Kërkimet e reja kanë zbuluar shkallën në të cilën Irani ka ndërtuar një industri të fuqishme armësh të bazuar në teknologjinë perëndimore dhe se si ajo teknologji po përdoret nga Rusia kundër qyteteve ukrainase.
Conflict Armament Research (CAR), një organizatë me bazë në Mbretërinë e Bashkuar që heton komponentët e armëve, ka vërtetuar se dronët Shahed-136 që i janë shitur Rusisë nga Irani fuqizohen nga një motor i bazuar në teknologjinë gjermane, teknologji e blerë në mënyrë të paligjshme nga Irani pothuajse 20 vjet më parë.
Zbulimi i bërë përmes ekzaminimit të detajuar të komponentëve të gjetur në Ukrainë dhe i ndarë ekskluzivisht me CNN –nënvizon aftësinë e Iranit për të imituar dhe përsosur teknologjinë ushtarake që ka marrë në mënyrë të paligjshme.
Zyrtarët perëndimorë janë gjithashtu të shqetësuar se Rusia mund të ndajë armët dhe pajisjet e prodhimit perëndimor të gjetura në fushën e betejës në Ukrainë me iranianët.
Deri më tani, nuk ka asnjë provë të fortë se kjo mund të ketë ndodhur. Megjithatë, marrëdhëniet midis Teheranit dhe Moskës janë rritur shumë më tepër duke qenë se vendet kanë gjetur te mbështetje tek njera- tjetra për të plotësuar nevojat e tyre.
Rusia dëshiron drone dhe raketa balistike iraniane për forcimin e mbrojtjes dhe luftën në Ukrainë; Irani dëshiron investime dhe tregti ruse.
Rusia është bërë investitori më i madh i huaj në Iran gjatë vitit të kaluar, sipas zyrtarëve iranianë. Dhe për rusët, dronët iranianë janë një zëvendësues i volitshëm për raketat shumë më të kushtueshme, rezervat e të cilave po pakësohen, sipas zyrtarëve perëndimorë. Ekspertët besojnë se një Shahed-186, për shembull, kushton rreth 20,000 dollarë, një pjesë e vogël e kostos së një rakete lundrimi Kalibr.
Tetorin e kaluar, kreu i Inteligjencës së Mbrojtjes së Ukrainës, Kyrylo Budanov, tha se Rusia kishte porositur rreth 1700 drone iraniane të llojeve të ndryshme. Ukraina është treguar e aftë në rrëzimin e Shahed-136, por kjo e varfëron mbrojtjen e saj tashmë të pakët kundërajrore. Pavarësisht nga ngarkesa relativisht e ulët shpërthyese, deri në 40 kilogramë (88 paund), një goditje e saktë nga një Shahed-136 mund të shkaktojë ende dëme të mëdha.
Midis nëntorit të vitit të kaluar dhe marsit 2023, CAR ishte në gjendje të ekzaminonte komponentët në 20 dronë dhe municione të prodhuara nga Irani në Ukrainë, rreth gjysma e tyre Shahed-136.
Nga ekzaminimet rezultoi se motori në Shahed-136 ishte projektuar në mënyrë të kundërt nga një kompani iraniane e quajtur Oje Parvaz Mado Nafar – e njohur si Mado – me qendër në qytetin Shokuhieh në provincën Qom. Kompania u sanksionua nga Mbretëria e Bashkuar, SHBA dhe Bashkimi Evropian në dhjetor të vitit të kaluar.
Studiuesit e CAR gjetën shenjat e Mado në kapakët e kandelave në motorët e dronit, si dhe sekuencat e numrave serialë të përdorur nga Mado.
Sipas qeverive perëndimore dhe Kombeve të Bashkuara, Mado luan një rol vendimtar në industrinë e shtrirë të dronëve të Iranit. I njëjti model i numrit serial u vu re gjithashtu nga hetuesit e OKB-së që shqyrtonin sulmet me dronë në Arabinë Saudite të kryera nga aleatët Houthi të Iranit në Jemen – si dhe sulmet me raketa vitin e kaluar kundër Abu Dhabit, një nga Emiratet e Bashkuara Arabe.
Taimur Khan, analist i Gjirit në CAR, tha për CNN se sistemet e UAV-ve të Iranit janë duke u rafinuar dhe modernizuar vazhdimisht dhe “kanë dëshmuar të jenë gjithnjë e më të sakta për sa i përket sistemeve të tyre të synimit dhe udhëzimit, si dhe aftësive kundër bllokimit”.
Dizajni i motorit të Mado flet për një përpjekje intensive iraniane që shtrihet rreth 20 vjet më parë për të përvetësuar teknologjinë perëndimore për dronët dhe raketat e saj përballë sanksioneve të përhapura ndërkombëtare.
Në vitin 2006, Irani bleu në mënyrë të paligjshme motorë drone të prodhuar nga kompania gjermane Limbach Flugmotoren. Tre vjet më vonë, një inxhinier iranian i quajtur Yousef Aboutalebi njoftoi se kompania e tij kishte ndërtuar një motor UAV. Ajo kompani do të quhej më vonë Mado.
Kompania duket se është përpjekur të fshehë rolin e saj në ndërtimin e Shaheds, sipas CAR. Hetuesit e saj zbuluan se numrat serialë origjinalë të komponentëve të dronëve të gjetur në Ukrainë ishin fshirë, në një përpjekje të dukshme për të maskuar origjinën e tyre.
“Këto modifikime i kanë penguar hetuesit të identifikojnë rrjetet e blerjes që lehtësojnë furnizimin ndërkombëtar të komponentëve kryesorë në Iran,” thotë CAR.
Ndër komponentët e tjerë perëndimor të blerë dhe kopjuar nga Irani janë pjesët e raketave të prodhimit çek. Një raport i ekspertëve të OKB- së në vitin 2020 tha se motori në raketat Quds-1 të Iranit i përdorur në sulmet ndaj rafinerive saudite të naftës vitin e kaluar “ishte një kopje e palicensuar e motorit reaktiv TJ-100 të prodhuar nga PBS Velká Bíteš” në Republikën Çeke.
Ekspertët thonë gjithashtu se motori çek duket të jetë instaluar në raketën Heidar-2 të Iranit. Kompania tha se kurrë nuk e kishte furnizuar motorin në Iran apo Jemen, por Irani është bërë ekspert në shmangien e kontrolleve mbi teknologjinë e ndjeshme, në disa raste duke përdorur kompanitë e para. Një panel i OKB-së zbuloi se pjesët e eksportuara nga prodhuesi çek në një kompani në Hong Kong në vitin 2010 përfunduan në raketa iraniane të përdorura në 2019.
Taimur Khan, në CAR, thotë se Irani ka “përvetësuar komponentë dhe teknologji perëndimore për programin e tij UAV duke përfituar nga mungesa e dukshmërisë së zinxhirit të furnizimit”, gjë që e bën identifikimin e komponentëve një teknikë kritike në përmirësimin e mekanizmave të kontrollit të eksportit dhe sanksioneve.
Shitjet e dronëve kanë thelluar marrëdhëniet e Iranit me Rusinë, të cilat tashmë po forcoheshin pasi të dy vendet ishin gjithnjë e më të mbyllura jashtë tregtisë ndërkombëtare dhe sistemit financiar.
“Ne i përcaktojmë marrëdhëniet tona me Rusinë si strategjike dhe po punojmë së bashku në shumë aspekte, veçanërisht në marrëdhëniet ekonomike”- tha ministri i Financave, Ehsan Khandouzi për Financial Times muajin e kaluar.
Të ardhurat nga shitja e qindra dronëve Shahed-136 në Rusi ka të ngjarë të riinvestohen në përmirësimin e mëtejshëm të industrisë. Dhe partneriteti mund të fillojë të eksplorojë një territor të ri.
Khan beson se “duke pasur parasysh faktin se Rusia po kap armë të sofistikuara perëndimore në fushën e betejës – siç është raketa antitank Javelin – dhe se po rritet bashkëpunimi ushtarak midis dy vendeve, dhe Irani ka aftësi të dëshmuara në këtë drejtim, mendoj ka të ngjarë që ata të bashkëpunojnë për kopjimin e këtyre llojeve të sistemeve.”
Ekziston gjithashtu mundësia që Rusia të përdorë bashkëpunimin e saj me Iranin për të zhvilluar aftësitë e veta të dronëve ushtarakë.
Mirëpo, derisa kjo të ndodhë, ushtria ruse ka të ngjarë të mbetet një klient i etur për qindra dronë të tjerë nga Irani, një shtet që e ka bërë një art të shkëlqyer shmangien e sanksioneve për të ndërtuar një industri autoktone të armëve.
/abcnews.al
