Me titullin ”Riviera tjetër: Bumi i turizmit në Shqipëri”, televizioni i njohur francez, TFI i ka kushtuar një dokumentar hovit të madh turistik të viteve të fundit të Shqipërisë.
”Shqipëria, një ish-diktaturë që nuk kishte një reputacion të mirë, është kthyer në një Eldorado për turizmin në Evropë. Të tërhequr nga çmimet ende të ulëta, vijnë udhëtarë nga e gjithë bota, një dhuratë nga perëndia për shumë shqiptarë”, është nëntitulli i këtij dokumentari.
”Ujëra të kristalta, hotele elegantë buzë plazhit, kuzhinë e rafinuar dhe një ndjenjë e vërtetë mikpritjeje, Shqipëria na çon në një drejtim tjetër. Brenda pak vitesh, Shqipëria, një ish-diktaturë që nuk kishte reputacion të mirë është kthyer në një Eldorado për turizmin në Evropë. Të tërhequr nga çmimet ende të ulëta, udhëtarët vijnë nga e gjithë bota. Ishin 10 milionë vitin e kaluar, dy herë më shumë se dy vjet më parë, një dhuratë nga perëndia për shumë shqiptarë pas disa vitesh të krizës ekonomike”, vijon dokumentari i realizuar nga Mélanie Gallard.
”Të gjitha këto plazhe të bukura, këto limane të vogla, u japin vërtet kënaqësi të madhe këtyre pushuesve që zgjedhin Shqipërinë për të kaluar disa ditë pushimi. Që pas daljes ne pension, Michel dhe Aline kanë vendosur të trajtojnë veten me një pushim jashtë vendit çdo vit. Agjencia e tyre e udhëtimit i bindi të shkonin në Shqipëri, një vend për të cilin nuk dinin shumë, përveç reputacionit të keq”, shton ajo.
”Të afërmit tanë na dekurajuan, na këshilluan që mos vinim në këtë vend. Mafia, mashtrimet… Në fakt, jo, u befasuam. Na kanë pritur shumë, shumë mirë”, thotë një zonjë e moshuar.
”Për Aline, destinacioni madje shënon shumë kuti. Eshtë vërtet mirë. 300 kilometra vijë bregdetare dhe ujëra të pastra si kristali deri në 27 gradë Celcius në gusht. Shqipëria ka një tjetër pasuri, kuzhinën e saj, e bollshme e me çmime të favorshme”, vijon gazetarja.
”Rizoto, copa te vogla pule, karkaleca, midhje shumë shumë të mira… Në këtë restorant plazhi, rreth 20 euro një vakt shumë i plotë, një pjatë kryesore, një e dytë dhe një ëmbëlsirë”, thotë ajo.
Aline dhe Michel u befasuan nga rehatia në ambientet e hotelit që i imagjinonin shumë më të thjeshtë. Shtretërit janë shumë të gjerë, jashtëzakonisht të pastër. Kabina e dushit pak e vogël, por hej, është në rregull, shumë e këndshme. 65 euro nata deri në 145 në pikun e sezonit për këtë dhomë me pamje nga gjiri i Sarandës, zona bregdetare më e kërkuar në vend.
”Është më lirë se në rajonet e tjera. Kur shkoni në Itali, do të paguani shumë më tepër. Në hotelet që kemi frekuentuar në Kroaci kemi paguar shumë më shtrenjtë krahasuar me cilësinë e hotelit”, vijon turistja e moshuar.
E izoluar nga bota gjatë 45 viteve të diktaturës komuniste, Shqipëria hap sot dyert e saj për turistët. Falë më shumë se 200 fluturimeve në ditë me kosto të ulët, njerëzit po vërshojnë drejt këtij destinacioni, një nga më të lirët në Evropë. Numri i vizitorëve është dyfishuar në dy vjet. 10 milionë vitin e kaluar zbuluan këto peizazhe spektakolare në vende që janë ende të egra, por ndoshta jo për shumë kohë. Një furi ndërtimesh ka pushtuar vijën bregdetare.
Për banorët e këtij vendi të vogël ballkanik, ndër më të varfrit në Evropë, ky fluks i papritur i vizitorëve është një mundësi e papritur. Në fshatrat dhe bregdetin shqiptar, më shumë se dy të tretat e banorëve merren me turizëm.
Ky hotel është ndërtuar, para 6 vjetesh, nga një çift, Seula dhe Aristidhi. Ata nuk kishin asnjë përvojë në hoteleri. Aristidhi nuk flet asnjë fjalë anglisht, Suela merret me klientët, 80% të huaj.
”Fillojmë për sot. Sa rezervime kemi? Tre. Ka tre mundësi ekskursioni me 30 euro, 50 dhe 55 euro”, u thotë Suela dy turisteve australiane.
Vizitorët ndonjëherë vijnë nga vende shumë të largëta, si këta dy shoqe australiane.
”Nëse jeni të interesuara, mund të bëj rezervimin për ju”, shton ajo.
”Disa miq kanë kanë bërë një udhëtim këtu dhe na thanë se ishte e bukur. Është bërë një vend shumë tërheqës”, thonë turistet australiane.
Takojmë australianë kudo.
”E dinim që vendi ynë ishte i mrekullueshëm dhe se të huajt do të vinin një ditë, po ne nuk prisnim që ata të ishin kaq të shumtë e të vinin kështu në grup”, thekson Suela.
Çifti kujdeset shumë për klientët. Ata punojnë që nga ora gjashtë e mëngjesit për të ofruar një mëngjes me shije tërësisht shtëpie.
”Kemi bukë me vezë, byrekun me qumësht, me spinaq, me djath, me krem… Të huajve u pëlqen. Edhe nëse u duken paksa të çuditshme specialitetet tona, u pëlqen t’i shijojnë ato”, thotë Suela.
Suela e ka bërë vetë dekorimin e 15 dhomave.
”A do të më ndihmoni të rregulloj krevatin? Dhomat me pamje nga deti jepen me qira deri në 150 euro nata në pikun e sezonit. Pashë disa gjëra në Youtube dhe më pëlqyen shumë. Gjëja qesharake është se shumë klientë më pyesin nëse dekorimi është në shitje”, vijon ajo.
”Në Shqipëri, ndjenja e mikpritjes është në gjakun tonë. Ne shqiptarët jemi punëtorë, edhe në shtëpi na pëlqen që ambjenti jonë brenda të jetë i mirëmbajtur. Është e natyrshme për ne. I vetmi ndryshim është se në hotel, ne mirëpresim njerëz që nuk i njohim”, shton Suela.
Çifti mbajti katin e fundit për banesën e tyre.
”Për mua kjo është pamja më e bukur e Himarës. Kur shkova në mërgim larg vendit tim, punova shumë për 30 vjet. Tani dua të përfitoj gjithashtu prej tij. Nuk është vetëm për klientët”, thotë Aristidhi.
Aristidhi është një nga qindra mijëra shqiptarët që u larguan nga vendi në vitet 1990, pas rënies së regjimit komunist dhe migruan në Greqi.
”Shumë herët, 13 vjeç, i ndihmova prindërit e mi të pastronin kinematë. Më pas, nga ora 8 e mëngjesit, punoja si elektricist. Dhe çdo të premte, të shtunë, të diel isha edhe kamarier në restorante”, vijon ai.
Në vitin 2010, Aristidhi u takua me Suelën në Athinë.
Edhe ajo është shqiptare. Dy të mërguarit u martuan dhe kanë dy fëmijë. Aristidhi ka një biznes të suksesshëm të ajrit të kondicionuar.
Por, pas 30 vitesh larg Shqipërisë, çifti vendosi të kthehej.
Në vend të kësaj, çifti vendosi të ndërtojë vetë një hotel pesëkatësh. Ata i përdorën të gjitha kursimet e tyre dhe të prindërve të Aristidhit. Gjashtë vjet më parë, turizmi ende nuk kishte marrë hov.
”Ne kishim lënë Greqinë dhe një jetë të qetë për t’u kthyer këtu. I bëmë vetes shumë pyetje. Si do të evoluonte situata në Shqipëri, a do të funksiononte?”, vijon ai.
Aristidhi kishte makthe çdo natë. Hoteli është tani një biznes praktikisht i plotë deri në gusht.
Këtu është lista e blerjeve, fruta, perime, domate, banane.
Babai i Aristidit, 80 vjeç, në pension por i lumtur, jep pak ndihmë.
Që nga kthimi i tij nga Greqia, ai nuk i njeh më rrugët ku u rrit.
Më parë, kishte pesë makina. Tani ka shumë. Rruga është gjithmonë e bllokuar, nuk mund të lëvizim më. Fshati i vogël me 1 000 banorë e sheh popullsinë e tij të shumëzuar me pesë gjatë verës. Tani ka tre supermarkete dhe gati njëzet bare dhe restorante në breg të detit. Të gjithë këta turistë, a mendoni se është paksa e tepërt? Po, por e ndihmon shumë vendin. Të ardhurat e vetme janë ato nga turizmi. Shqipëria nuk ka industri, nuk ka bujqësi, ka mbaruar, kjo është gjithçka që na ka mbetur. Në veri të vendit, kjo ndërtesë pret 20 000 klientë çdo muaj. Atë ditë, një grup belgësh mbërritën për drekë. Ka edhe izraelitë, spanjollë, suedezë.
Të gjithë erdhën për të ngrënë dhe për një çmim shumë te arsyeshëm në këtë restorant agroturizmi.
”Këtu kemi një përzierje turshish dhe atje, dy lloje të stufuara me kungull dhe domate. Dhe tjetra është misri. Këtu keni mish derri. Keni edhe dy pjata të tjera me mish keci. Ju bëfte mirë!”, u thotë një kameriere turistëve.
Çmimi midis dy dhe katër euro për pjatën e parë dhe nga gjashtë deri në 10 euro për pjatën kryesore.
”Mbaruat?”, pyet ajo një çift turistësh.
Në këtë tryezë ndodhet një gjerman dhe një suedeze.
”Sa pjata kemi ngrënë? Besoj pesë. Sidoqoftë ishin shumë. Nuk po i numëronim dot më. Më pëlqen, gjithçka është e bërë në shtëpi. Dhe nuk është shtrenjtë, aspak. Po. Aspak shtrenjtë, por mos i thoni pronarit, përndryshe do të rrisë çmimet”, thotë një prej turistëve.
Ky restorant tjetër është i Antonit. Ky restorant është një sfidë paksa e çmendur e Antonit dhe e vëllait te tij, që të dy të lindur në këtë fshat.
Mendimi për këtë restorant u lindi në Itali ku kishin emigruar bashkë me të atin. Ata vunë re se agroturizmi është në zhvillim. Të bindur për cilësinë e krahinës shqiptare, dy vëllezërit vendosin ta importojnë konceptin nv fshatin e tyre të braktisur nga banorët.
Ishte e pakonceptueshme në atë kohe të hapje një restorant në një cep kaq të braktisur. Kur flisja për projektin tim me të rinj, edhe ata më mendjehapurit më thoshin do dështosh 100%.
”Arritëm të bëheshim të njohur vetëm nga fjalët që kalonin gojë më gojë. Fillimisht ishte e vështirë sepse rruga ishte shumë e keqe. Por, që kur rruga u shtrua, njerëzit filluan të vinin nga te gjitha qytetet përreth. Dhe sot vijnë nga e gjithë bota”, thotë Antoni.
Për të ushqyer turmën, arritja e Antonit dhe vëllait të tij është që bashkoi fermerët e zonave përreth. Sepse këtu, absolutisht gjithçka, që nga mishi tek frutat duke përfshirë miellin, është prodhim i zonës. Lokali mbështet 400 familje në një rreze prej rreth 20 kilometrash. Antoni dhe vëllai i tij vendosën të investojnë në mbajtjen e disa dhive përpara gjashtë vjetëve. Blegtori i sjell çdo dite restorantit dy bidonë qumësht dhie dhe fiton gjë që i siguron 900 euro në muaj. Qumeshti i rreth 50 fermerëve përpunohet aty. Ka edhe banorë që vijnë atje me fruta nga kopshti i tyre.
Ata e shpëtuan këtë vend. Edhe pse në fshat ka pak produkte, ata i sjellin këtu. Ata i marrin dhe kjo na ndihmon shumë. Mbi të gjitha, restoranti i tyre punëson një batalion prej 120 punëtorësh, që të gjithë banorë vendas.
Dafina punon në fundjavë dhe gjatë stinës së verës që të paguaje shkollën e lartë. Ajo është në studimet master në financë.
”Këtë e quajmë Sana në shqip. Eshtë një lloj qershie që rritet në pyll. Me të prodhojmë raki. Ajo merr një pagë prej 800 euro në muaj plus 200 euro bakshishe. Pothuaj dyfishi i pages mesatare në Shqipëri”, thotë Dafina.
Ashtu si shumica e të rinjve të fshatit të saj, studentja 22-vjeçare u detyrua të punonte jashtë vendit pvr shkak të mungesës së perspektivave. Diploma e saj njihet në Gjermani. Por, suksesi i restorantit të agroturizmit mbolli një farë shprese në mendjen e Dafinës.
”Kjo pjesë është vendi ku mbajmë delet për momentin. Ne do të donim të ndërtonim një dhomë të vogël për miqtë me dizajne guri si shtëpitë tona të vjetra të fshatit. Mund t’u ofrojmë klientëve gjithçka që prodhojmë, djathë, qumësht, kos”, thotë ajo.
Mendoj se Dafina mund te merret me pritjen e turisteve, meqë flet anglisht.
”Unë jam përkthyesja e familjes. Të gjithë duam të ikim jashtë shtetit për një jetë më të mirë, por nëse arrin të përmirësosh jetën këtu, atëherë pse të ikësh. Bujtina rurale, por edhe hotele gjithnjë e më luksoze për të tërhequr të huajt më të pasur”, thotë Dafina.
”Folie Marine”, është një nga vendpushimet më të preferua në vend. Dy restorante, një klub nate, 160 dhoma, 19 me xhakuzi dhe pishine private nga 350 deri ne 1 000 euro nata. Hoteli duhet të jetë gjithashtu në lartësinë e duhur. Për të trajnuar 250 pun♪7torë, një drejtoreshë e re, René Audene ka ardhur nga Afrika e Jugut. Me një përvojë 24-vjeçare në turizmin e nivelit të lartë.
”Këtu priren të harrojmë klientin, i shërbejmë dhe nuk duam ta shohin, kështu që humbasim para’, duhet të kthehemi për t’i parë çdo 3 ose 4 minuta”, thotë René.
Por, kur drejtoresha e re niset të kërkojë kamarierin, ai është duke pire një lëng te bari.
”Më fal, a mund të shkosh të shohësh klientët në vijën e parë, ata nuk kanë asgjë për të pirë. A do shkosh?”, pyet ajo kamerierin.
”Po, patjeter, po shkoj tani”, i thotë ai.
”Faleminderit. Mendoj se mikpritjen ata e kanë të natyrshme. Ata janë të ngrohtë dhe miqësorë, por nuk i njohin standardet. Askush nuk u ka shpjeguar kurrë se si duhet të ndodhin gjërat në këtë lloj hoteli. Ka një problem të refleksit, të trajnimit. Për shembull, atje u larguan klientët dhe asgjë nuk u pastrua. Janë dy tavolina, njëra përballë tjetrës, e shihni, do të dërgoj dikë”, shton René.
Drejtoresha tregon edhe problemet në recepsion.
”Gjithçka ka shkuar mirë, keni pasur pushime të mbara? Shumë mirë. Kushton 35 euro”, i thotë ajo një klienti.
”Sa herë që një klient largohet, pastrueset duhet të kontrollojnë konsumin e minibarit, por shpesh ka gabime. Prisni, me sa duket ka edhe katër shishe të vogla alkooli, pra kushton 75 euro. Mendoj se dikush ka harruar të paguajë këtë faturë. Një largim i klientit. Ne duhet ta zgjidhim këtë problem, është një rrëmujë. Tani do t’i kërkoj klientit një garanci, kështu do të shmangim kontrollin para largimit”, shton ajo.
Restoranti i hotelit kërkon gjithashtu një recetë të nivelit të lartë, duke futur shije të gastronomisë franceze. Menuja e re u hartua nga një kuzhinier francez, i nderuar me disa yje, i cili drejton një restorant në Athinë.
Ndihmesi i tij, Chris Soupas, ka për detyrë të trajnoje kuzhinierët në përgatitjen e këtyre pjatave të pazakonta në Shqipëri.
”Shijet e veçanta franceze… i gatuajmë me avull, me zjarr të ngadaltë”, thotë Chris.
Një teknikë e re për ta?
”Sigurisht, do të jetë padyshim hapi tjetër, që ata të arrijnë një nivel tjetër. Ata kanë produkte të mira, janë punëtorë, por duhet të mësojnë mënyrën tonë të të bërit në Evropë dhe t’i integrojnë në filozofinë e tyre. Kjo është e vetmja mënyrë që ata të kalojnë në nivelin tjetër”, shton ai.
Brigadës së tij i mungon ende përvoja. Shumica e kuzhinierëve janë nga 16 deri në 18 vjeç.
”Ndihem pak i moshuar, si gjysh”, thotë ai.
Shqiptarët më të kualifikuar vazhdojnë të shkojnë në Greqi apo Itali gjatë sezonit. Pagat janë dy deri në tre herë më të larta. Çmimet e klubeve të natës tashmë rivalizojnë ato të kryeqyteteve. Rreth 15 euro për një koktej, 1 000 euro për një shishe. Ky klub nate është më i preferuari në Rivierën shqiptare.
