Në Francë, viti 2022 pa që qeveria iu drejtua vazhdimisht nenit 49.3 të kushtetutës për të detyruar reforma jopopullore përmes parlamentit. Data e 16 marsit, në veçanti, shënoi herën e 100-të që ekzekutivi zgjodhi të përdorte këto kompetenca të veçanta. Me këtë në mendje, shumë francezë tani e perceptojnë sistemin e tyre politik si jodemokratik.
Diku tjetër në Europë, disa vende kanë vazhduar të zhvillojnë sisteme politike pak a shumë autoritare gjatë dy dekadave të fundit, veçanërisht Polonia dhe Hungaria. Pothuajse në çdo vend të kontinentit, partitë e ekstremit të djathtë po fitojnë hapësirë, raporton abcnews.al.
Krahas kësaj, elitat politike, veçanërisht parlamentarët, kritikohen ashpër se janë të korruptuar, shumë larg dëshirave dhe nevojave të popullsisë së tyre dhe të paaftë për të miratuar legjislacion efektiv.
Një numër vendesh kanë përjetuar revolta të të rinjve, duke përfshirë Francën. Sulmet terroriste po dobësojnë gjithashtu shoqëritë europiane.
Prandaj, duket se demokracitë europiane janë në krizë.
Përtej ngjarjeve në të cilat media fokuson vëmendjen e tyre, çfarë mund të mësojmë për vlerat e europianëve dhe veçanërisht për lidhjen e tyre me demokracinë?
Një numër i madh i vendeve europiane janë anëtare të Bashkimit Europian. Prandaj pritet që ata të organizohen në përputhje me parimet themelore të përcaktuara në traktatet e BE-së.
Sipas nenit 2:
“Unioni bazohet në vlerat e respektimit të dinjitetit njerëzor, lirisë, demokracisë, barazisë, shtetit të së drejtës dhe respektimit të të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e personave që u përkasin pakicave.
Këto vlera janë të përbashkëta për shtetet anëtare në një shoqëri në të cilën mbizotëron pluralizmi, mosdiskriminimi, toleranca, drejtësia, solidariteti dhe barazia midis grave dhe burrave.
Një program i mirë, por sondazhet e kryera midis europianëve tregojnë se ata janë larg të qenit qytetarë me mendje demokratike siç parashikonin traktatet.
Disa tendenca pozitive, të tjera më pak
Të dhënat tregojnë se, ndryshe nga sa mendojnë shumë njerëz, vlerat e solidaritetit po fitojnë ngadalë terren, pavarësisht tundimeve të tërheqjes individualiste. Dëshira e individëve për autonomi dhe liri për të zgjedhur jetën e tyre po afirmohet fuqishëm në fushën e familjes, politikës, punës dhe madje edhe fenë.
Por lidhja e europianëve me demokracinë është më pak e dukshme. Pothuajse të gjithë europianët thonë se janë mbështetës të sistemit demokratik dhe tre të katërtat e konsiderojnë të rëndësishme të jetosh në një vend të organizuar mbi këtë bazë. 57% do të donin të kishin më shumë liri të shprehurit për nevojat e tyre në punë dhe në mjedisin e tyre të përditshëm.
Prandaj, pritshmëritë nga demokracia janë të larta. Por kritikat dhe pakënaqësitë janë mbizotëruese: vetëm një e treta e euopianëve besojnë se vendi i tyre qeveriset në mënyrë demokratike dhe vetëm 20% janë të kënaqur me mënyrën se si funksionon sistemi politik.
Kjo është një shenjë e një krize.
Vetëm 38% janë demokratë
Është e rëndësishme që të vëmë në perspektivë entuziazmin e dukshëm të europianëve për demokracinë. Në të vërtetë, për shumë njerëz, zgjedhja e sistemit demokratik nuk është ekskluzive.
52% e tyre do të pranonin një qeveri të përbërë nga ekspertë që marrin vendime, 32% do të mirëprisnin pushtetin e një lideri autoritar dhe 14% madje mund të mbështesin një regjim ushtarak.
Në total, vetëm 38% e “demokratëve” e shohin demokracinë të mirë, por sistemet e tjera të këqija. Në shumicën e popullsisë, vlerat demokratike nuk janë të rrënjosura thellë. Nëse do të ndodhte një krizë politike, tërheqja drejt një sistemi antidemokratik mund të jetë e fuqishme.
Ndërsa shumë europianë e shohin demokracinë pozitivisht, ata nuk kanë të gjithë të njëjtin koncept për të. Tiparet kryesore të demokracisë përfaqësuese (zgjedhjet e lira, të drejtat civile, barazia e burrave dhe grave) konsiderohen thelbësore nga shumica.
Disa janë të lidhura edhe me aspektet ekonomike. Për ta, ndihma për të papunët, rishpërndarja nëpërmjet taksave dhe barazimi i të ardhurave janë gjithashtu aspekte thelbësore të një demokracie. Këto pritshmëri ekonomike janë më të larta në Europën Jugore dhe Rusi, raporton abcnews.al.
Së fundi, sondazhi testoi tre karakteristika që zakonisht konsiderohen si jodemokratike: bindja ndaj atyre që janë në pushtet, ushtria që merr pushtetin dhe rregullimi i politikës nga autoritetet fetare.
Pa dyshim, këto vlera nuk konsiderohen shpesh thelbësore për një demokraci. Por 57% e rusëve dhe 45% e europianëve jugorë e konsiderojnë bindjen ndaj atyre që janë në pushtet si një tipar të fortë të demokracisë.
Kjo bindje parimore ndaj atyre që janë në pushtet nuk u përshtatet kritikave apo protestave të atyre që janë në pushtet, të dyja të drejta themelore demokratike.
Ka shumë më tepër demokratë në vendet nordike dhe në Europën perëndimore dhe jugore sesa në lindje të kontinentit, veçanërisht në vendet që iu bashkuan BE-së në fillim të viteve 2000.
Dhe lidhja ekskluzive me demokracinë nuk duket se ka ndryshuar shumë në 20 vjet. Sipas hartës, demokracia duket të jetë mjaft solide në Republikën Çeke, Lituani dhe Estoni, ndërsa është shumë më e brishtë në Kroaci dhe Rumani (vetëm 10% dhe 8% demokratë ekskluzivë respektivisht).
Kjo është problematike duke qenë se këto dy vende janë anëtare të Bashkimit Europian dhe prandaj duhet të respektojnë vlerat e tij.
Në Europën Perëndimore, gjermanët dhe zviceranët janë dukshëm më të lidhur me demokracinë sesa francezët. Francezët vështirë se janë demokratë më ekskluzivë se europiani mesatar: ndërsa 89% mendojnë se demokracia është një sistem i mirë, 48% thonë të njëjtën gjë për një qeveri të udhëhequr nga ekspertë, 23% për pushtetin autoritar të një njeriu të fortë dhe 13% për ushtrinë.
Në Rusi, duke pasur parasysh udhëheqjen e Putinit, rezultatet e sondazhit mund të jenë befasuese. Niveli i demokratëve është po aq i lartë në Rusi (41%) sa në disa vende të tjera europiane, veçanërisht në Francë (40%), raporton abcnews.al.
81% e rusëve e konsiderojnë demokracinë si një sistem të mirë. 32% do të pranonin qeverinë e një lideri autoritar dhe 19% e rusëve do të pranonin një qeveri ushtarake.
Niveli i mbështetjes për një regjim ekspertësh është veçanërisht i ulët në krahasim me shumë vende: vetëm 38% do ta pranonin atë, gjë që tingëllon si një mohim i teknokratëve në rrethin presidencial, të gjykuar si përgjegjës për gjithçka që shkon keq.
Në përgjithësi, demokracia në shumë vende të BE-së është më e brishtë se sa shumë njerëz mund të mendojnë. Politikanët dhe aktorët e shoqërisë civile duhet të konsiderojnë mënyra për të forcuar lidhjen e qytetarëve me sistemin demokratik. Në një kontekst ku përfaqësuesit e zgjedhur kritikohen shumë, demokracitë duhet të ri-legjitimojnë veten.
/abcnews.al
