Artan Fuga: A do të na bjerë në kokë raketa kineze?

Arësyeja që i shpëton kontrollit të moralit

—————————————-

Teknologjia është si politika dhe ekonomia, pa moral të bie në kokë, ose të shkrin virusi trupin!

Gjithë Planeti pret sonte deri nesër në mëngjes ku do të bjerë raketa kineze që ka humbur kontrollin dhe në tërheqjen e forcave gravitacionale po i afrohet Tokës!

Ku do të bjerë?

Gjithsesi, pas gati dy vjetësh që njerëzit po shuhen me miliona nga Covid19, kanë bllokuar jetën normale, mezi ecin drejt vaksinimit, tani sikur mos mjaftonte sulmi nga brenda trupit, edhe rreziku i rënies së teknologjisë mbi kokë. Sado i vogël të jetë probabiliteti të dëmtojë, rëndësi ka që teknologjia sikurse virusi dolën nga kontrolli. Nesër dalin nga shina trena, pasnesër robotët, pas një jave bandat, e kështu me radhë.

Kur dëgjova këtë historinë e raketës të dalë nga kontrolli, m’u kujtua një libër madhor në filozofi shkruajtur ndofta edhe më shumë se 100 vjet më parë nga eruditi, shkencëtari, filozofi Henri Bergson. Në veprën e tij “Dy burimet e moralit dhe të fesë”, ai shkruan se feja dhe morali i saj lindën pikërisht për ta përmbajtur njeriun që në ndryshim nga kafshët, me forcën e arësyes, mund ta çonte botën dhe veten drejt shkatërrimit. T’i bënte keq vetes. Jo më kot fetë e lashta dhe pastaj fetë e reja monoteiste kanë në bazë pikërisht idenë që arësyeja e dalë nga kontrolli i moralit, nën shtysën e interesit, është një demon i keq, i prapë, një burim dramash dhe katastrofash.

Aq është një energji e pashoqe emancipuese, po aq është edhe një forcë shkatërrimtare.

Mirëpo arësyeja nuk mund të vetëpërmbahet pa moralin. Të lashtët moralin e kishin të bazuar te frika e një Zoti ndëshkues, por ndëshkues, me Zot, pa Zot, vetë rendi i gjërave bën që dija pa moral, paraja pa moral, pushteti pa moral, një ditë në mos një tjetër, i bien mbi kokë atyre që e përqeshin moralin.

Prandaj mbetej e pakuptueshme në shekujt kur njeriu vuri arësyen para moralin ideja që feja ka predikuar se kurioziteti – dija për dije, e pakontrolluar nga morali – është një ves që e çon njeriun drejt e në ferr.

Sepse arësyeja nuk bën që medoemos njeriu të jetë i arsyeshëm. Arësyeja pa moral e çmend njeriun. Eksperimentet e papërmbajtura nga kujdesi për të tjerët, sulmi ndaj kozmosit pa bërë kujdes për të mbrojtur njeriun, nën ethet e pushtetit, parasë, garës ekonomike, mungesës së kontrollit nga morali qytetar, i bien mbi kokë njeriut. I bie ndotja e qyteteve, i bien ndërtesat mbi kokë nga tërmeti, i plasin depot dhe fabrikat e municioneve, nga arësyeja pa moral e fitimit të pangopur qindra mijë braktisin vatrat për të ikur nga sytë këmbët, nga arësyeja pa moral energjitë e natyrës braktisen dhe papunësia urbane bën kërdinë, e pa pafund të tilla.

Gjithësesi sot kujtoj me nderim Bergsonin e Madh i cili në librin e tij argumenton bindshëm se njeriu është qënie me arësye, por jo i arësyeshëm. Arësyeja që të bëjë njeriun e arësyeshëm ka nevojë për moral. Që shteti të mos çmendet ka nevojë që qytetarët ta kontrollojnë atë. Që qeveria të mos çmendet ka nevojë për një opozitë reale, jo retorike! Gjithçka kërkon “frenat” e veta. Ndryshe njeriu me arësye bëhet më keq se një kafshë ghrabitqare që nuk gjuan veçse gjahun e saj. Njeriun gjuan të ngjashmit e vet, dhe në fund i hidhet në fyt vetvetes;