Më 13 shtator 1993, bota pa teksa kryeministri izraelit Yitzhak Rabin dhe kryetari i Organizatës për Çlirimin e Palestinës Yasser Arafat shtrënguan duart në lëndinën e Shtëpisë së Bardhë.
Ishte një moment mahnitës. Shtrëngimi i famshëm i duarve midis kundërshtarëve shënoi fillimin e asaj që u bë e njohur si Marrëveshja e Oslos, një kornizë për bisedimet midis përfaqësuesve izraelitë dhe palestinezë, të ndërmjetësuara nga diplomatët amerikanë.
Ideja ishte që përmes negociatave të pafundme dhe masave të ndërtimit të besimit, palestinezët përfundimisht do të merrnin kontrollin mbi punët e tyre në Bregun Perëndimor, Rripin e Gazës dhe Jerusalemin Lindor, territore që Izraeli i kishte pushtuar ilegalisht pas luftës 6-ditore të vitit 1967, raporton abcnews.al.
Pas një periudhe të ndërmjetme prej pesë vitesh, mendohej se një shtet palestinez do të ekzistonte krah për krah me Izraelin.
Dhe përmes një zgjidhjeje të tillë me dy shtete, paqja midis Izraelit dhe palestinezëve mund të arrihet.
Tridhjetë vjet më vonë, është e qartë se Marrëveshja e Oslos nuk ka arritur as paqe dhe as një zgjidhje me dy shtete. Deri më tani, vetëm në vitin 2023, janë vrarë mbi 200 palestinezë dhe gati 30 izraelitë.
Izraeli ka qeverinë më të djathtë dhe nacionaliste në historinë e tij, dhe udhëheqja palestineze është e dobët dhe e ndarë.
Ka pak perspektivë për një rikthim në negociata së shpejti.
Si doli ky realitet i zymtë nga shpresat kaq të mëdha në 1993?
Shumë analistë tregojnë për shkelje të kushteve të marrëveshjeve të kryera nga të dyja palët. Të tjerë fajësojnë mungesën e llogaridhënies, e cila lejoi që këto shkelje të mos kontrolloheshin.
Sigurisht ka shumë gabime por si studiues i historisë palestineze, është e qartë për mua se procesi i paqes në Oslo dështoi sepse vetë kuadri ishte thellësisht i mangët në tre mënyra kryesore.
Së pari, injoroi mosbalancimin e fuqisë midis dy palëve.
Së dyti, u përqendrua në dhënien fund të dhunës nga grupet militante palestineze, duke anashkaluar aktet e dhunës të kryera nga shteti izraelit.
Dhe së treti, kërkoi paqen si qëllimin përfundimtar, dhe jo drejtësinë.
Le të zbërthejmë secilën nga këto.
1.Organizata për Çlirimin Palestinez, ose PLO, e kishte njohur në mënyrë implicite Izraelin në vitin 1988. Por duhej një deklaratë më formale që Izraeli të pranonte bisedimet. Në një shkëmbim letrash më 9 shtator 1993, Arafat i shkroi Rabinit : “PLO njeh të drejtën e Shtetit të Izraelit për të ekzistuar në paqe dhe siguri”.
Duke njohur zyrtarisht të drejtën e Izraelit për të ekzistuar, PLO në thelb hoqi dorë nga pretendimet e vetme sovrane për 78% të atdheut historik të palestinezëve që tani pretendohej nga Izraeli, raporton abcnews.al.
Në përgjigje, Rabin i shkroi Arafatit se Izraeli “do ta njihte PLO-në si përfaqësuesin e popullit palestinez”. Ai nuk njohu të drejtën e palestinezëve për të krijuar shtetin e tyre.
Në një “Deklaratë të Parimeve”, të nënshkruar nga Arafat dhe Rabin në Shtëpinë e Bardhë më 13 shtator, thuhej se qëllimi i bisedimeve ishte “zbatimi i rezolutës së Këshillit të Sigurimit 242 (nga 1967) dhe 338 (nga 1973).”
Ato rezoluta të OKB-së i bëjnë thirrje Izraelit të tërhiqet nga territoret që pushtoi në vitin 1967. Por ato nuk bëjnë thirrje në mënyrë eksplicite për krijimin e një shteti palestinez.
Që atëherë, Izraeli ka shpronësuar pothuajse gjysmën e Bregut Perëndimor për përdorim ekskluziv të kolonëve hebrenj, në kundërshtim me ligjin ndërkombëtar. Si rezultat i këtyre dhe masave të tjera, jeta për palestinezët u përkeqësua gjatë viteve pas marrëveshjes së Oslos.
Ndërsa palestinezët humbën kontrollin e mëtejshëm mbi tokat, shtëpitë dhe burimet e tyre, aftësia e tyre për të krijuar një shtet u bë më e largët.
Megjithatë, duke këmbëngulur që negociatat dypalëshe të zhvillohen midis një shteti të fuqishëm dhe një populli pa shtetësi dhe jo nën kujdesin e Kombeve të Bashkuara ose një organizmi tjetër ndërkombëtar, korniza e Oslos injoroi mosbalancimin e fuqisë midis Izraelit dhe palestinezëve.
Ndërmjetësuesit amerikanë do të këmbëngulin që të dyja palët duhet të bëjnë kompromis. Por Izraeli kishte shumë më tepër fuqi ushtarake, ekonomike dhe diplomatike se palestinezët.
Duke injoruar këtë çekuilibër të fuqisë, Marrëveshja e Oslos i lejoi Izraelit të vazhdonte të konfiskonte tokën dhe burimet pa pasoja. Me 60% të Bregut Perëndimor nën kontrollin e Izraelit, perspektivat për një shtet të qëndrueshëm dhe të pavarur palestinez u minuan.
2.Një marrëveshje pasuese e vitit 1994 thoshte: “Të dyja palët do të marrin të gjitha masat e nevojshme për të parandaluar aktet e terrorizmit, krimit dhe armiqësive të drejtuara kundër njëra-tjetrës”.
Ai shtoi se “pala palestineze do të marrë të gjitha masat e nevojshme për të parandaluar akte të tilla armiqësore të drejtuara kundër vendbanimeve, infrastrukturës që u shërben atyre dhe Zonës së Instalimit Ushtarak”.
Qeveritë e njëpasnjëshme izraelite kanë interpretuar gjerësisht “aktet armiqësore”. Si rezultat, edhe palestinezët që kanë mbrojtur tokat e tyre me mjete jo të dhunshme janë arrestuar, burgosur dhe qëlluar nga ushtarët izraelitë.
Marrëveshja thoshte gjithashtu se “pala izraelite do të marrë të gjitha masat e nevojshme për të parandaluar akte të tilla armiqësore. Por nuk përmend dhunën ushtarake izraelite kundër civilëve palestinezë, raporton abcnews.al.
Për të zbatuar këtë marrëveshje, Autoriteti Palestinez, një organ autonom që sundon mbi palestinezët në Bregun Perëndimor ra dakord të koordinohej me ushtrinë izraelite për çështjet e sigurisë.
Ose do të arrestonte palestinezët për të cilët Izraeli dyshon për kryerjen e armiqësive ose do ta lejonte Izraelin të hynte në zonat palestineze dhe të arrestonte vetë të dyshuarit.
Ky koordinim mbron izraelitët nga dhuna palestineze, por nuk i mbron palestinezët nga dhuna e ushtrisë izraelite.
Që nga vjeshta 2000, ushtria izraelite ka vrarë tetë herë më shumë palestinezë në krahasim me izraelitët e vrarë nga palestinezët. Gjysma e atyre viktimave palestineze nuk ishin përfshirë në armiqësi kur u vranë, sipas analizës nga grupi izraelit i të drejtave të njeriut B’Tselem.
Palestinezët janë gjithashtu subjekt i llojeve të tjera të abuzimeve të të drejtave të njeriut nga shteti izraelit. Këto përfshijnë prishjen e shtëpive, burgosjen pa akuzë ose gjyq dhe abuzim në pikat e kontrollit.
Shumica e ushtarëve të akuzuar për dëmtim të palestinezëve nuk përballen me pasoja për veprimet e tyre, sipas Yesh Din, një organizatë izraelite për të drejtat e njeriut.
3.Kjo lloj dhune strukturore dhe abuzimi, e kryer nga shteti kundër grupeve të margjinalizuara rrallë mbush titujt në mediat perëndimore. Një mungesë e tillë ndërgjegjësimi përforcon aftësinë e Izraelit për të kontrolluar jetën e palestinezëve dhe minon më tej perspektivat për paqe.
Megjithatë, ky fokus ekskluziv në arritjen e paqes, besoj, ka qenë gjithashtu pjesë e problemit. Diplomatët amerikanë dhe izraelitë e përkufizuan ngushtë paqen si mungesë të dhunës së armatosur dhe e vendosën atë si qëllimin kryesor.
Ata besonin se nëse palestinezët përmbaheshin nga kryerja e akteve të dhunës, atëherë paqja përmes një zgjidhjeje me dy shtete mund të arrihej. Mbulimi që pasqyroi këtë perspektivë në mediat kryesore amerikane e nguliti më tej këtë pikëpamje.
Por me pabarazitë e fuqisë të mishëruara në kornizën e Oslos, dhe me ndërmjetësuesit amerikanë që fokusohen më shumë te paqja, e matur nga incidentet e dhunës palestineze ndaj atyre të kryera nga shteti izraelit kjo nuk duhej të ndodhte.
Një muaj pas shtrëngimit të famshëm të duarve, studiuesi palestinez Eduard Said e përshkroi Marrëveshjen e Oslos si “një instrument të dorëzimit të Palestinës”. Kohët e fundit, një grup shkencëtarësh politikë kryesorë u bënë thirrje politikëbërësve amerikanë që të braktisin plotësisht marrëveshjen e Oslos dhe zgjidhjen me dy shtete.
Ata i bëjnë thirrje SHBA-së që “të mbrojë barazinë, shtetësinë dhe të drejtat e njeriut për të gjithë hebrenjtë dhe palestinezët që jetojnë brenda një shteti të vetëm të dominuar nga Izraeli”.
Është, besoj, një thirrje urgjente. Jeta për palestinezët po përkeqësohet, jo më mirë. Një numër në rritje i organizatave ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe figurave publike e përshkruajnë realitetin aktual në terren në Izrael-Palestinë si një formë aparteidi.
Tridhjetë vjet pas shtrëngimit të tyre të famshëm të duarve, Arafat dhe Rabin nuk janë më. Është koha të pranojmë se procesi që ata filluan është gjithashtu i kufizuar në histori.
/abcnews.al
