Është një libër i shtypur keq dhe plot gabime. Por Libri i Psalmeve të Gjirit ishte libri i parë i prodhuar në SHBA dhe rrjedhimisht pritet të caktojë edhe një rekord për vlerën e shitjes
Aidan Lewis, BBC
Libri i parë i shtypur në atë që më vonë u bënë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, pritet të përcaktojë një rekord botëror kur të shitet në ankand të martën, 26 nëntor. Libri i Psalmeve të Gjirit vlerësohet jo vetëm si një objekt jashtëzakonisht i rrallë, por edhe si simbol i identitetit kombëtar.
Pak vite pas “Emigrimit të Madh” të puritanëve më 1630-n nga Anglia për në gjirin e Masaçusetsit, kolonizatorët ndërmorën një projekt ambicioz, shkrimin e librit të tyre të psalmeve.
Ata, sakaq, kishin libra psalmesh, por duke qenë reformatorë që përqafuan këngët e kongregacioneve, ata kërkonin një përkthim të Librit të Psalmeve nga skriptet hebraike, në mënyrë që ato të ishin më pranë origjinalit dhe të shkruara në vargje.
Një makinë shtypi – ndoshta e marrë fshehtazi për të shmangur ligjet angleze të licencave – mbërriti nga Londra më 1938-n, krahas 240 tabakëve të letrës. Megjithëse njeriu që mblodhi fondet për këtë sipërmarrje, prifti Jose Glover, vdiq gjatë udhëtimit, e veja e tij u vendos në Kembrixh të Masaçusetsit, ku krijoi shtypshkronjën.
Më 1940-n, shtypshkronja prodhoi rreth 1700 kopje të librit 300 faqesh Libri i Plotë i Psalmeve Përkthyer me Besnikëri në Anglisht.
Volumi i thjeshtë u fut menjëherë në përdorim nga kongregacionet në të gjithë koloninë. Megjithëse teksti u riprintua më shumë se 50 herë përgjatë shekullit në vijim, librat e edicionit të parë u prishën brenda pak dekadash.
“Ai është një libër që nuk u krijua për të qenë luksoz, i shkëlqyer apo i shtrenjtë, por si një libër me përmbajtje të rëndësishme”, thotë Derik Dreher, drejtor i një biblioteke në Filadelfia dhe një nga të paktat institucione që ka një kopje në zotërim.
“Por për shkak se kongregacioni për të cilën u prodhua ky libër e përdori atë praktikisht deri në shkatërrim, shumë pak kopje kanë mbijetuar. Ne kemi shumë raporte që shkojnë deri në shekullin e 19, që tregojnë se sa shumë ishin të interesuar njerëzit të blinin një libër të Psalmeve të Gjirit.”
Sot njihet ekzistenca e vetëm 11 kopjeve dhe Kisha Historike e Vjetër e Jugut të Bostonit po shet një nga dy kopjet e veta në një ankand të Sotheby. Kjo është hera e parë që një libër i tillë ka mbërritur në treg që nga viti 1947 dhe mund të jetë edhe hera e fundit.
Kisha e Vjetër e Jugut thotë se nuk ka plane për të shitur kopjen e vet finale, ndërsa nëntë kopjet e tjera vlerësohen shumë nga koleksione të mëdha apo biblioteka.
Sotheby ka vendosur si vlerësim për shitjen 15-30 milionë dollarë, gjë që mund të kapërcejë me lehtësi çmimin më të lartë të fituar për një libër të shtypur, atë të librit Zogjtë e Amerikës nga Xhon Xhejms (John James) Audubon. Ekspertët vërejnë se kopja e fundit e Librit të Psalmeve, shitur më 1947-n për 151 mijë dollarë, ishte gjithashtu një rekord. Ky është një libër që ka arritur majat, pavarësisht për kritikat e hershme të cilësisë së librit.
Botuesi dhe shkrimtari Isaiah Thomas vërejti 200 vjet më parë se ai libër “ka plot gabime tipografike” dhe “nuk ka elementet e një pune të bërë mirë”.
Boja dhe lloji i germës janë shumë të dobëta, ndërsa libri është plot me gabime. Në faqet në të majtë shkruhet “psalm”, ndërsa në të djathtën “psalme”. Ekspertët mendojnë se libri për nga cilësia e shtypjes është më poshtë se sa mediokër dhe se Bibla e Gutenbergut, e botuar dy shekuj më herët dhe që është jo aq e rrallë, është shumë më e bukur.
Edhe cilësia e përkthimit të psalmeve ka marrë kritika. Sipas kritikëve, përkthimi ishte më shumë besnik ndaj koshiencës sesa ndaj elegancës, origjinalitetit më shumë sesa të qenët poetik. Por disa besojnë se në fakt, prania e këtij libri në koloninë e gjirit flet në vetvete për praninë e të arsimuarve në koloni.
Për më tepër, ajo që vlerësohet nga ky libër nuk është cilësia e botimit, por konteksti historik. Si libri i parë i botuar në kolonitë britanike të Amerikës, ai mund të shikohet si pikë reference për mbërritjen e qytetërimit perëndimor në atë që më vonë u bënë Shtetet e Bashkuara.
Nga viti 1700, Bostoni e pati kapërcyer Oksfordin dhe Kembrixhin si qendra e dytë më prodhimtare e librave në anglisht pas Londrës. Megjithëse puritanët e gjirit të Masaçusetsit nuk qenë separatistë apo demokratë, fryma e tyre prej pionieri dhe përpjekja për liri mund të shihet si rrënjë e pavarësisë së SHBA-së më 1776-n dhe si identitet për një komb të ri.
“Ishte një akt pavarësie në vetvete vajtja në Masaçusets dhe themelimi i shoqërisë me versionin e vet të kristianizmit dhe mendoj se mund të bësh një vijë goxha të drejtpërdrejtë nga ky libër deri te ngjarjet e vitit 1776”, thotë Dejvit Reden, organizatori i ankandit.
“Në të shkuarën, ai shihej thjesht si libri i parë i shtypur në Amerikë, por nuk vlerësohej shumë për përmbajtjen. Tani unë mendoj se edhe përmbajtja do të shihet si shumë e rëndësishme.”
Rëndësia historike e librit të Psalmeve të Gjirit ndihet intensivisht në Kishën e Vjetët të Jugut në Boston, ku babai themeltar, Benjamin Frenklin (Franklin) u pagëzua dhe ku u kryen takimet e Festës së Çajit të Bostonit, grupi i parë kryengritës i Amerikës.
Kjo bëri që vendimi për të shitur një kopje të ishte shumë i vështirë, por udhëheqësit e kishës thanë se ishte e nevojshme për të paguar kostot operative dhe kongregacioni me shumicë dërrmuese i mbështeti ata në një votim.
“Çështja është se ne nuk jemi një muze”, thotë Tom Grant, një nga drejtuesit e kishës. “Ne jemi një mision me drejtësi shoqërore dhe për t’i shërbyer popullit të Zotit. Dhe mbajtja e një thesari nuk sjell përparim për misionin e Kishës.”
Çfarë është një psalm?
Një këngë apo poemë e shenjtë. Ka 150 të tilla në skriptin hebraik Libri i Psalmeve.
Libra dhe dorëshkrime të shtrenjta
Codex Leicester: Libri i lidhur i shkruar me dorë nga Leonardo da Vinçi në fillim të shekullit të 16 u shit për 30.8 milionë dollarë më 1994-n.
RothschildBook of Hours: Një libër lutjesh i shkruar me dorë dhe i ilustruar i fillimit të shekullit të 16 u shit më 1999-n për 14.3 milionë dollarë.
Manja Karta: E shpërndarë me shumicë, por e shkruar me dorë dhe e palidhur nga shekulli i 13, u shit për 21.3 milionë dollarë më 2003-shin.
