Fantazma e një Europe të ekstremit të djathtë është e frikshme dhe aspak e pamundur.
Kërkon aktivizimin e menjëhershëm të forcave politike liberale dhe ndryshimin e taktikave të tyre, larg demonizimit të zakonshëm, thuhet në një artikull të The Economist.
Shembujt janë të shumtë dhe alarmues. Në Gjermani, AfD është e para në sondazhet e opinionit, duke arritur polarizimin e mëtejshëm të sistemit politik, ndërsa në Poloni, partia në pushtet Ligj dhe Drejtësi po tërhiqet edhe më tej në ekstremet e spektrit politik nga partia e sapolindur e Konfederatës, përpara zgjedhjeve të 15 nëntorit.
Në zgjedhjet e ardhshme europiane në nëntë muaj, partia e Marine Le Pen pritet të dalë e para dhe ka mundësi që lideri i saj të bëhet president në vitin 2027, ndërsa në Italinë fqinje Giorgia Meloni dhe partia e saj “Vëllezërit e Italisë” bashkë-qeverisin me Liga e ekstremit të djathtë, raporton abcnews.al.
Situata aktuale në Kontinentin e Vjetër mund të mos ketë asnjë lidhje me vitet 1930 dhe ngritjen e fashizmit dhe nazizmit, por vala e re e ekstremit të djathtë paraqet një sfidë të madhe: keqpërdorimi i saj mund të helmojë politikën, të tjetërsojë qytetarët demokratë dhe të parandalojë reformat kritike.
Pra, në vend që të përpiqemi të përjashtojmë plotësisht partitë e ekstremit të djathtë nga qeveria dhe debati publik, përgjigja më e mirë është që partitë konvencionale të jenë në kontakt me ta dhe ndonjëherë të bëjnë marrëveshje me ta.
Nëse ata duhet të marrin njëfarë përgjegjësie për qeverisjen aktuale, ata mund të bëhen më pak radikalë, siç ka ndodhur vazhdimisht në të kaluarën, por edhe në të tashmen.
Ndryshe nga vitet 2000 dhe 2010, e djathta ekstreme europiane tani ka ndryshuar. Ndërsa retorika kundër imigracionit dhe anti-evropiane dominonte atëherë, me Jörg Haider të Austrisë dhe Nigel Farage të Britanisë si figura kryesore, efektet dramatike të Brexit në Mbretërinë e Bashkuar i kanë larguar narrativat e ekstremit të djathtë nga sloganet tashmë të vjetruara.
Pra, tani vala e re populiste është e ndryshme nga tre këndvështrime.
Së pari, e djathta ka gjetur në mënyrë oportuniste çështje të reja për të zemëruar votuesit. Shumica e partive të tilla janë ende kundër të huajve, por duke parë përvojën e Britanisë, disa e kanë zbutur armiqësinë e tyre ndaj anëtarësimit në BE. dhe më pak duan të largohen nga monedha e përbashkët.
Të gjitha kanë nga shqetësime të reja, veçanërisht armiqësia ndaj politikave klimatike, të cilat ata argumentojnë se janë një mashtrim elitar që do të zhdukë njerëzit e zakonshëm.
Në Gjermani, AfD ka nxitur me sukses kundërshtimin ndaj një kërkese të qeverisë që qytetarët të instalojnë pompa të shtrenjta nxehtësie në shtëpitë e tyre, duke e detyruar qeverinë të dobësojë masat, raporton abcnews.al.
E dyta është mbështetja e tyre. Llogaritjet e Economist tregojnë se 15 nga 27 shtetet anëtare të BE-së tani kanë partitë e ekstremit të djathtë me të paktën 20% mbështetje në sondazhet e opinionit, përfshirë në Spanjë, megjithëse nacionalisti Vox nuk mori votat që priste në zgjedhjet e korrikut.
Pothuajse katër të pestat e popullsisë së BE-së jetojnë në vende ku e djathta dominon besimet e të paktën një të pestës së publikut.
Ndryshimi i fundit është se aksionet janë rritur, veçanërisht në nivel europian. Lufta në Ukrainë ka krijuar një nevojë urgjente për BE-në për të mirëpritur anëtarët e rinj në lindje, duke përfshirë përfundimisht Ukrainën.
Në të njëjtën kohë, do t’i duhet të thjeshtojë vendimmarrjen për të reduktuar kompetencat e vetos të mbajtura nga shtetet anëtare.
Prania e një blloku më të madh nacionalistësh anti-emigrantë mund ta bëjë këtë detyrë kritike shumë më të vështirë.
Viktor Orbán, guru i nacionalistëve të tjerë populistë, është përpjekur vazhdimisht të bllokojë reformën e BE-së.
Sidomos nëse ai fiton më shumë aleatë.
Si duhet t’i përgjigjen votuesit dhe partitë liberale kërcënimit të së djathtës ekstreme?
Përgjigja do të ishte ndërtimi i një gardhi politik, përtej të cilit askush nuk mund të kalonte. Partitë kryesore refuzuan të bashkëpunonin me ekstremistët. Mediat kryesore refuzuan të transmetonin pikëpamjet e tyre.
Kjo qasje është ezauruar.
Në Gjermani, izolimi i AFD-së ka përforcuar narrativen e saj se ajo është alternativa e vetme ndaj një institucioni të dështuar. Partitë dominuese nuk mund të pretendojnë përgjithmonë se nuk po dëgjojnë zërin e 20% të votuesve pa e gërryer përfundimisht demokracinë.
Duke parë liderët populistë që vijnë në pushtet, si Meloni, si dhe partitë nacionaliste në Suedi dhe Finlandë, është vëne re se ata po e zbusin ndjeshëm retorikën e tyre dhe po shmangin tensionet dhe konfliktet që dikur kishin premtuar.
Çdo vendim për përfshirjen e një partie të ekstremit të djathtë në qeverisjen lokale ose kombëtare duhet të shqyrtohet me kujdes, veçanërisht në vendet ku historia e fashizmit është shumë e ndjeshme.
Disa rregulla mund të ndihmojnë.
Së pari, që të merret në konsideratë secila palë duhet të pranojë të heqë dorë nga dhuna dhe të respektojë sundimin e ligjit. Po aq i rëndësishëm është kuadri kushtetues: në cilin nivel të qeverisjes duhet të përfshihen?
Cilat janë kontrollet dhe balancat e krijuara nga sistemi zgjedhor dhe institucionet e tjera?
Mund të ketë kuptim që të lejohet AfD të marrë pjesë si një anëtar shtesë i koalicioneve të qeverisjes vendore në Gjermani për shembull, por do të ishte një fatkeqësi nëse e djathta ekstreme do të fitonte presidencën e Francës, me fuqitë e saj të mëdha, raporton abcnews.al.
Së fundmi, partitë në pushtet duhet të pranojnë se nuk kanë bërë sa duhet për të kënaqur një pakicë të madhe dhe të zemëruar të qytetarëve të tyre.
Përpjekja për të përshpejtuar tranzicionin e gjelbër duke i ngarkuar njerëzit me kosto që nuk mund t’i përballojnë e bën tranzicionin aspak popullor. Komunikimi më i mirë dhe kompensimi për goditjet më të këqija janë po aq thelbësore.
Dështimi për të kontrolluar kufijtë kombëtarë i tjetërson njerëzit, ndërkohë që një sistem imigracioni i mirë-menaxhuar mund të provojë t’u sjellë përfitime atyre.
Suksesi i ri i së djathtës ekstreme në Europë është pjesërisht një dështim i qendrës – kështu që qendra duhet të përmirësojë menjëherë performancën e saj, përfundon Economist.
/abcnews.al
