Pasi një avancim i befasishëm i rebelëve pushtoi Damaskun dhe detyroi të fuqishmin sirian Bashar Assad të arratisej, bota po përpiqet të kuptojë situatën e fundit dramatike në Lindjen e Mesme dhe pasojat e saj.
Kush janë fituesit dhe humbësit e mundshëm nga rënia e Assadit?
FITUESIT
Siria (ndoshta)
Populli sirian ka duruar një luftë civile 13-vjeçare dhe gati gjysmë shekulli sundim brutal nga familja Assad, e cila ka përdorur censurën, terrorin shtetëror, dëbimet masive, luftën kimike dhe masakrat për të ruajtur pushtetin. Lufta ka shkaktuar 470,000 deri në 600,000 humbje njerëzish, duke e bërë atë konfliktin e dytë më vdekjeprurës të shekullit të 21-të pas Luftës së Dytë të Kongos.
Më shumë se 13 milionë sirianë janë zhvendosur me forcë nga konflikti – 6.2 milionë prej tyre kanë ikur jashtë shtetit. Lufta formësoi rrethanat për ngritjen e grupit veçanërisht barbar xhihadist Shteti Islamik.
Nëse sirianët e zakonshëm do të jenë fitues varet nga ajo që do të ndodhë më pas në vend dhe nëse Siria mund të shmangë më shumë dhunë dhe të zhvillohet përgjatë vijave paqësore. Disa kanë frikë se do të ketë një vakum pushteti dhe se fraksionet e ndryshme politike dhe grupet fetare të vendit do të përplasen.
Por ka disa arsye për shqetësim. Hayat Tahrir al-Sham (HTS), fraksioni kryesor kryengritës, është përcaktuar si një grup terrorist nga Shtetet e Bashkuara. Udhëheqësi i saj, Abu Mohammed al-Jolani, ka një histori të gjatë të militantizmit xhihadist dhe është një ish-aleat i të ndjerit Abu Bakr al-Baghdadi, udhëheqës i grupit të Shtetit Islamik (IS). Dyshja u ndanë për shkak të taktikave dhe u bënë rivalë dhe armiq të ashpër.
HTS u shkëput nga al-Kaida, por al-Jolani ka bërë shumë për të riemërtuar grupin e tij, me rreth 30,000 luftëtarë, si një forcë nacionaliste dhe ka adoptuar një ton pajtues ndaj pakicave fetare të Sirisë. Në enklavën Idlib që HTS ka drejtuar që nga viti 2016, grupi ka zbutur qëndrimet e tij ndaj pakicave të krishtera dhe druze. Me marrjen e Alepos, al-Jolani u premtoi të krishterëve se do të ishin të sigurt dhe kishat e qytetit ishin në gjendje të funksiononin të papenguara.
Turqia
Recep Tayyip Erdogan dhe Bashar Assad dikur ishin miq, por udhëheqësi turk e mbështeti rebelimin kur shpërtheu gati 14 vjet më parë, kryesisht për shkak se rivali gjeopolitik i Turqisë, Irani, mbështeti regjimin sirian.
Turqia ka qenë mbrojtësi kryesor i grupeve të armatosura opozitare islamike të Sirisë. Dhe ndërsa lufta u zhvillua dhe fraksionet rebele të moderuara dhe më laike pro-demokratike ranë ose u manovruan nga rivalët e tyre islamikë më të ashpër dhe më të disiplinuar, dora e Ankarasë është bërë më e fortë. Rënia e Asadit tani ka të ngjarë të ndihmojë Erdoganin të avancojë axhendën e tij gjeopolitike, duke i ofruar atij mundësinë për të arritur disa qëllime strategjike, duke përfshirë frenimin e separatistëve kurdë në Sirinë verilindore, të cilët kanë lidhje të ngushta me separatistët kurdë të Turqisë. Rindërtimi i nevojshëm do të jetë gjithashtu një përfitim për bizneset turke, shkruan abcnews.al
“Fitore e madhe për Turqinë – veprim gjenial i Erdoganit”, tha Timothy Ash, ekonomist dhe komentator, në një postim në X.
Pyetja është nëse al-Jolani dhe HTS kanë lënë vërtet pas rrënjët e tyre ekstremiste. Të premten al-Jolani tha se grupi kishte evoluar dhe se rindërtimi i Sirisë tani ishte një prioritet. “Hayat Tahrir al-Sham është vetëm një pjesë e këtij dialogu dhe ai mund të shpërbëhet në çdo kohë. Nuk është një qëllim në vetvete, por një mjet për të kryer një detyrë: përballjen me këtë regjimi, ” tha ai për CNN.
Shpresa është se HTS me të vërtetë ka moderuar, por “besimi i al-Jolanit dhe HTS-së është shumë i ngjashëm me qesharakun e famshëm të Oscar ëilde për martesat e dyta [si] ‘triumfi i shpresës mbi përvojën’,” paralajmëroi ish-diplomati amerikan Alberto Fernandez.
Izraeli
Irani ka qenë i shpejtë për të akuzuar Izraelin për rrëzimin e Asadit. Kur Alepo ra në duart e rebelëve, ministri i Jashtëm iranian Abbas Araghchi tha se ishte një “komplot i regjimit izraelit për të destabilizuar rajonin”. Ndonëse është e përshtatshme për Teheranin të fajësojë sionistët – dhe poshtërimi ushtarak i Izraelit ndaj Hezbollahut sigurisht që i ndihmoi rebelët në Siri – nuk ka asnjë provë për ndihmën e drejtpërdrejtë ushtarake izraelite. Për më tepër, një ndihmë e tillë nuk do të ishte e nevojshme duke pasur parasysh patronazhin e rebelëve nga Turqia, shkruan abcnews.al.
Megjithatë, lideri izraelit Benjamin Netanyahu tha se rënia e liderit sirian “është rezultat i drejtpërdrejtë i veprimit tonë të fuqishëm kundër Hezbollahut dhe Iranit, mbështetësve kryesorë të Asadit. Ai shkaktoi një reagim zinxhir të të gjithë atyre që duan të çlirohen nga kjo tirani dhe shtypja e saj.”
Ai theksoi, megjithatë, se pavarësisht nga mundësia e madhe që ofron kjo “ditë historike”, ajo është “e mbushur edhe me rreziqe të konsiderueshme”. Ai urdhëroi trupat izraelite të merrnin pozicionet e ushtrisë siriane pasi ato u braktisën në zonën tampon midis Izraelit dhe Sirisë në Lartësitë e Golanit, në mënyrë që të “sigurojnë që asnjë forcë armiqësore të mos futet pranë kufirit të Izraelit” dhe të jetë gati për çdo kaos që mund të shpërthejë në Siri.
Përmbysja e Asadit në mënyrë të qartë i sjell përfitim Izraelit. Ajo shënon një dobësim të mëtejshëm të fuqisë rajonale të Iranit dhe nxjerr jashtë një anëtar të rëndësishëm të të ashtuquajturit boshti i rezistencës së Teheranit. Pa Asadin dhe një regjim miqësor në Siri, Irani nuk do të ketë rrugë tokësore për të rifurnizuar partnerin e tij Hezbollah për të ndihmuar grupin në luftën e tij me Izraelin, duke e bërë lëvizjen militante shiite libaneze një tjetër humbës të qartë të rënies së Asadit. Kjo gjithashtu mund ta bëjë Libanin një fitues, nëse vendi është në gjendje t’i shpëtojë pushtetit të Hezbollahut, bëhet një vend më normal.
Raghed Tatari
I burgosuri më i gjatë i Sirisë u lirua të dielën pas 43 vitesh burg, pasi ishte mbyllur në vitin 1981 gjatë mbretërimit të Hafez Asadit. Ish-piloti ushtarak u lirua më 8 dhjetor së bashku me mijëra të burgosur të tjerë.
HUMBËSIT
Kurdët e Sirisë
Bashar Assad kryesisht i la kurdët e Sirisë në vullnetin e tyre në Sirinë verilindore, ku ata gëzonin gjysmë autonomi. Është e dyshimtë nëse një regjim i ri në Damask, nëse dominohet nga islamistët, do t’u japë kurdëve të njëjtën liri veprimi, veçanërisht pasi ai do t’i detyrohet Erdoganit. Kjo varet shumë, natyrisht, nga mënyra se si Siria zhvillohet politikisht. Por ofensiva rebele siriane ka parë gjithashtu fitime territoriale nga islamistët e mbështetur nga Turqia kundër grupit militant kurd të mbështetur nga SHBA, YPG, i cili ka humbur kontrollin e disa qyteteve dhe fshatrave në fshatin lindor të Aleppos, shkruan abcnews.al.
Kurdët e Sirisë vështirë se do të qetësohen nga një postim i Donald Trump në mediat sociale të dielën se Siria është një rrëmujë.
“Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk duhet të kenë asgjë me të. Kjo nuk është lufta jonë. Mos u përfshini”, shkroi Trump.
Gjatë mandatit të tij të parë si president i SHBA-së, Trump donte të tërhiqte të gjitha trupat e forcave speciale amerikane në Sirinë verilindore, ku ata kanë luftuar xhihadistët e Shtetit Islamik së bashku me kurdët. Pentagoni e bindi atë të mbante disa të dislokuar në zonë; ka rreth 900 ende në vend.
Në fillim të këtij muaji, aleati i Trump dhe i zgjedhuri i kabinetit Robert F. Kennedy Jr. zbuloi se Trump donte të largonte të gjithë ushtarët amerikanë për shkak të frikës se ata mund të bëheshin “mish për top” në çdo përleshje midis Turqisë dhe luftëtarëve kurdë.
Alavitët e Sirisë
Alavitët përbëjnë rreth 12 për qind të popullsisë së Sirisë dhe prej kohësh kanë frikë se nëse bashkëfetari i tyre Bashar Assad rrëzohej, ata do të vuanin. Ata janë një degë e Islamit shiit, kanë qenë shtylla kurrizore e regjimit të Asadit dhe kanë zënë poste të larta në qeveri, ushtri dhe shërbimet e inteligjencës. Gjatë viteve të para të rebelimit ata formuan Shabiha, milici të organizuara lirshëm pro-Asadit që u konsideruan përgjegjës për masakrat dhe përdhunimet sistematike. Edhe nëse HTS përpiqet të shmangë shënjestrimin e tyre, do të ketë një etje për hakmarrje.
Rusia, Irani dhe Hezbollahu
Rënia e Bashar Asadit ka dobësuar në mënyrë dramatike pozicionin e Rusisë në Lindjen e Mesme, si dhe atë të Iranit. Moska dhe Teherani së bashku e shpëtuan regjimin sirian nga kolapsi në vitin 2015, kur Assad dukej gati për t’u rrëzuar. Milicitë shiite të komanduara nga Irani – të ndihmuar nga një fushatë bombardimi në tokën e djegur nga Rusia – ndihmuan autokratin sirian të rrëmbejë Aleppon nga kryengritësit që kishin kontrolluar rreth gjysmën e qytetit për katër vjet.
Një zyrtar i lartë i administratës Biden u tha gazetarëve: “Ky është vetëm një ndryshim thelbësor në ekuacionin e të gjithë Lindjes së Mesme.”
Moska e shtyu Asadin që të pajtohej me Erdoganin e Turqisë dhe të kërkonte zgjidhje politike për t’i dhënë fund luftës civile. Nëse kjo do të kishte ndodhur, padyshim që do të kishte hapur Sirinë ndaj tregtisë fitimprurëse për bizneset ruse dhe me sa duket do të siguronte sigurinë e bazave strategjike ajrore dhe detare të Moskës në Siri. Gjatë verës, Kremlini vazhdimisht kërkoi të organizonte takime ballë për ballë midis liderëve sirianë dhe turq.
Në një konferencë ndërkombëtare në Doha gjatë fundjavës, ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov tha: “Është e papranueshme të lejohet që grupi terrorist të marrë kontrollin e [Sirisë]”. Megjithatë, Moska bëri pak për të shmangur kolapsin e Asadit dhe dukej se lau duart nga regjimi. Sulmet ajrore ruse në mbështetje të Asadit që nga fillimi i ofensivës rebele më 27 nëntor ishin minimale, pa dyshim kryesisht për shkak se Vladimir Putin i është dashur të fokusohet në Ukrainë.
“Hezbollahu është shkatërruar nga lufta me Izraelin, Irani është gjithashtu shumë më i dobët si rezultat, ndërsa Rusia ka larguar shumë nga forcat e saj në Ukrainë. Asnjë aleat nuk ka qenë në gjendje të dërgojë diku afër nivelit të mbështetjes që kishte marrë Assad në të kaluarën, duke dobësuar forcat e tij,” tha Christopher Phillips nga Chatham House i Britanisë.
Trump theksoi gjithashtu dobësinë e Rusisë.
“Rusia, për shkak se ata janë shumë të lidhur në Ukrainë, dhe me humbjen atje të mbi 600,000 ushtarëve, duket e paaftë për të ndalur këtë marshim të mirëfilltë nëpër Siri, një vend që ata e kanë mbrojtur prej vitesh”, shkroi ai në platformën e tij “Truth Social”./abcnews.al
