Media kanadeze “National Post” i ka kushtuar një artikull të gjatë familjes së Musa Protoduarit, i dënuar nga drejtësia shqiptare me burgim të përjetshëm pas masakrës që ndodhi në Urën Vajgurore (Dimal).
Sipas “National Post” familja Protoduari përgjatë viteve të para të demokracisë ishte një nga më të pasurat dhe më të shquarat në Shqipëri.
Gjyshi i gruas së Musa Protoduarit tij ishte një nga nënshkruesit e shpalljes së pavarësisë së vendit nga Perandoria Osmane në vitin 1912 dhe ishte kryeministër në vitet 1920.
Megjithatë, pas Luftës së Dytë Botërore, kur regjimi komunist e bëri Shqipërinë një shtet satelit të Bashkimit Sovjetik, prona e familjes u konfiskua.
Musai, tani 76 vjeç, u bë inxhinier ndërtimi. Bashkëshortja e tij, Fatbardha, ruajti traditën e saj familjare të aktivizmit politik. Musai u arrestua tetë herë nga qeveria komuniste.
Pasuria e tyre u rrit përsëri kur perdja e hekurt ra dhe Blloku Sovjetik u shpërbë në vitet 1990. Prona e tyre u rivendos. Musai ndërtoi një vilë të madhe për familjen e tij në sheshin kryesor të qytetit të tij të lindjes, Ura Vajgurore.
Ndërsa Shqipëria po luftonte për të ndërtuar një shtet demokratik dhe mes një skandali financiar që përfshinte partinë qeverisëse që Protoduari mbështeste, kaosi dhe dhuna u përhapën. Policia dhe ushtarët dezertuan, duke lënë armaturën e tyre të grabitej, gjë që çoi në shndërrimin e protestave dhe mitingjeve politike në përplasje zjarri dhe luftë civile.
Në prag të zgjedhjeve të reja, një nga djemtë e Musës, Edmondi, kandidoi për deputet për një parti antikomuniste dhe u qëllua dy herë, një herë rëndë kur ndodhej në ballkonin e vilës së familjes.
Pak kohë më pas, vila u godit me raketa gjatë natës.
“Ishte trazira,” tha në një intervistë Gentjan Protoduari, djali më i vogël i Musës. “Ne ishim në shënjestër të sulmeve të vazhdueshme, sulm pas sulmi pas sulmi. Ishte kaos i plotë. Nuk kishte qeveri, nuk kishte polici.”
Pavarësisht nga të gjitha gjërat që kanë ndodhur gjatë viteve, ne jemi përgjithmonë mirënjohës për Kanadanë.
Musa punësoi roje për vilën dhe familja iku në një qytet tjetër.
Pastaj ndodhi një masakër në pragun e tyre.
Beteja e 17 qershorit 1997 midis rojeve të armatosura në vilën e Protoduarëve dhe kundërshtarëve të armatosur politikë ishte me përmasa të mëdha- një tank ishte në njërën anë dhe një automjet i blinduar nga ana tjetër.
Kur u largua tymi, katër policë dhe të paktën një civil u vranë dhe dhjetëra të tjerë u plagosën. Një gazetë shqiptare së fundmi e quajti atë “një nga masakrat më të rënda që ka njohur vendi”.
Sulmet, përplasja e zjarrit dhe reagimi ndaj tyre e shtynë Musa Protoduari dhe gjashtë anëtarë të familjes së tij të largoheshin nga Shqipëria dhe të kërkonin azil politik në Kanada – duke ndezur një betejë ligjore që vijoi pas dyerve të mbyllura për më shumë se 12 vjet.
Ajo betejë përfundoi këtë javë, në favor të familjes.
“Jemi shumë të lehtësuar,” tha Gentjani, zëdhënësi i familjes, të enjten nga shtëpia e tij në Montreal.
“Pavarësisht nga të gjitha gjërat që kanë ndodhur gjatë viteve, ne i jemi përgjithmonë mirënjohës Kanadasë që na hapi dyert, sepse ata vërtet na shpëtuan jetën. Nuk po flasim për ndjekje penale, po flasim për vdekje, persekutim të familjes sonë.”
Procesverbali zyrtar i gjykatës në Shqipëri paraqet një tablo tjetër. Ajo mban familjen fajtore për masakrën. Musai dhe djali i tij i madh, Shkëlqim Protoduari, 51 vjeç, u dënuan – në mungesë – për krijimin dhe pjesëmarrjen në një bandë të armatosur dhe, për Musain rëndon dhe akuza e shtuar për vrasje me dashje të policisë. Musai u dënua me burgim të përjetshëm, ndërsa Shkëlqimi me 13 vjet.
Disa llogari të mediave në Shqipëri e portretizojnë Musain si një gangster ose udhëheqës të një rebelimi të armatosur. Protoduari thonë se kjo është një fushatë shpifjesh politike.
Ata thonë se nuk ishin të pranishëm në gjyqin e tyre, nuk kishin një avokat që i përfaqësonte dhe nuk mund të shfaqnin provat që zotërojnë. Dokumentet e gjykatës thonë se në vitet që nga çështja, prokurori shqiptar u akuzua për kontrabandë ndërkombëtare të kokainës dhe kryetari i trupit gjykues u shkarkua për kontakt me krimin e organizuar.
Ndërsa Kanadaja refuzoi t’i ekstradonte ata në Shqipëri për shkak se “provat e paraqitura nuk plotësojnë kërkesat ligjore kanadeze”, sipas të dhënave të gjykatës, Otava nuk ka ndërmend për të hequr statusin e tyre të refugjatit.
Anëtarët e familjes Protoduari, nga e majta në të djathtë, Shkëlqimi, 51 vjeç, Gentjani, 41 vjeç, dhe babai i tyre Musai, 76 vjeç.
Familja u largua nga Shqipëria në 1999 me kamion drejt Spanjës përpara se të fluturonte për në Shtetet e Bashkuara dhe më pas të nisej për në Kanada.
“Ne thjesht donim të iknim. Ky ishte qëllimi kryesor sepse jeta jonë ishte në rrezik. Kontrabandistët që kontaktuam atëherë, kjo është rruga që ata bënin dhe rekomandonin. Atëherë nuk dinim shumë për Kanadanë”, tha Gentjani.
Kërkesa e tyre për refugjatë u pranua në vitin 1999 gjatë një procesi të përshpejtuar. Në vitin 2011, Otava kërkoi t’u hiqte statusin e refugjatit, duke pretenduar se familja fshehu fakte rreth masakrës.
“Nuk kishte asnjë informacion të fshehur dhe asnjë arsye për ta fshehur atë. Ne patëm një intervistë me një oficer emigracioni ku shpjeguam gjithçka. Ne vendosëm gjithçka në tryezë dhe hapëm zemrat tona ndaj qeverisë kanadeze”, zbulon Gentjani.
Formulari i tyre i aplikimit për refugjatë i futur në gjykatë tregon se ata janë përgjigjur “Po” kur janë pyetur nëse janë në kërkim nga policia apo ushtria në vendin e tyre dhe i referohet “masakrës së Urës Vajgurore”.
“Detajet i lamë për t’i treguar në një seancë gojore”, tha ai.
Qeveria, megjithatë, nuk bëri apo mbajti shënime për atë që u tha në seancë.
Çështja e statusit të refugjatit zgjati me vite. Familja fillimisht humbi, në vitin 2014, por fitoi një apel për një seancë të re. U deshën gjashtë vjet për të thirrur atë seancë, të cilën e fitoi familja Protoduari. Më pas, ministri i Sigurisë Publike apeloi vendimin në Gjykatën Federale.
Gjykatësi i Gjykatës Federale, Yvan Roy tha se nuk kishte asnjë provë që informacioni i familjes ishte mashtrues ose ishin mbajtur detaje të fshehta, duke shkruar se qeveria mbante “një rekord të dobët”.
Roy tha se është e pamundur që një oficer i seancave dëgjimore për refugjatët dhe një gjykatës të shohin një deklaratë që aplikantët kërkoheshin nga policia në lidhje me një masakër, të zhvillonin një seancë dëgjimore një orëshe dhe të mos pyesnin për të.
Ne thjesht donim të dilnim. Ky ishte qëllimi kryesor sepse jeta jonë ishte në rrezik
Roy kritikoi edhe bindjet shqiptare.
“Nuk kishte asnjë përgjegjësi të drejtpërdrejtë të përcaktuar me aktgjykim. Këto vepra do të ishin kryer nga të tjerët që ishin të pranishëm në vilë”, shkroi Roy, dhe “gjykimi nuk ofron prova që Protoduarët ishin atje. Ai detajon tragjedinë, por nuk përshkruan elementet e fajit”.
“Babai im nuk është aspak i ngjashëm me atë që ata portretizojnë”, tha Gentjani për median kanadeze.
“Ai ishte një biznesmen dhe shpresa jonë kryesore ishte që sundimi i ligjit të mbetej në fuqi. Babai im është inxhinier ndërtimi. Babai im ishte më pak i interesuar apo i aftë për të bërë gjëra të tilla. Ai nuk kishte të bënte me armë dhe bandat apo diçka të tillë. Ne po lexonim histori për familjen tonë në gazeta dhe po humbnim në artikull duke thënë: ‘Për kë po flasin?’ Ata po na portretizojnë si njerëz të ardhur nga pylli, gangsterë ose mafiozë. Ky është fundi i sagës për ne – në Kanada”, u shpreh në vijim ai.
Familja ndërkohë, po përpiqet ende të apelojë dënimet në Shqipëri. Ata kanë apeluar edhe në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut.
“Është një slitë emocionale. Ka qenë një sfilitje 23-vjeçare emocionalisht dhe financiarisht”, zbuloi Gentjani.
Çfarë ndodhi në Urën Vajgurore në 17 qershor 1997
Masakra e Urës Vajgurore ka ndodhur më datë 17 qershor 1997, në kulmin e trazirave. Nga kjo ngjarje mbetën të vrarë 5 persona dhe u plagosën 6 të tjerë, të gjithë punonjës policie.
Përplasja e armatosur ka filluar në orën 11:55 të paradites, pas shumë mitingjeve elektorale të partive politike. Atë ditë, në këtë qytezë ishin Fatos Nano, asokohe kryetar i PS , i shoqëruar nga Skënder Gjinushi, ndërsa në komunën Poshnje përfaqësonin PD-në në miting i ndjeri Azem Hajdari dhe Genc Pollo. Pas mbarimit të dy mitingjeve, eskorta e PD-së është larguar dhe pas saj ka ardhur ajo Fatos Nanos dhe Skënder Gjinushit dhe anëtarë e simpatizantë të tjerë të kësaj partie. Atë kohë, qytetin e kontrollonin bandat, që pas hapjes së depove të ushtrisë. Krerët e PS-së pas mitingut në Berat ishin larguar nga qyteti për të vijuar rrugën drejt Fierit.
Eskorta që shoqëroi drejtuesit e PS-së, mbërriti në Urën Vajgurore, kur një i ri qëlloi drejt rojeve të vilës së Protoduarëve, që thuhej se ishin mbështetës të Partisë Demokratike. Të vendosur mbi tarracën e vilës, rojet e Protoduarëve vranë një 17-vjeçar. Pjesa e eskortës, që mundi të kalojë vilën shkoi në Berat dhe mori përforcime të mëdha armësh municioni dhe njerëzish.
