25 dhjetori ishte një festë publike që festohej në çdo shtëpi. Një ditë për të festuar, për t’u treguar bujar ndaj të varfërve, shkëmbyer dhurata dhe për të zbukuruar pemët. Por nuk ishin Krishtlindje.
Kjo ishte Saturnalia, festivali pagan romak i solsticit dimëror.
Por a ishin Krishtlindjet, festa më popullore e krishterimit perëndimor, që rrjedh nga Saturnalia?
Poeti i shekullit të parë pas Krishtit Gaius Valerius Catullus e përshkroi Saturnalinë si “periudhën më të mirë”. Saturnalia pa përmbysjen e roleve shoqërore. Të pasurit pritej të paguanin qiranë e muajit për ata që nuk mund ta përballonin atë. Familjet votuan se kush do të bëhej monarku i përkohshëm Saturnalian.
Saturnalia filloi si festivali i fermerëve për të shënuar fundin e sezonit të mbjelljes së vjeshtës për nder të Saturnit (satus do të thotë mbjellje). Vende të shumta arkeologjike nga provinca bregdetare romake e Kostandinit, tani në Algjeri, tregojnë se kulti i Saturnit mbijetoi deri në fillim të shekullit të tretë pas Krishtit, raporton abcnews.al.
Saturnalia u rrit në kohëzgjatje dhe u zhvendos në datat progresive të mëvonshme nën periudhën romake. Gjatë mbretërimit të Perandorit August (63 para Krishtit-14 pas Krishtit), që filloi më 17 dhjetor.
Në kohën kur Luciani përshkroi festimet, ishte një ngjarje shtatë-ditore. Ndryshimet në kalendarin romak e zhvendosën kulmin e Saturnalisë në 25 dhjetor, rreth datës së solsticit dimëror. Që nga viti 217 para Krishtit ishte një festë publike Saturnalia. Shteti romak anuloi ekzekutimet. Autoritetet romake pagane u përpoqën të kufizonin Saturnalinë; Perandori Kaligula (12-41 pas Krishtit) u përpoq ta kufizonte atë në pesë ditë, por me pak sukses.
Perandori Domitian (51-96 pas Krishtit) mund të ketë ndryshuar datën e Saturnalia në 25 dhjetor në një përpjekje për të pohuar autoritetin e tij. Poeti Statius (45-95 pas Krishtit), në poemën e tij Silvae , përshkruan banketin dhe argëtimet që kryesonte Domitiani, duke përfshirë lojëra që fillonin me ëmbëlsirat, frutat dhe arra që i servireshin turmës.
Për herë të parë u zhvilluan shfaqje me xhuxha luftarakë dhe gladiatorë femra gjatë natës. Konvertimi i perandorit Konstandin në krishter në vitin 312 pas Krishtit i dha fund persekutimit romak të të krishterëve.
Por krishterimi nuk u bë feja zyrtare e Perandorisë Romake brenda natës.
Dr David Gwynn, lektor i historisë antike në Royal Holloway, Universiteti i Londrës, tha se, krahas festivaleve të krishtera dhe të tjera pagane, “Saturnalia vazhdoi të festohej edhe në shekullin pasardhës”.
Poeti Ambrosius Theodosius Macrobius shkroi një tjetër Saturnalia, duke përshkruar një banket të të famshmëve paganë në Romë gjatë festivalit. Kalendari i krishterë i Polemius Silvus, i shkruar rreth vitit 449 pas Krishtit, përmend Saturnalia, duke theksuar se “ajo dikur nderonte perëndinë Saturn”. Kjo nxjerr në pah se deri atëherë ishte bërë vetëm një karnaval tjetër popullor.
Krishtlindjet me sa duket filluan – si Saturnalia në Romë dhe u përhapën në Mesdheun lindor.
Referenca më e hershme e njohur për të përkujtuar lindjen e Krishtit më 25 dhjetor është në kalendarin filokalian romak të vitit 354 pas Krishtit. Skizmat provinciale shpejt rezultuan në kalendarë të ndryshëm të krishterë. Kisha Ortodokse në gjysmën Lindore (Bizantine) të Perandorisë Romake caktoi datën 6 janar si datën e Krishtlindjeve duke përkujtuar njëkohësisht lindjen, pagëzimin dhe mrekullinë e parë të Krishtit.
Saturnalia ka një pretendent rival si pararendësin e Krishtlindjes: festivalin e dies natalis solis invicti , ‘ditëlindja e diellit’. Kalendari filokalian thotë gjithashtu se 25 dhjetori ishte një festë civile romake që nderonte kultin e sol invicta.
Me origjinën e saj në Siri dhe kultin monoteist të Mithras, sol invicta sigurisht që ka ngjashmëri me adhurimin e Jezusit. Kulti u fut në perandori në vitin 274 pas Krishtit nga Perandori Aurelian (214-275), i cili në fakt e ktheu në një fe shtetërore, duke vendosur emblemën e tij në monedhat romake.
Sol invicta pati sukses për shkak të aftësisë së tij për të asimiluar aspekte të Jupiterit dhe hyjnive të tjera në figurën e Mbretit Diell, duke reflektuar fuqinë absolute të perandorëve ‘hyjnorë’. Por pavarësisht përpjekjeve të perandorëve të mëvonshëm paganë për të kontrolluar Saturnalinë dhe për të përvetësuar festivalin në kultin zyrtar, sol invicta përfundoi duke u dukur shumë si Saturnalia e vjetër.
Festa e Krishtlindjeve kishte për qëllim të zëvendësonte këtë festë dhe jo Saturnalia.
Gëynn tha: ‘Shumica e studiuesve modernë do të hezitonin të pranonin ndonjë lidhje të ngushtë midis Saturnalisë dhe Krishtlindjeve.’
Të krishterët e devotshëm duan të sigurohen kur të mësojnë se data e Krishtlindjes mund të rrjedhë nga konceptet në judaizëm që lidhin kohën e vdekjes së profetëve me konceptimin ose lindjen e tyre. Nga kjo, kryqtarët arritën në përfundimin se nëntë muajt e shtatzënisë së Marisë pas shpalljes më 25 mars do të përkonin me 25 dhjetor me lindjen e Krishtit.
/abcnews.al
