Nga Brian Klass, The Atlantic
Përktheu: Sonila Backa-abcnews.al
Në harkun kohor të disa javëve, Vladimir Putin, një njeri i cilësuar nga Donald Trump si një “gjeni” strategjik arriti të rigjallërojë NATO-n, të bashkojë Perëndimin, ta kthejë presidentin pak të njohur të Ukrainës në një hero global, të shkatërrojë ekonominë e Rusisë, dhe të forcojë trashëgiminë e tij si një kriminel lufte.
Por si Putin e llogariti kaq keq situatën??
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, fillimisht duhet të kuptojmë fuqinë dhe ekosistemet e informacionit rreth diktatorëve.
Kam studiuar dhe intervistuar despotë anembanë globit për më shumë se një dekadë. Në kërkimin tim, jam hasur vazhdimisht me një mit- të njeriut të fortë, despotit racional dhe llogaritës, i cili mund të luajë një lojë të gjatë sepse ai nuk duhet të shqetësohet për sondazhet e bezdisshme apo votuesit e zemëruar, raporton abcnews.al.
Autokratë të tillë si Putini i nënshtrohen asaj që mund të quhet “kurthi i diktatorit”. Strategjitë që përdorin për të qëndruar në pushtet priren të shkaktojnë rënien e tyre përfundimtare. Në vend që të jenë planifikues afatgjatë, shumë prej tyre bëjnë gabime katastrofike afatshkurtër—llojet e gabimeve që ka të ngjarë të ishin shmangur në sistemet demokratike.
Ata dëgjojnë dhe marrin vetëm këshilla të këqija. Ata nuk arrijnë të kuptojnë nevojat e popullsisë së tyre. Ata nuk marrin parasysh as kërcënimet. Despotët mbjellin farat e vdekjes së tyre shumë herët, kur për herë të parë përballen me shkëmbimin midis lejimit të lirisë së shprehjes dhe mbajtjes së një kontrolli të hekurt mbi pushtetin.
Pas mbërritjes në pallat, burgosja e kundërshtarëve është shpesh racionale, nga këndvështrimi i një diktatori: krijon një kulturë frike që është e dobishme për vendosjen dhe ruajtjen e kontrollit.
Por kjo kulturë e frikës ka një kosto.
Për ne që jetojmë në demokraci liberale, të kritikosh udhëheqësit është e rrezikshme, por ne nuk do të dërgohemi në një gulag ose nuk do të shikojmë familjen tonë që torturohet.
A ia vlen që këshilltarët autoritarë t’i thonë të vërtetën lideri të tyre?
Si rezultat, despotëve rrallë u thuhet se idetë e tyre budallaqe janë marrëzi, ose se luftërat e tyre të konceptuara ka të ngjarë të jenë katastrofike. Diçka e tillë është një lojë vdekjeprurëse dhe shumica e këshilltarëve e shmangin këtë. Ata që guxojnë ta bëjnë këtë do të humbasin dhe do të eleminohen.
Edhe me miq të tillë besnikë në dukje, despotët përballen me një dilemë.
Si mund t’i besoni një rrethi që ka çdo arsye të mundshme për të gënjyer dhe të fshehë mendimet e tij të vërteta?
Filozofi i lashtë grek Ksenofon shkroi për atë paradoks të pashmangshëm të tiranisë: “Nuk ekziston mundësia që tirani të besojë se ai është i dashur dhe komplotet kundër tiranëve nuk burojnë nga askush më shumë se nga ata që pretendojnë se i duan më shumë.”
Për të zgjidhur këtë problem, despotët krijojnë teste besnikërie, për të ndarë besimtarët e vërtetë nga ata që shtriren. Për t’u besuar nga të tjerët, këshilltarët duhet të gënjejnë në emër të regjimit. Ata që përsërisin pohime absurde pa iu dridhur syri, konsiderohen besnikë. Kushdo që heziton konsiderohet i dyshimtë.
Në Korenë e Veriut të Kim Jong Un, për shembull, gënjeshtrat janë bërë gjithnjë e më qesharake. Sapo një gënjeshtër pranohet gjerësisht, vlera e atij testi individual të besnikërisë bie. Pasi të gjithë e dinë se Kim Jong Un mësoi të ngiste makinën kur ishte vetëm 3 vjeç, duhet të shpiket një gënjeshtër e re, më ekstreme që testi t’i shërbejë qëllimit të tij.
Cikli përsëritet dhe lind një kult personaliteti.
Shumë njerëz rreth Putinit e kuptuan këtë dinamikë, prandaj ata ishin të gatshëm të besonin se presidenti hebre i Ukrainës, Volodymyr Zelensky, po udhëheq një shtet “neo-nazist”. Por për të qëndruar në pushtet, despotët duhet të shqetësohen më shumë se vetëm për këshilltarët dhe miqtë e tyre, raporton abcnews.al.
Ata duhet të fitojnë, frikësojnë ose detyrojnë gjithashtu popullsinë e tyre. Kjo është arsyeja pse diktatorët investojnë në mediat e sponsorizuara nga shteti. Në Rusi, ka arritur deri aty sa të prezantojë kandidatë të rremë presidencialë që pretendojnë se kundërshtojnë Putinin në zgjedhje të manipuluara.
I gjithë sistemi është një iluzion zgjedhjesh dhe debati politik. Përsëri, ai mekanizëm kontrolli ka një kosto. Disa qytetarë, të cilëve u është shpëlarë truri nga propaganda shtetërore do të mbështesin një luftë që me siguri do të rezultojë e kundërta.
Të tjerët e kundërshtojnë privatisht regjimin, por do të kenë shumë frikë të thonë se çfarë mendojnë. Si rezultat, nuk ekziston një sondazh i besueshëm në autokraci. (Rusia nuk bën përjashtim.) Kjo do të thotë se despotët si Putin nuk janë në gjendje të kuptojnë me saktësi qëndrimet e popullit të tyre.
Nëse jetoni në një botë të rreme për një kohë shumë të gjatë, çdo gjë do të fillojë të duket e vërtetë. Diktatorët dhe despotët fillojnë të besojnë gënjeshtrat e tyre, të përsëritura dhe të propaganduara nga mediat e kontrolluara nga shteti.
Kjo mund të ndihmojë për të kuptuar pse fjalimet e fundit të Putinit janë cilësuar si të çekuilibruara. Sigurisht ekziston mundësia që mendja e tij t’i jetë nënshtruar propagandës së tij, duke krijuar një botëkuptim të shtrembëruar në të cilin pushtimi i Ukrainës ishte, siç e tha Trump, një veprim tepër “i zgjuar”.
Sa më gjatë që dikush të qëndrojë në pushtet, aq më shumë ata fillojnë të kuptojnë atë që njihet si “kontroll iluziv”, një besim i gabuar se ata mund të kontrollojnë rezultatet shumë më tepër sesa munden në të vërtetë.
Ky iluzion është veçanërisht i rrezikshëm në diktatura, në të cilat praktikisht nuk ka kontrolle apo ekuilibra, nuk ka kufizime mandati apo zgjedhje të lira për të rrëzuar dikë nga pushteti. Disa ekspertë të Rusisë, si Fiona Hill, kanë sugjeruar së fundmi se Putini e ka kaluar pjesën më të madhe të pandemisë i izoluar dhe i vetëm, duke parë hartat e vjetra të perandorisë ruse.
Kur despotët humbasin pushtetin, ata duhet të kujdesen për atë që kanë lënë pas. Përsëri, ata mund të bëhen viktima të kurthit të diktatorit. Për të shtypur armiqtë, ata duhet të kërkojnë besnikëri dhe të eliminojnë kritikat. Por sa më shumë ta bëjnë këtë, aq më e pakët është cilësia e informacionit që marrin dhe aq më pak mund t’u besojnë njerëzve që pretendojnë t’u shërbejnë atyre.
Si rezultat, edhe kur zyrtarët qeveritarë mësojnë për komplotet për të përmbysur një autokrat, ata përsëri nuk ndërmarrin asnjë veprim. Ky njihet si “efekti i vakumit” – dhe do të thotë se presidentët autoritarë mund të mësojnë për tentativat për grusht shteti vetëm kur është tepër vonë.
Nëse oligarkët do të ndërmerrnin një lëvizje kundër Putinit, a do ta paralajmëronte dikush atë?
Është e qartë se Putini nuk është budalla. Putini, si shumë despotë, nuk po sillet plotësisht në mënyrë racionale. Ai jeton në një botë fantazie, i rrethuar nga njerëz që kanë frikë ta sfidojnë, dhe një botë që është helmuar prej më shumë se dy dekadash si tiran.
Ai ka bërë një gabim katastrofik në Ukrainë – një gabim që mund ta rrëzojë nga pushteti.
Demokracia nuk është perfekte. Është e çrregullt. Mund të jetë dritëshkurtër. Shumë demokraci të fuqishme, përfshirë Shtetet e Bashkuara, janë jofunksionale.
Por të paktën liderët tanë përballen me kufizime të vërteta dhe, më e rëndësishmja, ekziston një mekanizëm për të zëvendësuar udhëheqësit tanë kur ata fillojnë të sillen në mënyrë të paarsyeshme ose të papërgjegjshme.
Kjo është arsyeja pse ka ardhur koha për të hedhur poshtë mitin e të fortit “të të zgjuarit” ose të diktatorit që është një “gjeni” gjeopolitik. Putini ka rënë viktimë e kurthit të diktatorit dhe ka dëshmuar se nuk është asnjëri prej tyre.
/abcnews.al
