Nga Maayan Jaffe-Hoffman, The Jerusalem Post
Për më shumë se dy dekada, shkencëtarët kanë eksperimentuar me potencialin shërues të mARN – copëza të vogla të kodit gjenetik që shërbejnë si një manual për qelizat tona, duke i udhëzuar ato të zhvillojnë proteina për të parandaluar ose luftuar sëmundjen.
Por deri vitin e kaluar, kur Pfizer dhe Moderna ishin vaksinat e para që u miratuan nga FDA, nuk kishte shumë të dhëna. Por sipas ekspertëve, situata ka ndryshuar. Në vitet e ardhshme, shkencëtarët pritet të zhvillojnë më shumë vaksina mARN, duke përfshirë një linjë të re të vaksinave dhe trajtimeve për kancerin dhe sëmundjet neurodegjenerative, të rralla gjenetike dhe infektive, raporton abcnews.al
“Unë mendoj se kemi arritur një revolucion që askush nuk besonte se do të ndodhte”, tha për Jeruzalemin Prof. Dan Peer, nënkryetar për R&D dhe shef i Laboratorit të Nanomjekësisë Precision në Shkollën e Shmunis të Biomjekësisë dhe Kërkimit për Kancerin në Universitetin e Tel Aviv.
“mARN jo vetëm që është e sigurt dhe efektive, por teknologjia e saj na krijon mundësi të shumta për trajtimin e llojeve e ndryshme të kancerit, si dhe sëmundjeve të rralla gjenetike dhe sëmundjeve kronike virale të tilla si AIDS,” tha ai.
Nëse dy vite më parë kishte rreth 30 prova klinike mARN, sot ka më shumë se 800 – kryesisht në Shtetet e Bashkuara, disa prej tyre në Azi dhe Europë, tha Peer.
Jo vetëm që shkencëtarët ishin të magjepsur nga mARN, por për ata ishte gjithashtu një sfidë, kryesisht për dy arsye.
E para është që injektimi në trup mund të shkaktojë një reagim të tepruar të sistemit imunitar.
E dyta është se mARN ndryshon dhe e prirur të humbasë fuqinë që ka.
Për të kuptuar më mirë si funksionon mARN, është e thelbësore të kuptojmë rrjedhën e informacionit në qelizat e gjalla, e cila fillon me ADN-në. ADN-ja është një recetë e shkruar në vetë një gjuhë dhe është e përbërë nga katër shkronja – G, A, T dhe C – që janë bazat e nukleotideve guaninës, adeninës, timinës dhe citozinës.
“Ne e dimë që ADN-ja në parim është një molekulë relativisht e qëndrueshme, e cila ruan gjenet tona. Është në një molekulë e fortë dhe shumë e qëndrueshme dhe nuk prishet, ”shpjegoi Prof. Jonathan Gershoni.
Ai tha që ADN-ja është e qëndrueshme, nga njëra anë, sepse është e përbërë nga dy fije molekulash që quhen antiparalele – njëra shkon lart dhe tjetra poshtë dhe ato stabilizojnë njëra-tjetrën më saktë si një zinxhir kur mbyllet.
Nga ana tjetër, për shkak se ADN-ja, është e përbërë nga acidi nukleik, por nuk ka oksigjen”, ajo është më elastike dhe e aftë të përballojë reagime të ndryshme kimike. mARN – acid ribonukleik që përbëhet nga katër shkronja, GAC, si ADN, por në vend të T ka U për uracil – ka të njëjtin informacion si ADN, por ka një molekulë të paqëndrueshme.
“Kjo do të thotë se rrjedha e informacionit nga gjenet tona shkon nga ADN-ja në një kopje të disponueshme të mARN-së që deshifrohet nga ribozomet për të prodhuar proteina,” tha Gershoni.
Rreth 30 vite më parë, shkencëtarët thanë se mund të injektonin te një person proteinën e një virusi – dhe ribozomet do ta njihnin proteinën virale si të huaj dhe për këtë arsye trupi do të krijonte imunitet, raporton abcnews.al
Në 1989, shkencëtarët eksperimentuan me vaksinat e para të ADN-së. ADN-ja nuk tregoi një përgjigje imune të fortë dhe afatgjatë, kjo për arsye se ADN-ja është një molekulë e qëndrueshme dhe ekzistonte rreziku që ajo të shpërndahej kudo në trup.
Pra, shkencëtarët filluan studimin me ARN-në por nuk ishte pa sfida. Siç u theksua, çështja e parë është se kur mARN injektohet në trup, ajo vendos një alarm, duke paralajmëruar trupin se një trup i trup huaj ka hyrë në organizëm, duke shkaktuar reagim të sistemit imunitar.
Nëse sistemi imunitar rrit reagimin, mund të jetë vdekjeprurës. Por shkencëtarët theksuan që trupi ynë mund të dallojë mARN-në e mirë nga mARN-ja “e keqe” – mARN që vjen nga viruset pushtuese, raporton abcnews.al
mARN-ja e mirë përkthen informacionin nga gjenet tona për prodhimin e proteinave, dhe për këtë arsye është e rëndësishme që kjo mARN të mos shkaktojë asnjë përgjigje imune. Shkencëtarët tani mund të ndryshojnë mARN-në para se ta injektojnë atë te një person, pa shkaktuar reagim të fortë të sistemit imunitar.
Por çështja e stabilitetit të mARN-së mbeti e pazgjidhur. Shkencëtarët duhej të përcaktonin se si mARN qëndronte në trup. Prandaj, ata vendosën të mos injektojnë mARN por përkundrazi ta paketojnë atë në pika lipidesh, të njohura ndryshe si nanopjesëza lipidesh.
“Pra, kur injektojmë mARN-në në nanopjesëza lipidesh, makrofagët marrin këto nanopjesëza lipidesh dhe më pas lëshojnë mARN në citoplazmë, ku molekulat e mARN plotësohen nga ribozomet duke dhënë reagimin e duhur imunitar”.
Gershoni tha se për shkak se vaksinat e ADN-së nuk ishin efektive, kur Pfizer dhe Moderna prezantuan për herë të parë kandidatët e tyre të vaksinave, ai nuk ishte optimist.
“Sidoqoftë, unë gabova. Si rezultat është shumë efikase që të dërgosh mesazhin e mARN-në si një nanopjesëz lipidike për qelizat tona dhe për nxitjen e një përgjigje të fortë, efektive imune, ”tha Gershoni.
“Teknologjia e mARN-së duket të jetë shumë efektive në mbajtjen në kontroll të pandemisë, raporton abcnews.al
Prof. Ronit Satchi-Fainaro, një profesor i fiziologjisë dhe farmakologjisë në Universitetin e Tel Avivit, tha se Pfizer dhe Moderna ishin në gjendje të zhvillonin vaksinat e tyre mARN kundër COVID-19 në një periudhë të shkurtër kohe sepse komuniteti shkencor ka eksperimentuar me mARN për shumë vite.
Sidoqoftë urgjenca e pandemisë globale kërkon shumë më tepër para dhe talent në zhvillimin e vaksinave. Për fillestarët, Satchi-Fainaro tha se e njëjta teknologji e vaksinës mRNA mund të përdoret kundër antigjeneve të tjerë.
“Sistemi imunitar është agnostik ndaj antigjenit, qofshin virale, baktere, një qelizë kanceroze ose një neuron.”
Peer, në nëntor, tha se ai përdori një teknologji të ngjashme me atë të Pfizer dhe Moderna për të synuar qelizat kancerogjene të vezoreve dhe gjeoplastomoas dhe për t’i neutralizuar ato gjenetikisht, duke rritur shkallën e mbijetesës.
Gjithashtu ai dhe ekipi i tij zhvilluan atë që njihet si CRISPR-LNPs, një sistem shpërndarje me bazë nanopjesëzash lipide që synon qelizat kancerogjene dhe i shkatërron ato përmes manipulimit gjenetik, raporton abcnews.al
Sistemi mbart një mARN gjenetike që kodifikon enzimën CRISPR Cas9 që “vepron si gërshërë molekulare që “pret” ADN-në e qelizave”.
“Gjenet e kancerit janë përgjegjëse për përhapjen e qelizave të kancerit”, tha Peer. “Ne duam t’i presim ato gjene, në mënyrë që ata të mos jenë më aktivë dhe qelizat e kancerit të shkatërrohen përgjithmonë.”
Por ai tha se sfida ka qenë të fusësh ato “gërshërë” në qelizat e duhura pa prekur qelizat e shëndetshme. Studiuesit vendosën ARNi brenda një lipidi dhe e injektuan atë në tumor. Një sistem i ngjashëm me GPS identifikoi qelizat kancerogjene, dhe i shkatërroi ato.
Glioblastoma është një nga llojet më agresive të kancerit të trurit, me një jetëgjatësi prej 15 muajsh nga diagnoza dhe deri në 5 vite me vetëm 3%. Kanceri metastatik i vezores është shkaku kryesor i vdekjes në mesin e grave dhe kanceri më vdekjeprurës i sistemit riprodhues të femrave, raporton abcnews.al
Studiuesit demonstruan se një trajtim i vetëm me CRISPR-LNP dyfishoi jetëgjatësinë mesatare të minjve që kishin tumore glioblastoma, duke përmirësuar nivelin e tyre të përgjithshëm të mbijetesës me rreth 30%. Në të njëjtën kohë, ajo rriti nivelin e përgjithshëm të mbijetesës me 80% të minjve me metastazë.
Peer tha se ai pret të botojë në fund të muajit punën e ekipit të tij duke treguar se si teknologjia mund të synojë jo vetëm një receptor të një lloji të veçantë, por të gjithë receptorët përgjegjës.
Satchi-Fainaro tha se duke përdorur mARN-në, në disa lloje të kancerit, ekziston një proteinë që duhet ta bllokojmë,” tha Satchi-Fainaro.
Edhe para pandemisë, kishte dy ilaçe të aprovuara nga kompania Alnylam, e cila ka zyra në SHBA dhe Europë. Këto ilaçe janë ONPATTRO, një ilaç që mund të merret vetëm me recetë për të rriturit që trajton polineuropatinën e shkaktuar nga një çrregullim i proteinave të quajtur amiloidoza e trashëgueshme ATTR (hATTR) dhe GIVLAARI, një ilaç me recetë që përdoret për të trajtuar porfirinë akute hepatike një sëmundjes e rrallë gjenetike.
Prof. Shulamit Michaeli nga Universitetit Bar-Ilan tha se vaksinat e ARN-së do të ndihmojnë në zhvillimin e vaksinave kundër malaries, nga të cilat vdesin më shumë se dy milion njerëz në vit, dhe shumë sëmundje të tjera parazitare për të cilat vaksinat ende nuk ekzistojnë.
Ajo përmendi virusin Zika dhe madje edhe gripin si kandidatë potencialë të ardhshëm të vaksinave.
“Për shumë kohë, njerëzit nuk kanë punuar me teknologjinë e mARN-në sepse menduan se ishte shumë e vështirë,” tha Michaeli. “Tani ne tani dimë se si ta trajtojmë atë dhe të kuptojmë kiminë dhe biologjinë e saj, ne mund të bëjmë mrekulli, siç ndodhi në rastin e COVID-19”./abcnews.al
