Qytetërimet nëpër botë kanë festuar fillimin e çdo viti të ri për të paktën katër mijëvjeçarë. Sot, shumica e festave të Vitit të Ri fillojnë në 31 Dhjetor, dita e fundit e kalendarit Gregorian, dhe vazhdojnë deri në orët e para të 1 Janarit (Dita e Vitit të Ri). Traditat e zakonshme përfshijnë pjesëmarrjen në festa, ngrënien e ushqimeve speciale të Vitit të Ri, realizimin e objektiva për vitin e ri dhe shfaqjen e fishekzjarreve.
Festimet e hershme të Vitit të Ri
Festimet më të hershme të regjistruara për nder të ardhjes së një viti të ri datojnë rreth 4.000 vjet në Babiloninë e lashtë. Për babilonasit, hëna e parë e re pas ekuinoksit të brendshëm – dita në fund të marsit – paralajmëroi fillimin e një viti të ri. Ata festuan me një festival masiv fetar të quajtur Akitu (që rrjedh nga fjala sumeriane) që përfshinte një ritual të ndryshëm në secilën prej 11 ditëve të tij. Përveç vitit të ri, Atiku festoi fitoren mitike të perëndisë babilonase të qiellit Marduk mbi perëndeshën e keqe të detit Tiamat dhe i shërbeu një qëllimi të rëndësishëm politik: Ishte gjatë kësaj kohe që u kurorëzua një mbret i ri ose që mandati hyjnor i sundimtarit aktual u rinovua në mënyrë simbolike.
A dinit? Për të ribërë kalendarin romak, Cezarit iu desh të shtonte 90 ditë shtesë në vitin 46 B.C. kur prezantoi kalendarin e tij të ri Julian.
Gjatë antikitetit, civilizimet në mbarë botën krijuan kalendarë gjithnjë e më të sofistikuar, duke cilësuar ditën e parë të vitit një ngjarje bujqësore ose astronomike. Për shembull, në Egjipt, viti filloi me përmbytjen vjetore të Nilit, e cila përkoi me ngritjen e yllit Sirius. Dita e parë e vitit të ri kinez, ndërkohë, ndodhi me hënën e dytë të re pas solstikut së dimrit.
Janari, dita e Vitit të Ri
Kalendari i hershëm romak përbëhej nga 10 muaj dhe 304 ditë, me çdo vit të ri që fillonte në ekuinoksin e brendshëm; sipas traditës, ajo u krijua nga Romulus, themeluesi i Romës, në shekullin e tetë B.C. Një mbret i mëvonshëm, Numa Pompilius, vlerësohet se shtoi muajt e Janarit dhe Shkurtit. Gjatë shekujve, kalendari doli jashtë sinkronit me diellin, dhe në 46 B.C. perandori Cezari vendosi të zgjidhë problemin duke u konsultuar me astronomët dhe matematicienët më të shquar të kohës së tij. Ai prezantoi kalendarin Julian, i cili ngjason me kalendarin që përdorin sot shumica e vendeve të botës.
Si pjesë e reformës së tij, Cezari quajti 1 janarin si ditën e parë të vitit, pjesërisht për të nderuar emrin e muajit: Janus, perëndia romake e fillimeve, dy fytyrat e të cilit e lejuan atë të shikonte përsëri në të kaluarën dhe përpara për të ardhmen. Romakët festuan duke ofruar flijime Janusit, duke shkëmbyer dhurata me njëri-tjetrin, duke dekoruar shtëpitë e tyre me degë dafine dhe duke marrë pjesë në ahengje marramendëse. Në Evropën mesjetare, udhëheqësit e krishterë zëvendësuan përkohësisht 1 janarin si të parin e vitit me ditë që kishin më shumë rëndësi fetare, siç janë 25 Dhjetori (përvjetori i lindjes së Jezusit) dhe 25 Marsi (Festa e Shpalljes); Papa Gregori XIII rivendosi 1 janarin si Ditën e Vitit të Ri në 1582.
Traditat e Vitit të Ri
Në shumë vende, festimet e Vitit të Ri fillojnë në mbrëmjen e 31 dhjetorit’dhe vazhdojnë në orët e para të 1 janarit. Njerëzit shijojnë ushqime që mendohet se i japin fat të mirë për vitin e ardhshëm. Në Spanjë dhe disa vende të tjera që flasin spanjisht, njerëzit konsumojnë rrush – duke simbolizuar shpresat e tyre për muajt para mesnatës. Në shumë pjesë të botës, pjatat tradicionale të Vitit të Ri përmbajnë bishtajore, të cilat mendohet se ngjajnë me monedha dhe suksesin e ardhshëm financiar në të ardhmen; shembuj të tjerë të tillë janë: thjerrëzat në Itali dhe bizelet në Shtetet e Bashkuara. Për shkak se derrat përfaqësojnë përparimin dhe prosperitetin në disa kultura, derri konsumohet natën e Vitit të Ri në Kubë, Austri, Hungari, Portugali dhe vende të tjera. Ëmbëlsira dhe pasta në formë unaze, një shenjë që viti të vij plot është zakon që realizohet nder vite në Hollandë, Meksikë, Greqi.
Zakonet e tjera që janë të zakonshme në të gjithë botën përfshijnë fishekzjarret dhe këngët për të mirëpritur vitin e ri. Praktika e obkjetivave për vitin e ri mendohet të ketë realizuar për herë të parë midis Babilonasve antikë, të cilët dhanë premtime për të fituar favorin e perëndive dhe për të filluar vitin e pushimit në këmbën e mbarë. (Ata thuhet se do të zotoheshin të paguanin borxhet).
Në Shtetet e Bashkuara, tradita më ikonike e Vitit të Ri është hedhja e një topi gjigant në Times Square City të New York City në mesnatë. Miliona njerëz në mbarë botën vëzhgojnë ngjarjen, e cila ka ndodh pothuajse çdo vit që nga viti 1907.abcnews.al
