Nga Robert A. Manning, The Hill
Disa kongresmenë po kërkojnë të bllokojnë administratën Biden nga shitja e avionëve F-16 në Turqi dhe kanë një listë të gjatë pakënaqësish kundër presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan, nga shkeljet e të drejtave të njeriut dhe lidhjet e tij me presidentin rus Vladimir Putin deri tek bllokimi i Suedisë dhe Finlandës ndaj anëtarësimit në NATO.
Erdogan dhe Partia e tij për Paqe dhe Drejtësi (AKP) me orientim islamik kanë dominuar politikën turke që nga viti 2003, fillimisht si kryeministër dhe më pas, që nga viti 2014, si president.
Gjatë kohës së tij në pushtet, Erdogan ka evoluar nga një demokratik në një autoritar represiv me axhendën e tij. Kjo axhendë është keqkuptuar në SHBA ndërsa Erdogan po provon të jetë një mjeshtër i dimensioneve kisingeriane, i shtyrë nga gjeografia, historia, kultura, feja dhe ambicia, raporton abcnews.al.
Vendndodhja e Turqisë në udhëkryqin e Euroazisë, Islamit dhe etnisë turke i ka mundësuar Erdoganit të ndërtojë ndikim në të gjithë Europën, Lindjen e Mesme, Azinë Qendrore.
Ai ka lidhje ekonomike dhe gjeopolitike me Rusinë dhe Iranin. Ankaraja ka pasur forca ushtarake ose paqeruajtëse në një duzinë vendesh, nga Bosnja në Katar.
Ajo ka ndërhyrë në luftërat civile në Libi dhe Siri dhe kërcënon me luftë Greqinë, gjithashtu një aleate e NATO-s. Dronët e tij ushtarakë janë një mall i mirë duke ndihmuar Azerbajxhanin të kthejë valën kundër aleatit rus Armenisë në një konflikt mbi territorin e diskutueshëm të Nagorno-Karabakut.
Lufta në Ukrainë ka lehtësuar politikën e pavarur të Erdoganit. Ai kritikoi NATO-n se nuk e pengoi luftën dhe më pas se e provokoi atë ; ai dënoi pushtimin rus, por hodhi poshtë sanksionet perëndimore dhe zgjeroi lidhjet ekonomike me Moskën.
Megjithatë, Erdogan, me lidhje të forta ekonomike dhe ushtarake me Ukrainën, i dha Kievit drone efektive, negocioi hapjen e eksporteve të grurit ukrainas nëpërmjet Detit të Zi dhe e ka pozicionuar veten si ndërmjetës, duke bërë thirrje aktive për një armëpushim.
Sipas Konventës së Montreux të vitit 1936, Ankaraja kontrollon ngushticat e Dardaneleve dhe Bosforit, që lidhin Detin e Zi dhe Mesdheun. Deti i Zi është një korsi detare jetike edhe për Rusinë.
Ka implikime të dukshme kontradiktore për interesat e SHBA-së. Nga njëra anë, Turqia i ka dhënë ndihmë ushtarake Ukrainës dhe ka ndihmuar në negocimin e hapjes së eksporteve të grurit përmes Detit të Zi.
Nga ana tjetër, Ankaraja është distancuar nga reagimi i SHBA/NATO-s dhe ka lidhje të thella ekonomike me Rusinë.
Ekziston një tendosje e nacionalizmit turk në opinionin publik, i dukshëm në përplasjet me SHBA-në për Qipron, Sirinë dhe çështjet e shitjes së armëve. Megjithatë, Erdogan ka arritur një akt balancues, duke nënvizuar politikën e tij të jashtme të pavarur me nacionalizmin anti-SHBA dhe ndjekjen e interesave të tij, pavarësisht nga ato të SHBA-së, raporton abcnews.al.
Në mënyrë të ngjashme, përpjekjet e Erdoganit për të qenë një lojtar kryesor në Lindjen e Mesme janë të komplikuara.
Turqia ka ndërhyrë ushtarakisht në Libi kundër Emirateve të Bashkuara Arabe dhe forcave të mbështetura nga Rusia. Turqia ka rreth 10,000 trupa në Siri, ndonjëherë duke punuar me Moskën, ndonjëherë kundër.
Shqetësimi kryesor i Erdoganit janë minoriteti kurd i Turqisë. Ai është i shqetësuar se nëse kurdët në Siri kanë shumë autonomi, ajo do të përhapet në politikën e brendshme të Turqisë.
Aktivizmi rajonal i Erdoganit në botën islame gjatë disa viteve të fundit ka zemëruar Egjiptin, Arabinë Saudite dhe shtetet e Gjirit. Megjithatë, në muajt e fundit, për shkak të ndryshimeve rajonale dhe nevojës ekonomike, ai ka përmirësuar lidhjet me Riadin, shtetet e Gjirit, si dhe me Izraelin.
Le t’i rikthehemi çështjës së avionëve luftarakë F-16. Çfarë do të thotë kjo për interesat e SHBA?
Erdogan duket se mendon se NATO-s i duhet Turqia, një spirancë në Mesdheun Lindor dhe Detin e Zi, më shumë se anasjelltas.
Ukraina duket se e përforcon këtë pikëpamje. SHBA duhet të kuptojë se Uashingtoni dhe Ankaraja kanë axhenda dhe interesa të ndryshme. Aleat i NATO-s apo jo, ekziston pavarësisht nëse është Rusia, Ukraina, Siria apo bllokimi i zgjerimit të NATO-s, një kryqëzim i kufizuar i interesave të SHBA-së dhe Turqisë.
Disa argumentojnë për përjashtimin e Turqisë nga NATO, megjithëse nuk ka asnjë mekanizëm formal për ta bërë këtë.
Nëse NATO ka të bëjë me vlerat e përbashkëta, nga jo-liberalizmi në vend e deri te sjellja jashtë vendit, nacionalizmi me gjemba i Turqisë dhe ambiciet globale të Erdoganit mund të mos jenë në përputhje me NATO-n.
Kujtojmë se Shtëpia e Bardhë nuk e ftoi Turqinë në samitin e demokracisë globale të Bidenit.
Erdogan sigurisht nuk i përshtatet ideologjisë së Biden-it “demokracia kundër autokracisë”.
Megjithatë, Turqia është një aktor i rëndësishëm rajonal dhe global, interesat e së cilës kryqëzohen mjaftueshëm me ato të SHBA-së, saqë bashkëpunimi, aty ku është e mundur, kërkon të paktën një marrëdhënie të ngjashme me biznesin. Ndoshta më mirë në tendë sesa jashtë saj.
Çështja është të ulen pritshmëritë e SHBA-së për Turqinë në udhëheqjen e Erdoganit. Në vend që ta shohin Turqinë si një aleat jo të duhur kërkohet njëfarë ndjeshmërie strategjike.
Duhet të kuptoni se si Ankaraja i sheh interesat e saj, cilat janë përfundimet e saj dhe çfarë është e mundur. Kjo do të krijonte një marrëdhënie më realiste, duke bashkëpunuar mbi një bazë specifike për çështjen me pritshmëri të kufizuara.
Një pikëpamje e tillë e rishqyrtuar e Erdoganit dhe Turqisë duhet të jetë baza për të vendosur nëse shitja e propozuar e F-16 duhet miratuar.
Ndalimi i shitjes së F-16 për të ndëshkuar Erdoganin për politikat e tij represive në vend dhe veprimet e padëshiruara jashtë vendit nuk ka gjasa të ndryshojë politikat e Erdoganit. Ankaraja mund të gjejë burime alternative.
Më gjerësisht, Turqia është një shembull i mirë i nevojës për të pranuar kufijtë e fuqisë së SHBA-së në një botë gjithnjë e më shumëpolare.
Dilema e Turqisë sugjeron që për të udhëhequr me sukses botën pas Luftës së Ftohtë, SHBA-së i duhet më shumë përulësi, më shumë shkathtësi diplomatike dhe një shtet me më shumë imagjinatë.
/abcnews.al
