarëve, kurse njerëzit nganjëherë kanë frikë që të flasin për këto gjëra. Në të njëjtën kohë, njerëzit priren të harrojnë, ose ata duan të harrojnë për këto gjëra. Por janë disa gjëra që nuk harrohen kurrë. Unë nuk e harroj kurrë ardhjen time në Kosovë në vitin 1992 apo në Shqipëri në vitin 1991. Kështu që mendoj se ka shumë njerëz të cilët e dijnë shumë mirë se çfarë ka ndodhur gjatë luftës këtu në Kosovë, si dhe çfarë ka ndodhur me disa prej këtyre njerëzve që janë zhdukur. Dëshiroj vetëm të them se ne kemi punuar tejet sistematikisht për këtë tani ka një kohë të gjatë. Deri më tani, ne kemi ndihmuar që të identifikohen drejtpërsëdrejti 317 persona të zhdukur.
ABC: E kuptoj. Por, më falni që ju ndërpres përsëri por ka disa, le të themi qëndrime, dhe njerëz që me të vërtetë po e pengojnë këtë punë që ju po e bëni. Për shembull, e keni pasur Kryetarin aktual të Parlamentit Serb, i cili dikur ishte Ministri i Jashtëm i Serbisë, z. Daçiq. Ai u ankua pse serbët po jepnin informacione për lokacionet e varrezave dhe e bëri atë publikisht në një emision televiziv. Ky lloj i qëndrimeve dhe deklaratave nuk besoj se janë të dobishme…
Shefi i EULEX-it: Jo aspak, aspak. Mendoj se kjo është gabim. Kjo është e gabuar, që t’u thuash njerëzve që të mos japin informacione. Përkundrazi, ajo që nevojitet është transparenca maksimale, ju kurrë nuk mund ta tejkaloni këtë, nëse do të mund ta tejkaloni ndonjëherë atë, njerëzit që janë prekur drejtpërdrejt, ata që kanë anëtarë të familjes të personave të zhdukur, miq që e kanë provuar vetë këtë. Por edhe për të ardhmen, për brezin e ardhshëm, për të rinjtë që mund të mos duan të dëgjojnë për luftën, e kështu me radhë, sepse ata nuk ishin pjesë e saj. Por, ata duhet ta kuptojnë që kjo të mos ndodhë përsëri. Kjo është ajo që e kemi mësuar ne në Evropë. Kjo është ajo që ka të bëjë me Bashkimin Evropian, meqë ra fjala. Bëhet fjalë për trajtimin e trashëgimisë së luftës. Dhe kjo është arsyeja pse unë mendoj se BE-ja është këtu, kjo është arsyeja pse unë mendoj se ne jemi akoma këtu duke bërë një pjesë të kësaj pune. Ky mision i veçantë, agjenda e Bashkimit Evropian dhe arsyeja pse është kaq e rëndësishme që Kosova dhe Serbia të lëvizin drejt Bashkimit Evropian. Dhe në një farë mënyre të gjitha këto pyetje janë të ndërlidhura. Unë personalisht nuk mendoj se ju mund të hyni në Bashkimin Evropian pa e adresuar të paktën çështjen e mosndëshkimit dhe trashëgimisë së konflikteve që ndodhën këtu në Ballkanin Perëndimor, e cila kalon nëpër të gjitha vendet, jo vetëm në Kosovë.
ABC: E kuptoj këtë. Përpara se të vazhdoj të flas për çështje që janë çështje aktuale dhe të rëndësishme, si tema e ditës, unë gjithashtu do të ndalesha pak më shumë në vitin 1992 kur erdhët për herë të parë këtu, si një diplomat suedez. Çfarë mbani mend nga ajo kohë? Si e mbani mend Prishtinën e vitit 1992?
Shefi i EULEX-it: Shumë gri, shumë gri, paksa depresionuese, sepse, sigurisht njerëzit ishin në depresion, të shtypur. Njerëzit dukeshin shumë të trishtuar, nëse jo të frikësuar. Më kujtohet që u takova me udhëheqësin tuaj të madh Ibrahim Rugova me shallin e tij karakteristik në një dhomë plot tym, sepse kam frikë se ai ka tymosur shumë duhan. Më kujtohet Hoteli Grand këtu në Prishtinë si një ndërtesë shumë e çuditshme. Qysh atëherë, një lloj monumenti për trashëgimi… pjesët jo aq të këndshme të ish-Jugosllavisë, e cila kishte edhe gjëra të mira. Nuk ishte gjithçka negative, natyrisht. Por, unë mendoj se në atë kohë, shtypja e Kosovës, e cila filloi në vitin 1989 nga z. Millosheviç dhe të tjerët, kishte arritur në një pikë ku e kishte prekur jetën e njerëzve, shkollat nuk ishin të hapura, mësimi në gjuhën shqipe po mbahej nëpër shtëpi, dhe kështu me radhë. Unë qëndrova këtu vetëm për disa ditë, por më kujtohet. Kështu që, nuk u befasova me atë që ndodhi më vonë, sepse mendoj se kishte shumë presion. Dhe nëse ju bëni shumë presion, herët a vonë do të ketë një reaksion. Kjo është pothuajse si në fizikë.
ABC: Kjo pritej. Po. Letë vazhdojmë të flasim për çështjet aktuale. Dhe, e keni parasysh, gjëja ose tema për të cilën njerëzit po flasin më së shumti tani është gjykata speciale ose dhomat e specializuara. Njerëzit që ndoshta kanë qenë këtej në vitin 1992 duke u përpjekur që të vazhdonin me një rezistencë paqësore, por e cila nuk funksionoi me Serbinë dhe Millosheviçin në atë kohë, u detyruan që ta mbrojnë veten e tyre dhe t’i mbrojnë familjet e tyre dhe t’i mbrojnë civilët dhe të luftojnë. Çfarë mund të bënin ata? Ndërsa tani i shohim në Hagë. Siç e dimë, EULEX-i e ka një rol logjistik në këtë, pra rol operacional dhe logjistik. Sa e vështirë është kjo për EULEX-in?
Shefi i EULEX-it: Më duhet ta them që nuk është e lehtë për ne, sepse njerëzit këtu besojnë se është EULEX-i ai që po i kryen këto operacione, se ne jemi ata që po i arrestojmë njerëzit, se ne po e arrestojmë z. Krasniqin, ose Presidentin Thaçi e kështu me radhë, ose që ne po i kryejmëbastisjet e shtëpive. Në fakt është Zyra e Prokurorit të Specializuar, e cila ka autoritetin që ta bëjë këtë, ne nuk kemi autoritetin për ta bërë këtë. Por, ne jemi të mandatuar në fakt për ta bërë këtë, sipas ligjit të Kosovës, bazuar në legjislacionin e këtushëm që e rregullon krijimin e Dhomave të Specializuara, por gjithashtu edhe rolin tonë mbështetës në lidhje me këto, ky angazhim yni praktik është, për shembull, që ne të sigurojmë automjetet. Kështu që, njerëzit i shohin automjetet me targa të EULEX-it para ndërtesës, dhe ata supozojnë se brenda ndërtesës janë stafi, policia e EULEX-it, etj. Puna nuk qëndron kështu, ne jemi jashtë, duke siguruar mbrojtje së bashku me Policinë e Kosovës. Por,ju nuk e shihni edhe aq shumë Policinë e Kosovës, kurse ata janë atje, ata janë të informuar për këto operacione ashtu siç duhet. Ata janë reaguesi i parë i sigurisë, ne bashkëpunojmë ngushtë me Policinë e Kosovës, ne gjithashtu bashkëpunojmë me KFOR-in, me forcën e NATO-s, i cili është reaguesi i tretë i sigurisë, kështu që ne e kemi këtë treshe. Dhe më duhet të them që kjo ka funksionuar shumë mirë që kur kam ardhur këtu. Por,kjo gjë është e ndjeshme dhe është e vështirë edhe për Policinë e Kosovës. Ata disi mendojnë se kjo është paksa e komplikuar për ta. Në situatë ideale, ata do të duhej ta bënin këtë. Në situatë ideale, këtë punë do duhej ta bënin ata.
ABC: E kuptoj. Gjithsesi kjo po ndodh dhe ju jeni në këtë pozitë të vështirë, ju duhet ta bëni atë dhe të siguroni atë që është e nevojshme të sigurohet, por përsëri besoj se kjo ka një ndikim në imazhin dhe situatën e sigurisë në Kosovë. Nuk është aq e lehtë, apo jo?. Duhet të ketë një ndikim.
Shefi i EULEX-it: Sigurisht. Dua të them, le të flasim së pari për Kosovën. Ajo që është me rëndësi është thënë. Ambasadori amerikan e tha shumë mirë kohëve të fundit se këto aktakuza nuk janë aktakuzë kundër Kosovës. Ne nuk po flasim për një lloj faji ose përgjegjësie kolektive për atë që ka ndodhur këtu, sepse të gjithë e dimë se çfarë ka ndodhur, shumë njerëz e dinë me të vërtetë se çfarë ka ndodhur, unë gjithashtu e di mjaft mirë që disa gjëra kanë ndodhur si këtu ashtu edhe në Serbi dhe gjetkë gjatë gjithë kësaj periudhe. Ne po flasim për aktakuza kundër individëve të caktuar, të cilët në disa raste ishin pjesë e krijimit të këtyre institucioneve – Dhomat e Specializuara – ata votuan në parlament në favor të kësaj dhe unë mendoj se kjo është pjesë e një procesi për ta trajtuar trashëgiminë nga e kaluara, të mirat dhe të këqijat e luftës për pavarësinë e Kosovës. Kjo është pjesë e një procesi të gjatë që filloi sigurisht me raportin e Dick Martit që në vitin 2010, e mbase edhe para kësaj. Unë mendoj se tani ajo që është e rëndësishme është që të lejojmë që ky proces të vazhdojë. Duhet të ketë një të ashtuquajtur proces të rregullt, ku ekzistojnë disa të drejta ligjore që i kanë të gjithë të përfshirë, ata që janë akuzuar për këto krime duhet ta kenë të drejtën e mbrojtjes dhe unë mendoj se ata do të kenë disa nga avokatët më të mirë të mbrojtjes që paratë mund të blejnë, ndërsa po që se ndonjëri nga ata që akuzohen nuk i kanë mjetet e tyre, burimet e tyre,atëherë ekzistojnë fonde të ndihmës juridike në dispozicion për këtë. Në të njëjtën kohë, unë e kuptoj që kjo do të ishte e vështirë për çdo shoqëri dhe më duhet të them se kam shumë respekt për mënyrën se si Kosova po e trajton këtë. Unë do të doja të shihja, ju jeni vetë nga Shqipëria, si do të reagonin njerëzit në Shqipëri, si do të reagonin njerëzit në Serbi. Kjo është një çështje shumë e ndjeshme edhe në Bosnjë dhe Hercegovinë, por duhet të them se bashkë me Bosnjën dhe Hercegovinën unë mendoj se Kosova është i vetmi vend në rajon që po e ballafaqon tani këtë më hapur, sepse transparenca është e domosdoshme, ju duhet ta dini të vërtetën ashtu që të gjithë të mund ta shohin atë.
ABC: Pra,ju po thoni se Kosova është duke e dhënë një shembull pozitiv me mënyrën se si po reagon.
Shefi i EULEX-it: Unë do të thoja kështu. Mendoj se kjo është diçka për të cilën njerëzit duhet të reflektojnë dhe të ndjenjë një krenari të caktuar për faktin se Kosova nuk ka frikë të merret me të kaluarën e saj. Unë njoh disa që janë akuzuar, ish-Kryeministrin Haradinaj, i cili tha se jam krenar sot sepse e mbrojta veten e kështu me radhë, gjithashtu të tjerë si z. Limaj e kështu me radhë, si dhe gjithashtu në suaza të tjera në kuadër të së ashtuquajturës Gjykata Penale për ish-Jugosllavinë. Edhe ata e dinë këtë. Kështu që, unë mendoj se tani, siç e thashë, duhet të ketë një proces të rregullt, nuk duhet të ketë asnjë ndërhyrje politike, nuk besoj se ky është një proces politik ose procedurë politike, ky është mendimi im, unë e di se ka të tillç që kanë mendime ndryshe, por ju keni disa profesionistë juridikë shumë të mirë, si në aspektin e prokurorëve dhe atë të mbrojtjes, dhe ata do t’i argumentojnë rastet e tyre, ata tashmë kanë filluar, dhe se ky është aspekt themelor i sundimit të ligjit, kjo është arsyeja pse ne jemi këtu, ne si mision i Bashkimit Evropian në përgjithësi nuk kemi një shkop magjik që mund të sjell zgjidhjet. Siç e thashë, ne në vendet tona anëtare kemi kaluar nëpër këto procese, por tani me rritjen e populizmit jo vetëm në Evropë, por edhe në shumë vende tjera, ne shohim se si mund të përdorenkëto trashëgimi të së kaluarës nëse nuk janë trajtuar si duhet. Ka shumë dezinformata, njerëzit fillojnë ta rishkruajnë historinë.Revizionizëm në një mënyrë apo tjetër. Revizionizmi është shumë i vështirë, nëse keni prova, nëse keni dëshmi, por është e vështirë kur një person e thotë një gjë kurse tjetri thotë një gjë tjetër, fjala e njërit kundër tjetrit dhe kjo është arsyeja pse ne e kemi ligjin, të ashtuquajturin sundimi i ligjit.
ABC: Nje gje te fundit. Siç e thatë, ka shumë gjëra për të cilat flitet rreth e përçark. Njerëzit vrasin mendjen nëse ju e dini paraprakisht kur do të bëhen arrestimet nga ZPS?
Shefi i EULEX-it: Ne nuk dimë asgjë paraprakisht përveç asaj që na thuhet se ata kanë nevojë për ndihmën tonë.
ABC: Por ju e dini që ku nevojitet ndihma jual do të thotë arrestime ose bastisje.
Shefi i EULEX-it: Në të vërtetë, ajo që ndodh është se ekziston një ftesë gjyqësore para së gjithash, personi në fjalë, i dyshuari thirret dhe vetëm nëse ai thotë se nuk do të vijë atëherë do të ketë një arrestim fizik, por zakonisht personat që tani janë në Hagë për shembull,unë mendoj se të gjithë ata nëse mund të themi ashtu u pajtuan që të vinin vullnetarisht dhe pastaj atyre ju treguan disa dokumente dhe urdhra arresti dhe e gjithë kjo është bërë nga ZPS-ja. Ne thjesht ua ofrojmë atyre këtë mbështetje praktike sepse ata nuk i kanë zyrat e tyre, ata nuk kanë staf të përhershëm këtu, ata nuk kanë automjete të tyre, ka policë të ZPS-së dhe ata e kanë të njëjtin rregull, kështu që ne u sigurojmë atyre një lloj mbështetjeje, por ne nuk kemi të bëjmë asgjë me ato vendime. Mund t’ju them se ne gjithashtu jemi befasuar nga disa zhvillime, siç edhe do duhej të ndodhte, madje edhe unë vetë, sepse nuk na takon neve që t’i dimë. Unë isha shumë i befasuar për shembull për disa deklarata të tjera shtypi që u bënë më herët gjatë verës në lidhje me këto aktakuza që priteshin, kjo nuk është diçka që ne e prisnim.
db/Abcnews.al
