Ndërsa gjithnjë e më shumë misione hapësinore nga shumë vende nxitojnë drejt Hënës, dhe dekadat e ardhshme priten anije kozmike dhe rover robotikë që mbushin satelitin e Tokës, ndërkohë që planifikohen bazat e para të përhershme hënore, lind një pyetje kyçe.
Sa është ora në hënë? Për momentin nuk ka përgjigje, por të gjithë kanë nisur ta kërkojnë, urgjentisht.
Sa është ora në hënë?
Sot Hëna nuk ka kohë të pavarur. Çdo mision hënor përdor kohën e vet, në varësi të vendit të origjinës, dhe kjo kohë lidhet me Kohën Universale të Koordinuar (UTC) e cila tani ka zëvendësuar kohën mesatare të Greenwich (GMT). Por, sipas “Nature”, kjo metodë nuk është shumë e saktë dhe anijet kozmike që arrijnë në Hënë nuk kanë kohë të sinkronizuar me njëra-tjetrën.
Problemi i sinkronizimit do të bëhet më i madh kur të mos ketë më vetëm disa misione të pavarura në Hënë, por shumë misione bashkëpunuese. Gjithashtu, agjencitë hapësinore do të duan të përdorin navigimin satelitor i cili kërkon një kohë shumë të saktë.
Nuk është e qartë se çfarë forme mund të marrë një kohë e koordinuar hënore. Oraret në Tokë dhe në Hënë shënojnë me shpejtësi të ndryshme për shkak të fushave të ndryshme gravitacionale midis dy trupave qiellorë. Një kohë zyrtare hënore e ardhshme mund të bazohet në një sistem që do të sinkronizohet me kohën UTC të Tokës ose mund të jetë i pavarur nga koha e Tokës.
Përfaqësuesit e agjencive hapësinore dhe organizmave shkencorë mbajtën takimin e tyre të parë përkatës ndërkombëtar për të shkëmbyer pikëpamje në nëntor 2022 në Qendrën Kërkimore dhe Teknologjike të Agjencisë Evropiane të Hapësirës (ESA) në Holandë. Të gjithë ranë dakord se vendimet duhet të merren shpejt.
GPS dhe në hënë
Deri më sot, misionet në Hënë e gjejnë vendndodhjen e tyre gjeografike duke përdorur sinjale radio të dërguara nga antena të mëdha në Tokë. Por në të ardhmen, me shtimin e misioneve, lundrimi do të bëhet me satelit.
Do të fillojë në vitin 2024, kur ESA dhe NASA do të përpiqen të përcaktojnë pozicionet në Hënë duke përdorur sinjale të zbehta të navigimit satelitor nga Toka. Në një fazë të mëvonshme, satelitët do të vendosen në orbitë rreth Hënës për të zbatuar GPS hënor. Si fillim, ESA po planifikon katër satelitë Moonlight që do të mbulojnë navigimin në polin jugor të hënës ku ka shumë ujë dhe është një objektiv i rëndësishëm eksplorimi.
Mbetet pyetja nëse astronautët do të përdorin të njëjtën kohë të koordinuar hënore kudo në Hënë, apo nëse do të ketë zona kohore si në Tokë. Një problem jo i papërfillshëm është vetë përcaktimi i kohës hënore nga metrologët.
Dilema qendrore është nëse koha hënore do të bazohet në kohën e Tokës (UTC) apo nëse do të jetë e pavarur. Në rastin e dytë, edhe nëse lidhja me Tokën humbet, oraret në Hënë do të pajtohen me njëra-tjetrën dhe do të vazhdojnë të lejojnë lundrim dhe komunikim të sigurt. Nëse preferohet zgjidhja e kohës së pavarur, do të jetë model edhe për planetët më të largët, kur njerëzit një ditë do të mbërrijnë atje, me ç’rast do të kenë nevojë p.sh. koha marsiane. Koordinimi i kohës së Marsit me kohën UTC të Tokës do të jetë edhe më i vështirë sesa koordinimi i kohës hënore me kohën e Tokës.
Koha e vendosjes mund të ndikojë edhe në ditët në Hënë, të cilat mund të vendosen ndryshe se në Tokë./abcnews.al
