Përktheu Hergi Llupi
Një ndeshje futbolli zgjat 90 minuta, 30 të tjera nëse vërtet duhet të ketë një fitues. Por nëse është ende në nivel pas kësaj, atëherë ndeshja do të vendoset me penallti, ndoshta përvoja më nervozuese në të gjitha sportet.
Për tifozët, është torturuese. Në Kupën e Botës në Katar, një tifoze e Argjentinës qau në mënyrë të pakontrolluar ndërsa shihte nën gishta ndeshjen çerekfinale kundër Holandës. Në fund, ajo dukej e shqetësuar. Të gjithë emocionet i kishin hequr dhe lotët që ajo qau ishin lehtësim dhe jo gëzimi.
Për lojtarët, emocione të tilla janë dhjetëfishuar. “Dashuria dhemb”, thotë citati anonim, “por jo aq sa penalltitë”.
Suksesi ose dështimi mund të përcaktojë karrierën, një goditje e thjeshtë nga 11 metra rëndohet nga shpresat e shokëve të skuadrës dhe nga pritshmëritë e miliona tifozëve. Siç shprehet autori Karl Ëiggins, “Është sikur, për disa sekonda, shpirti i një lojtari të zbulohet për ta parë e gjithë bota.”
Shumë pak njerëz do të pranonin se po shijonin një shkëmbim zjarri, por profesori Geir Jordet është një përjashtim, ai nuk mund të ngopet prej tyre.
“Një gjuajtje penallti është një ngjarje shumë e pakëndshme,” tha ai për “CNN Sport” nga objekti i tij kërkimor në Oslo. “Është e dhimbshme sepse presioni është kaq intensiv dhe sigurisht, pasojat e dështimit janë kaq të tmerrshme. Penalltitë, për mua, janë të mrekullueshme!”
Profesor Jordet punon në Shkollën Norvegjeze të Shkencave Sportive, ku ai specializohet në performancën nën presion ekstrem. Ai ka studiuar gjuajtjet për gati 20 vjet dhe ka analizuar më shumë se 200 prej tyre, rreth 2000 goditje në total.
Ai ka studiuar psikologjinë e ngjarjes, ka vëzhguar sjelljen dhe dinamikën e pjesëmarrësve dhe ka përmbledhur të dhënat për të arritur në përfundimin se edhe penalltitë më dramatike mund të preken nga ekipet që dinë se çfarë po bëjnë.
“Faktori kryesor në një penallti është fati”, deklaroi dikur ish-portieri i Anglisë, Peter Shilton, por Jordet është i bindur se nuk është kurrë “vetëm një lotari”.
Dënimet janë më të rëndësishme se kurrë
Diferenca midis suksesit dhe dështimit në ndeshjet e titullit duket se po zbehet, dhe kështu është në goditjet e penalltive, ku diferencat janë edhe më të ngushta, që çmimet më të mëdha të futbollit po vendosen.
“Nëse sot hyni në një turne të madh me ambicie për të fituar,” thotë Jordet, “ju jeni duke bërë një gabim të rëndë nëse nuk jeni të përgatitur për penallti.”
Në vitin 2021, si lojtarët brazilianë ashtu edhe femrat e Kanadasë kishin nevojë për fitore me penallti gjatë rrugës për të fituar Lojërat Olimpike në Tokio. Në të njëjtin muaj, Argjentina i mbijetoi goditjeve me penallti për të fituar Kupën e Amerikës dhe Italia triumfoi në të njëjtën mënyrë në Kampionatin Evropian në Wembley.
Duke filluar në shkurt me fitoren finale të Senegalit në Kupën e Kombeve të Afrikës kundër Egjiptit. Liverpool fitoi dy finale të kupës së Anglisë, të dyja kundër Chelseat, me goditje nga pika e bardhë, ndërsa Real Betis dhe RB Leipzig fituan përkatësisht finalet e Kupës së Spanjës dhe Gjermanisë.
Eintracht Frankfurt mundi Rangers në finalen e Europa League me penallti ndërsa Philadelphia Union humbi të gjitha goditjet për t’i dhënë LAFC titullin pas një finaleje të jashtëzakonshme të Kupës MLS.
Festa e penalltive e vitit 2022 përfundoi në Katar ku pati një rekord pesë goditjesh, përfshirë finalen.
Brenda sekondave nga fryrja e bilbilit të fundit, Jordet mund të tregojë nëse njëra palë ka avantazhin. Ai është në gjendje të mbledhë informacione të vlefshme thjesht duke vëzhguar ndërveprimet në fushë.
“Trajneri dhe stafi i disa skuadrave pothuajse në panik kur ndeshja shkon në penallti,” shpjegoi Jordet për CNN Sport. “Duket sikur nuk dinë çfarë të bëjnë. Dhe më pas me ekipet e tjera, gjithçka trajtohet para ndeshjes dhe padyshim para penalltive.”
Finalja e Kupës FA të sezonit të kaluar ishte një rast i tillë. Jordet vuri re se menaxheri i Liverpool-it, Jurgen Klopp, kishte krijuar një plan dhe ia komunikoi atë me qetësi dhe ngrohtësi secilit prej lojtarëve të tij brenda 90 sekondave nga fishkëllima e fundit.
Ata e kaluan kohën e mbetur duke ndërvepruar rastësisht dhe madje duke qeshur. Kishin kaluar edhe disa minuta përpara se trajneri i Chelseat në dukje i mbushur me Thomas Tuchel t’u afrohej lojtarëve të tij dhe ai ende po rishikonte shënimet e tij.
“Ai lëviz në mes të rrethit, Para se të përfundojë me planin,” vuri në dukje Jordet në një postim në Tëitter, “Më pas Tuchel pyet lojtarët e tij për goditjet, publikisht para të gjithë ekipit.
“Ka shumë presion grupor kur bëhet në këtë mënyrë, mundësia për përgjigje të sinqerta nga lojtarët bie dhe kjo krijon stres të mëtejshëm që vazhdon në vetë goditjen e zjarrit.”
Organizimi efikas i Liverpool-it nënkuptonte që lojtarët ishin në gjendje të merrnin një pozicion brenda rrethit qendror që ishte më afër stafit të tyre stërvitor, ku Klopp vazhdoi të kullonte ngrohtësi dhe dashuri.
Chelsea humbi dy penallti dhe Liverpool fitoi trofeun.
Masterklasi i penalltive në finalen e Kupës së Botës
Askush nuk mund të ndikojë në proceset në një gjuajtje më shumë se portieri, i cili është i përfshirë në çdo goditje të vetme. Hulumtimi i Jordet ka konfirmuar se portierët nuk janë vetëm aty për të ndalur gjuajtjet, ata mund të jenë një ndikim pozitiv te shokët e tyre dhe një forcë shkatërruese për kundërshtarët e tyre.
Në sezonet e fundit, portieri 30-vjeçar i Argjentinës, Emiliano Martinez, është vendosur si një mjeshtër i penalltive, “Makiaveli i futbollit”.
Jordet ka vënë re se veprimet e tij psikologjike janë një makth për kundërshtarët e tij. Gjatë gjysmëfinales së Kupës së Amerikës kundër Kolumbisë në vitin 2021, ai frikësoi kundërshtarët e tij me gjeste, duke pritur tre penallti në një fitore 3-2.
Meqenëse stadiumet ishin bosh nga tifozët në atë edicion, Jordet ka vënë në dukje se mund të dëgjonit qartë se çfarë po thoshte, “Mund të them që jeni nervoz. Unë e di ku do të qëlloni. Shiko dhe shiko si do të të ha. Mbaj mend, unë do të të ha!”
Por ishte në finalen e Kupës së Botës kundër Francës që Martinez tregoi gamën e plotë të ekspertizës së tij.
Jordet thotë se ka vendosur tonin që në fillim, duke mbërritur i pari në zonën e rreptësisë dhe duke kërkuar territorin si të tijin. “Martinez mori një qasje shumë proaktive për gjithçka,” shpjegoi Jordet.
“Ai krijoi shtëpinë e tij në zonën e penalltisë. Ai nisi disa shtrëngime duarsh me lojtarët e parë francezë që erdhën, një strategji çarmatosëse që i bën kundërshtarët të heqin dorën e tyre dhe i bën ata më të prekshëm kur ai më vonë godet. Për dy penalltitë e para franceze, Martinez vendosi në mënyrë diskrete të prishë lojtarët, duke i kërkuar arbitrit që të kontrollojë vendosjen e topit në vend.Kjo lloj ndërhyrje do të ishte shqetësuese për çdo penallti, por ai po e ndjente edhe arbitrin, sa do të ishte i përgatitur të toleronte?”
Jordet beson se kjo i mundësoi Martinez-it të merrte shpejt një rol proaktiv brenda vetëm dy goditjeve dhe më pas ishte në gjendje të “fillonte plotësisht në punë”.
Martinez priti penalltinë e dytë me të cilën u përball, duke u zhytur poshtë në të djathtë për të mohuar Kingsley Coman, dhe festimi i tij ishte i bollshëm.
Jordet vëren se portierët zakonisht nuk festojnë aq të egër, por hulumtimi i tij ka treguar se festimet mund të ndikojnë në ngjarjet e mëvonshme.
“Ne zbuluam, për habinë tonë, se penalltistët që festojnë intensivisht kanë një probabilitet statistikisht më të lartë për të përfunduar në ekipin fitues. Në fakt, ekzekutuesi i radhës i penalltisë për kundërshtarin humbet rreth 10-15% të rasteve, dhe (shoku i skuadrës) tjetër shënon rreth 7 deri në 8% më shumë penallti. Këto lloj shfaqjesh festive janë ngjitëse.”
Në kohën kur lojtari i tretë francez u ngrit, Martinez e dinte se mund të ikte me pothuajse çdo gjë. Ai rrëmbeu topin, i ktheu shpinën gjyqtarit dhe u kthye në vijën e tij të portës. Aurelien Tchouameni që po afrohej duhet të kishte ardhur në momentin më të madh të karrierës së tij profesionale për të gjetur topin në vend, në vend të kësaj Martinez po e mbante atë, duke u bërë gjeste tifozëve argjentinas për të rritur volumin. Kur arbitri kërkoi kthimin e tij, Martinez e rrokullisi atë në një kënd 45 gradë, duke e detyruar Tchouameni ta merrte vetë. Jordet ka llogaritur se sa herë që një lojtar duhet të presë për një goditje, probabiliteti i një goli bie nga 20 deri në 30%. Tchouameni gjuajti poshtë dhe majtas dhe humbi.
Deri tani, Martinez e dinte se shokët e tij të skuadrës mund të përballeshin me taktika të ngjashme nga portieri francez Hugo Lloris, kështu që ai e rrëmbeu topin vetë dhe ia dha shokut të tij të skuadrës Leandro Paredes, një nga katër penalltitë argjentinase, të cilët shënuan të gjithë.
“Shumë i llogaritur, kreativ, i ekzekutuar mirë,” përfundon Jordet, “por sigurisht edhe shumë, shumë cinik.”
Martinez tregoi shumë pak pendim për veprimet e tij “cinike”. Pas finales ai tha: “Nuk kam fjalë për të. Isha i qetë gjatë gjuajtjes së penalltive dhe gjithçka shkoi ashtu siç donim”.
Që nga përfundimi i Kupës së Botës, Bordi i Shoqatës Ndërkombëtare të Futbollit (IFAB), i cili përcakton ligjet e futbollit, konfirmoi për CNN Sport se po kërkon të sqarojë se çfarë mund dhe çfarë nuk mund të bëjnë portierët përpara se të ekzekutohen penalltitë. Kjo do të përfshinte vonimin e goditjes ose prekjen e shtyllave, traversës ose rrjetës së portës./ h.ll/abcnews.al
