Nga Hugo Blewett-Mundy, euoberver
Polonia dhe Bashkimi Europian kanë qenë në konflikt të vazhdueshëm dhe të tensionuar për çështjen e reformës së sundimit të ligjit. Që nga ardhja në pushtet në vitin 2015, Partia e Ligjit dhe Drejtësisë (PiS) ka paraqitur një sërë masash të diskutueshme për rishikimin e gjyqësorit polak.
PiS këmbënguli se reformat e tyre nevojiten për të përmirësuar një sistem të rrënuar nga jo-efikasiteti i lindur nga periudha komuniste. Sipas BE-së ndryshimet e propozuara kërcënojnë vlerat themelore europiane në demokraci dhe shtetin e së drejtës. Për të kuptuar se përse nevojiten reformat e partisë “Ligji dhe Drejtësia”, është e dobishme të kthehemi pas në kolapsin e komunizmit në 1989.
Tranzicioni i suksesshëm i Polonisë drejt demokracisë liberale duket se u konfirmua në raundin e zgjerimit të BE-së në vitin 2004. BE-ja zbuloi se Polonia plotësonte kërkesat politike dhe ekonomike për anëtarësim siç përcaktohet në Kriteret e Kopenhagës të vitit 1993. Megjithatë, përfundimi i sundimit komunist në Poloni në formën e Marrëveshjes së Tryezës së Rrumbullakët të vitit 1989 zbulon se tranzicioni demokratik post-komunist ishte me të meta, raporton abcnews.al
Ndërsa zyrtarizonte rënien e regjimit komunist, zgjidhja e tryezës së rrumbullakët ruajti një shkallë të pranisë komuniste në parlamentin polak, të njohur si Sejm. Si pjesë e marrëveshjes së arritur midis komunistëve dhe opozitës së Solidaritetit, vetëm 35 për qind e vendeve në Sejm u kontestuan. Polonisë iu desh të priste edhe dy vite për të mbajtur zgjedhjet e para parlamentare plotësisht të lira.
Konsolidimi i një sistemi liberal demokratik në Poloni u rrezikua gjithashtu gjatë procesit të saj në integrimin europian. Në miratimin e një agjende pro-europiane, ish-zyrtarët komunistë ruajtën me sukses në pozitat e pushtetit. Ishte pasardhësi komunist, Aleanca e Majtë Demokratike, ajo që inicioi aplikimin e Polonisë për t’u bashkuar me BE në 1994.
Aleksander Kwaśnieëski, i cili ishte anëtar i ish-Partisë së Punëtorëve të Bashkuar Polake në pushtet, u bë president i Polonisë në vitin 1995. Administrata e tij përshpejtoi procesin e pranimit të Polonisë në BE, duke ruajtur një marrëdhënie të qëndrueshme midis ekzekutivit polak dhe Sejmit, sipas Kushtetutës së vitit 1997.
Dështimi për t’u përballur me tranzicionin post-komunist të Polonisë ka pasur implikime të shumta për politikën e brendshme të vendit. Mbështetja popullore për Ligjin dhe Drejtësinë u rrit edhe më shumë pas pretendimeve se drejtimi politik që Polonia kishte marrë që nga viti 1989 minoi konsolidimin e saj demokratik dhe vlerat tradicionale katolike.
Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2015, PiS u bë partia e parë politike në Poloni që fitoi një shumicë të plotë që nga rënia e komunizmit. Tani, partia Ligj dhe Drejtësi ka një mandat demokratik për të përmirësuar tranzicionin e komprometuar post-komunist.
PiS mori me shpejtësi kontrollin mbi shtyllat kryesore të shtetit polak, duke përfshirë median dhe shërbimet e inteligjencës. Në vitin 2019, qeveria polake shkoi edhe më tej. Kryeministri, Mateusz Morawiecki, u zotua të zbatojë një rishikim të gjyqësorit. Ruajtja e pranisë komuniste në Sejm sipas Marrëveshjes së Tryezës së Rrumbullakët dhe kryesimi i procesit të anëtarësimit në BE nga ish-zyrtarë komunistë pati gjithashtu një ndikim të fuqishëm në marrëdhëniet polake me BE-në.
Ndryshimet për të cilat partia “Ligji dhe Drejtësia” këmbëngulin se nevojiten për të trajtuar tranzicionin me të meta postkomuniste bien në konflikt me vlerat thelbësore të BE-së në demokraci dhe shtetin e së drejtës. Marrëdhëniet midis Polonisë dhe BE-së u përkeqësuan ndjeshëm si rezultat i kësaj.
Në vitin 2017, Komisioni i BE-së miratoi nenin 7 të Traktatit për Bashkimin Europian. Kjo nisi një proces që përfshinte një masë që pezullonte të drejtat e votimit të Polonisë në BE, sanksionet më të rënda që komisioni mund të vendoste ndaj një shteti anëtar.
Komisioni, megjithatë, e ka të vështirë të detyrojë Varshavën të pezullojë reformat e saj. Pasi Ursula von der Leyen, presidentja e komisionit, u zotua të ndëshkonte Poloninë për sfidën e supremacisë së ligjit të BE-së, Morawiecki argumentoi se institucionet e BE-së nuk kanë të drejtë të ndërhyjnë në një çështje të brendshme polake, raporton abcnews.al
Pavarësisht se Gjykata e Drejtësisë Europiane vendosi një gjobë prej 1 milion eurosh në ditë ndaj Polonisë, qeveria e PiS mbetet e vendosur të zbatojë ndryshime të mëtejshme në sistemin gjyqësor polak.
A po shkon Polonia drejt Polexit?
Mosmarrëveshja po ngre pikëpyetje të shumta në lidhje me pozicionin e Polonisë në BE. Kjo do të thotë se do të jetë e vështirë të gjendet një zgjedhje në të ardhmen e afërt. Edhe pse një shkelës në sytë e Brukselit, Polonia mbetet elastike. Partia “Ligji dhe Drejtësia” beson se reformat e tij gjyqësore janë thelbësore për konsolidimin e tranzicionit demokratik postkomunist të Polonisë dhe nuk kanë asnjë lidhje me çështjet e BE-së.
Sa i përket BE-së, miratimi i një pikëpamjeje puriste mbi sundimin e ligjit në komision rrezikon të përkeqësojë largimin e Polonisë nga vlerat themelore të BE-së dhe potencialisht nga BE-ja. Angela Merkel, duke folur në samitin e saj të fundit të Këshillit Europian si kancelare gjermane, paralajmëroi për rritje të konfliktit.
Një qasje ndryshe për reformën e sundimit të ligjit, e cila merr parasysh trashëgiminë e vitit 1989, mund të ndihmojë në përfundimin e konfliktit. E kaluara komuniste ende është e rrënjosur në Poloni, dhe tensionet pritet të thellohen edhe më shumë.
/abcnews.al
