Përktheu: Sonila Backa-abcnews.al
Në nëntor 2017, Qendra Kërkimore Peë publikoi një raport mbresëlënës mbi popullsinë myslimane të Europës: me Europën e përcaktuar si ‘BE plus Norvegjinë dhe Zvicrën’, raporti nxori në pah Ballkanin Perëndimor si një hapësirë boshe, as europiane dhe as myslimane.
Në librin Myslimanët dhe Krijimi i Europës Moderne, Emily Greble nis një udhëtim ambicioz për të ripopulluar atë mungesë me më shumë se 500 vite histori.
Kush janë myslimanët autoktonë të Europës?
Perandoria Osmane pushtoi Europën në shekullin e 15-të, duke rrethuar Vjenën dy herë, megjithatë fitoret e saj ishin të pakta, duke u përshpejtuar në shekullin e 19-të kur krishtërimi filloi të përhapej në Ballkan.
Më 1878, Traktati i Berlinit (‘Për Zgjidhjen e Çështjeve të Lindjes’) vijoi marrëdhëniet e ardhshme midis osmanëve, të mundur së fundmi në Luftën Ruso-Turke, dhe fuqive europiane. Traktati njohu Serbinë, Malin e Zi dhe Rumaninë si shtete të pavarura dhe u dha myslimanëve brenda tyre të drejta të plota politike, ekonomike dhe civile, raporton abcnews.al.
Myslimanët ishin në gjendje të votonin dhe përfaqësuesit e tyre morën pjesë në asambletë kombëtare. Këto kanë ndodhur edhe në Greqi, Bullgari dhe Qipro, por fokusi i Greble-t janë tokat ish-jugosllave.
Rreshti i argjendtë për myslimanët në këtë pjesë të Europës ishte se ata ruanin kontrollin e gjykatave islame (Sheriat) që rregullonin ligjin e familjes dhe dhurimet e devotshme që financonin arsimin islam, duke i lejuar juristët islamikë të vepronin si ndërmjetës me burokracitë shtetërore.
Për shkak të rëndësisë së gjyqtarëve islamikë, myslimanët filluan të shfaqeshin si një pakicë e njohur ligjërisht në sytë e administratës kombëtare dhe të popullsisë në përgjithësi. Deri në vitin 1900, besnikëria myslimane mbeti e ndarë ndërsa nocionet osmane të subjektivitetit, planet për solidaritet pan-islamik dhe idetë kushtetuese europiane u përplasën në formësimin e një botëkuptimi të shumëanshëm mysliman.
Luftërat Ballkanike të 1912 dhe 1913 – në të cilat kombet e krishtera ballkanike mundën osmanët por më pas bashkuan forcat me ta kundër ish-aleatit Bullgarisë dhe Lufta e Parë Botërore ishin një pikë kyçe.
Myslimanët u masakruan brutalisht ose u dëbuan dhe refugjatëve iu mohua riatdhesimi, ndërsa atyre që mbetën iu hoq prona, të drejtat e votës ose punësimi. Myslimanët e Europës u mobilizuan për t’i ofruar njëri-tjetrit ndihmë dhe disa iu drejtuan Islamit në një mënyrë më strikte se më parë.
Disa myslimanë punuan aktivisht me autoritetet shtetërore; të tjerë organizuan rebelime të armatosura ose u bënë peticion qeverive të huaja. Për shkak se arkitektët e rendit ndërkombëtar të pasluftës që u shfaq në Paris i dhanë përparësi vetëvendosjes dhe të drejtave të pakicave, pas krijimit të Mbretërisë së erbëve, koatëve dhe sllovenëve në 1918, udhëheqësit myslimanë ndoqën përcaktimin zyrtar të bashkëfetarëve të tyre si pakicë, raporton abcnews.al.
Kushtetuta e mbretërisë e vitit 1920 përcaktoi të drejtën e myslimanëve për t’iu referuar ligjit të Sheriatit në rastet familjare dhe ato të trashëgimisë. Mbretëria e serbëve, kroatëve dhe sllovenëve u shndërrua në Jugosllavi në vitin 1929.
Qeveria e Beogradit bëri dallimin midis sllavishtfolësve ‘kozmopolit’ në Bosnjë dhe Serbi dhe shqiptarëve dhe turqishtfolësve në Kosovë dhe Maqedoni. Institucionet islamike vazhduan të luanin një rol kyç, pavarësisht përpjekjes së ashpër të diktatorit Mbretit Aleksandër I (‘Unifikuesi’) për t’i nënshtruar myslimanët si jugosllavë. Reformistët dhe tradicionalistët myslimanë u përplasën në vizionet e tyre për institucionet islame, veçanërisht në lidhje me arsimin dhe rolin e gruas.
Formacione të ndryshme politike, artikuj gazetash dhe biseda me kolegë ndërkombëtarë treguan se sa të ndryshme ishin opinionet myslimane përballë presionit shtetëror homogjenizues. Reformat e Aleksandrit shtynë shumë drejt ringjalljes islame; pak myslimanë u ankuan për shpërbërjen e Jugosllavisë në 1941.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, myslimanët e Europës u ndanë përgjatë vijave pro-boshtit dhe pro-rezistencës. Rilindësit islamikë shpresonin se Boshti do t’i fuqizonte politikisht; në Bosnje u krijua një njësi myslimane Ëaffen SS, Divizioni i 23-të Malor Waffen i SS Kama.
Të tjerë u bashkuan me partizanët ose çetnikët që luftonin kundër gjermanëve, italianëve dhe bullgarëve. Kur, në vitin 1945, Tito filloi ndërtimin e një shteti socialist të bazuar në unitet dhe vëllazëri, myslimanët e cilësuan vendin si Jugosllavi të dytë. Disa progresistë besonin se socializmi ishte rruga drejt emancipimit nga islami konservator, ndërsa të tjerë bënë rezistencë, u gjykuan dhe u ekzekutuan, raporton abcnews.al.
Kushtetuta socialiste e Jugosllavisë e vitit 1946 i dha fund gjyqësorit të Sheriatit, duke rivendosur rrënjësisht marrëdhëniet midis myslimanëve dhe shtetit, i cili mori nën kontroll institucionet islame.
Popullsia myslimane shihej tani si pjesë e tërësisë jugosllave, edhe pse myslimanët mbetën të ndarë ndërmjet lokaliteteve, gjuhëve, përkatësive fetare dhe opinioneve politike (edhe pse e njëjta gjë mund të thuhet për popullsinë jomyslimane të Jugosllavisë).
Fuqia e spikatuar e këtij libri është vënia në plan e zërave myslimanë nga Greble dhe këmbëngulja për t’i cilësuar ata si europianë. Zhvillimet në Mal të Zi ndodhën në Europë, rilindasit islamikë në Sarajevë ishin europianë, ndërsa diskurset e përhapura të liberalizmit dhe vetëvendosjes ishin përjashtuar që në fillim.
Udhëheqësit e fshatrave duhet të përpiqen të rimarrin pronat e sekuestruara, të kërkojnë riatdhesim ose të kërkojnë autonomi; Dijetarët islamë të këmbëngulin në respektimin e traditave fetare; përparimtarët të ndëshkojnë imamët dhe myftinjtë konservatorë; Gratë muslimane të sfidojnë burrat e tyre në gjykatë.
Në fund, ne zbulojmë një histori europiane që përfshin Islamin dhe në fund mund të na duhet të rimendojmë edhe një herë se çfarë saktësisht është “Europa”.
/abcnews.al
