Nga Paul Krugman-NYT
Përktheu: Abcnews.al
Rritja e çmimeve do të vijë edhe për pak se të ndalojë dhe më pas të ulen. Pushtimi rus i Ukrainës ka bërë që çmimet e naftës, grurit dhe mallrave të tjera të rriten. Rritja e kostos së strehimit një vit më parë nuk është pasqyruar ende në inflacion. Prandaj, rrugës ka ende inflacion për t’u rritur.
Rezerva Federale, megjithatë, beson se inflacioni i lartë do të jetë një fenomen i përkohshëm. Për më tepër, Fed beson se mund të ulë inflacionin relativisht pa dhimbje të mëdha ose siç quhet ndryshe: Ulje e botë.
Çfarë ka ndodhur më parë? Në fund të fundit, herën e fundit që Amerikës iu desh të vinte nën kontroll inflacionin e lartë, gjatë viteve 1980, kostoja ishte e madhe. Shkalla e papunësisë u rrit në 10.8 për qind dhe nuk u kthye në nivelet e vitit 1979 deri në vitin 1987.
A ka arsye për të besuar se kësaj radhe do të jetë ndryshe?
Në fakt, ka. Ulja ndoshta nuk do të jetë aq i butë sa parashikon Fed, por këtë herë dezinflacioni nuk duhet të jetë një proces jashtëzakonisht i dhimbshëm.
Për të kuptuar pse, ne duhet të shohim më nga afër historinë dhe të vlerësojmë dallimet e rëndësishme midis inflacionit të fundit të madh dhe situatës sonë aktuale.
40 vjet më parë, siç do t’ju thonë shumë ekonomistë, inflacioni ishte “ngulitur” në ekonomi. Domethënë, bizneset, punëtorët dhe konsumatorët merrnin vendime bazuar në besimin se inflacioni i lartë do të vazhdonte për shumë vite në vijim.
Një mënyrë për të kuptuar këtë është të shikoni kontratat e pagave – zakonisht për tre vjet – që sindikatat po negocionin me punëdhënësit.
Pra, si dukeshin ato marrëveshje pagash? Në vitin 1979, marrëveshjet e sindikatave me kompani të mëdha që nuk përfshinin një rregullim të kostos së jetesës, specifikuan një rritje mesatare të pagës prej 10.2 përqind në vitin e parë dhe një mesatare vjetore prej 8.2 përqind gjatë kohëzgjatjes së kontratës.
Deri në vitin 1981, Punëtorët e Bashkuar të Minierave negociuan një kontratë që do të rriste pagat me 11 përqind në vit gjatë disa viteve të ardhshme.
Pse punëtorët kërkonin dhe punëdhënësit ishin të gatshëm të jepnin rritje kaq të mëdha pagash? Sepse të gjithë prisnin që inflacioni i lartë të vazhdonte për një kohë të gjatë.
Në vitin 1980, anketa Blue Chip parashikoi 8 për qind inflacion vjetor gjatë dekadës së ardhshme.
Konsumatorët e anketuar nga Universiteti i Miçiganit prisnin që çmimet të rriteshin me rreth 9 për qind çdo vit gjatë pesë deri në 10 vitet e ardhshme.
Me të gjithë që prisnin që inflacioni të rritej, punëtorët donin rritje pagash që do të vazhdonin me rritjen e çmimeve dhe punëdhënësit ishin të gatshëm t’i mundësonin ato rritje sepse prisnin që kostot e konkurrentëve të tyre të rriteshin po aq shpejt sa të tyret. Ajo që bëri kjo, nga ana tjetër, ishte që inflacioni të vetëpërpjestohej: të gjithë po rrisnin çmimet në pritje që të gjithë të tjerët të rrisnin çmimet.
Përfundimi i këtij cikli kërkonte një tronditje të madhe – duhej një ekonomi kaq e dëshpëruar sa punëtorët të detyroheshin të pranonin lëshime të mëdha. Dhe kjo ndodhi.
Gjërat janë shumë ndryshe tani. Në atë kohë pothuajse të gjithë prisnin inflacion të lartë të vazhdueshëm; tani pak njerëz e bëjnë këtë. Tregjet e obligacioneve presin që inflacioni përfundimisht të kthehet në nivelet parapandemisë. Ndërsa konsumatorët presin inflacion të lartë gjatë vitit të ardhshëm, pritjet e tyre afatgjata mbeten të “ankoruara” në nivele mjaft të moderuara.
Parashikuesit profesionistë presin që inflacioni të zbutet vitin e ardhshëm.
Kjo do të thotë se ne pothuajse me siguri nuk po përjetojmë atë lloj inflacioni të vetëpërjetësuar që ishte aq e vështirë për t’i dhënë fund në vitet 1980.
Shumë nga inflacioni i kohëve të fundit do të bjerë kur çmimet e naftës dhe ushqimeve të ndalojnë së rrituri, kur çmimet e makinave të përdorura, të cilat u rritën 41 për qind (!) gjatë vitit të kaluar gjatë mungesës së makinave të reja, të ulen, e kështu me radhë.
Rritja e madhe e qirave gjithashtu duket se përkohësisht do të japë ndikim negative, megjithëse ngadalësimi nuk do të shfaqet në numra zyrtarë për një kohë. Pra, ndoshta nuk do të jetë e nevojshme që ekonomia të përballet me një rrëmujë të stilit të viteve ’80 për të ulur inflacionin.
Thënë kështu, Fed është ndoshta shumë optimiste për të besuar se ne mund ta marrim inflacionin nën kontroll pa ndonjë rritje të papunësisë. Masat statistikore si numri i paprecedentë i të vendeve të punës, dëshmitë anekdotike të mungesës së fuqisë punëtore dhe, po, rritja e pagave sugjerojnë se tregu i punës po nxehet në mënyrë të paqëndrueshme.
Ftohja e këtij tregu ndoshta do të kërkojë pranimin e një rritjeje të shkallës së papunësisë, megjithëse jo një recesion të plotë.
Kështu që mesazhi im për ata që nxisin paralajmërimet e tmerrshme për rikthimin e stagflacionit të tipit të viteve ’70 – të cilin disa prej tyre kanë kërkuar ta bëjnë prej vitesh – është se ata duhet ta shikojnë historinë e tyre më me kujdes. Inflacioni i viteve 2021-22 duket shumë i ndryshëm dhe shumë më i lehtë për t’u zgjidhur, nga inflacioni i viteve 1979-80. /abcnews.al
