Jupiteri tashmë i njohur si mbreti i planetëve është më i madhi në sistemin tonë diellor. Dhe gjithashtu gjigandi i gazit ka edhe hënat më të njohura.
Astronomët kanë vëzhguar 12 hëna shtesë që rrotullohen rreth Jupiterit, duke e çuar numrin total të hënave të konfirmuara në 92 .
Zbulimi u bë gjatë vëzhgimeve nga astronomi Scott Sheppard i Institutit të Shkencës Carnegie dhe ekipit të tij. Ata përdorën teleskopin Subaru në Hawaii në shtator 2021 dhe kamerën me energji të errët të vendosur në teleskopin Blanco në Observatorin Ndër-Amerikan të Cerro Tololo në Kili në gusht 2022. Kamera e Energjisë së Errët mund të vëzhgojë qiellin për objekte të zbehta.
Jupiteri dhe satelitët e tij natyrorë ishin në përputhje me objektivat më të largët që Sheppard dhe ekipi i tij kanë kërkuar në Brezin Kuiper, një unazë objektesh të akullta që rrethojnë diellin që ndodhet përtej orbitës së Neptunit në skajin e sistemit diellor.
“Ne kemi qenë duke vëzhguar për hënat e reja rreth Jupiterit në mënyrë të rastësishme, ndërsa sondazhi ynë kryesor është duke kërkuar për planetë në sistemin e jashtëm diellor përtej Plutonit,” tha Sheppard.
Studiuesit tani mund të tregojnë ndryshimin midis objekteve të Jupiterit dhe objekteve rreth tij edhe pse ndodhen në pjesë të largëta të sistemit diellor.
Sepse çdo trup qiellor që do të lëvizte me të njëjtin ritëm si gjigandi i gazit i përket atij, ndërsas trupat e tjerë që ndodhen në galaksi nuk lëvizin aq shpejt sa planeti yn.
Ekipi i studimit vëzhgoi hënat rreth Jupiterit për një vit dhe më pas konfirmuan se “topi i gazit” ka 12 hëna të reja. Për këtë hulumtim u përdor teleskopi Magellan në Kili.
Asnjë nga hënat nuk ka ende emra sepse zbulimi i tyre sapo u njoftua, por Qendra e Planetit të Vogël do t’i caktojë secilës një numër në muajt e ardhshëm.
Qendra Minor Planet gjurmon pozicionet e planetëve të vegjël, kometave dhe shkëmbinjve hapësinorë. Nën kujdesin e Unionit Ndërkombëtar Astronomik, organizata është përgjegjëse për identifikimin, përcaktimin dhe të dhënat orbitale për objekte të tilla qiellore.
“Unioni Ndërkombëtar Astronomik lejon emërtimin e çdo hëne më të madhe se rreth 2.4 kilometra, nga të cilat gjysma e këtyre zbulimeve të reja janë më të mëdha se kaq, kështu që ata do të marrin emra,” tha Sheppard.
Kërkimi për hënat e reja
Për shkak se Jupiteri është një planet i ndritshëm, astronomëve u është dashur të merren me çështjen e shkëlqimit dhe dritës së shpërndarë që ndikon në hapësirën ku mund të ekzistojnë hënat.
Teknologjia po e bën më të lehtë vëzhgimin e Jupiterit dhe zonës rreth tij në detaje më të mëdha.
Sheppard dhe ekipi i tij janë në proces të gjurmimit të “shumë hënave të tjera rreth Jupiterit”, por ata kanë nevojë për më shumë vëzhgime për të konfirmuar dhe shpallur zbulimet e tyre.
Gjetja e hënave shtesë rreth Jupiterit dhe përcaktimi i orbitave të tyre mund të ndihmojë në identifikimin e objektivave për misionet e ardhshme. Eksploruesi Jupiter Icy Moons i Agjencisë Evropiane të Hapësirës , i nisur në prill, dhe misioni Europa Clipper i NASA-s, që pritet të nisë në vitin 2024, do të vizitojnë Jupiterin dhe disa nga hënat e tij këtë dekadë.
“Këto hëna të jashtme mund të vizitohen vetëm nga këto anije kozmike pasi ato hyjnë në sferën gravitacionale të ndikimit të Jupiterit,” tha Sheppard.
“Shpresa është që nëse gjejmë mjaftueshëm, njëra prej tyre do të ndodhë që të jetë pranë trajektores së anijes kozmike që të marrim imazhe nga afër. Këto hëna të jashtme janë të rëndësishme për t’u kuptuar, sepse ato janë mbetjet e fundit të popullsisë së objekteve që u formuan në rajonin e planetit gjigant, ndërsa pjesa tjetër e materialit po përfshihej në planetë.
Rajoni i planetit gjigant është vendi ku mund të gjenden planetët më të mëdhenj në sistemin tonë diellor, dhe tani nuk ka objekte, sepse planetët gëlltitën të gjithë materialin në procesin e formimit.
Sheppard dhe ekipi i tij besojnë se këto hëna janë mbetje të të paktën shtatë hënave më të mëdha që u ndanë kur u përplasën me hëna të tjera, asteroidë ose kometa. Thyerja e këtyre hënave çoi në krijimin e qindra hënave më të vogla, tha Sheppard.
Satelitët janë mbetje të asaj që lindi në diskun e gazit dhe pluhurit rreth Jupiterit pasi planeti u formua dhe më pas tërhoqi pjesën më të madhe të materialit në orbitën e Jupiterit. Këto blloqe ndërtimi të planetëve mund të ofrojnë një dritare në vitet e para të sistemit diellor.
Ekipi i Sheppard ka një aftësi për të gjetur hëna rreth planetëve gjigantë në sistemin tonë diellor.
“Në total, ne kemi qenë pjesë e 70 zbulimeve të hënave rreth Jupiterit,” tha ai përmes emailit. “Për planetët e tjerë, janë 43 zbulime në Saturn , 2 në Uran dhe 1 në Neptun.”
Saturni ka 83 hëna, Urani ka 27 dhe Neptuni ka 14.
Ekipi po gjurmon gjithashtu shumë hëna shtesë rreth Saturnit, por ato janë më të vështira për t’u gjetur sepse planeti me unazë është më larg nga Toka.
“Ne besojmë se si Urani ashtu edhe Neptuni kanë gjithashtu një numër të madh hënash të vogla, por ata planetë janë edhe më të largët, kështu që është edhe më e vështirë të zbulohen hënat më të vogla rreth atyre planeteve,” tha Sheppard.
