Nga Zack Rothbart, the Librarians
Një nga betejat më të mëdha të botës së lashtë kishte mbaruar – me sa duket hera e parë që elefantët aziatikë dhe afrikanë u përballën me njëri-tjetrin megjithëse fitimtarët kishin ikur nga zona e luftës në një furi të çmendur.
Fituesi ishte Ptolemeu IV, për të qenë më i saktë, faraoni grek i Egjiptit që mbretëroi përpara se të ndodhte historia e Hanukës. Si faraon, Ptolemeu konsiderohej tashmë një figurë hyjnore, sidomos pas fitores së tij në Betejën e Rafias, siç njihej përplasja e tij me Antiokun.
Ptolemeu vazhdoi të vizitonte dhe rinovonte tempuj të panumërt paganë, si një shpërblim perëndive që mundësuan fitoren e tij dhe duke ngritur imazhe të gdhendura në të gjithë vendin.
Libri i Tretë i Makabenjve
I shkruar në greqisht, ka shumë të ngjarë nga një çifut diku në shekullin e parë pes, Libri i Tretë i Makabenjve nuk ka të bëjë fare me makabejtë, megjithëse nga ana tematike dhe stilistike sigurisht që ka disa ngjashmëri me më të njohurit: historia e Hanukkah.
Pasi tregon shkurtimisht një komplot që dështoi për të vrarë Ptolemeun, historia tregon faraonin në turneun e tij madhështor nëpër tempuj paganë. Ptolemeu sjell një ofertë për Zotin e vetëm të hebrenjve, i cili është i impresionuar nga bukuria dhe madhështia e tempullit të tyre, raporton abcnews.al
Duke pyetur për dhomën misterioze, faraoni i Egjiptit – një mbret dhe zot i fuqishëm në sytë e shumë njerëzve kërkon të hyjë, por refuzohet për shkak të shenjtërisë së dhomës. Të indinjuar dhe të frikësuar, disa judenj luten për ndërhyrje hyjnore për të ndaluar sakrilegjin, ndërsa të tjerë si makabejtë bëjnë thirrje për armë.
Ptolemeu synon të turpërojë publikisht hebrenjtë duke u përpjekur t’i detyrojë ata të bëjnë ritualin pagan, duke kufizuar të drejtat e atyre hebrenjve kokëfortë që mbështesin fenë e tyre, duke i detyruar të paguajnë taksa shtesë dhe duke i ulur në statusin e skllevërve.
Ai u jep hebrenjve tre mundësi: të përçmojnë trashëgiminë e tyre dhe të bëhen si fqinjët e tyre paganë; të pranojnë dekretet e reja duke mbetur hebrenj; ose t’i refuzojë të dyja dhe të dënohen me vdekje. Sipas librit, disa zgjedhin opsionin e parë, megjithëse shumica të dytin.
Kjo çoi në përçarje midis fqinjëve të tyre, si dhe sundimtarit të tyre të pakënaqur. Kështu Ptolemeu kërkon që të gjithë hebrenjtë nga e gjithë perandoria të mblidhen me forcë dhe ti ekzekutojë pa mëshirë. Të gjithë hebrenjtë në perandori do të dënohen me vdekje, raporton abcnews.al
Më tej i tërbuar që boja kishte mbaruar përpara se të mund të nënshkruante me sukses për të gjithë hebrenjtë që kishte për të vrarë, Ptolemeu tha se kishte ardhur koha të thërriste Hermonin, rojtarin e elefantëve.
Plani i Faraonit: të dehen 500 elefantë dhe t’i prangosin hebrenjtë te këmbët e tyre
Por në momentin e kaosit, shfaqen dy engjëj që shfarosin çdo gjë. Më pas pason kaosi me kafshët masive në tufë që shtypin për vdekje shumë nga njerëzit e Ptolemeut. Pas kësaj, Ptolemeu u dërgon edhe një herë një mesazh njerëzve të tij në të gjithë perandorinë, duke i urdhëruar ata të mbrojnë hebrenjtë dhe të kthejnë të gjitha pronat që ishin konfiskuar.
Elefantët e dehur vrasës të antikitetit
Ptolemeu nuk ishte sigurisht i vetmi despot në botën e lashtë që kishte në dispozicion elefantët vrasës të dehur, dhe ata sigurisht nuk janë unikë në këtë histori. Në fakt, ato shfaqen në historinë e Hanukkah-s kur Antiokusi i përball ata në betejë kundër makabenjve dhe Eleazari hidhet heroikisht në veprim, duke vrarë një numër të kafshëve masive përpara se të vdesë.
Meqenëse Aleksandri i Madh solli fillimisht me vete elefantët nga pushtimet e tij në Lindje, ata u bënë shpejt një simbol i fuqisë greke. Pavarësisht nga origjina e tyre, kapja dhe stërvitja e elefantëve për luftë ishte një përpjekje komplekse, e vështirë dhe e shtrenjtë, dhe që sigurisht nuk dha gjithmonë fryte në kohë lufte, siç dëshmohet në Betejën e Rafias.
Dehja e elefantëve para betejës ishte mjaft e zakonshme në botën e lashtë, sipas Patrick J. O’Kernick.
Në Against Apion , historiani i famshëm çifut romak Josephus raporton se Ptolemeu i zemëruar urdhëroi ekzekutimin masiv të hebrenjve të Aleksandrisë- dy gjeneralët kryesorë të së cilës ishin hebrenj. Në vend që të sulmonin burrat, gratë dhe fëmijët e mbledhur për këtë qëllim, elefantët iu drejtuan zotërinjve të tyre, duke vrarë shumë nga miqtë e mbretit. Pasi pa një fantazmë dhe u bind nga konkubina e tij që të ndryshonte rrugën e tij, Ptolemeu e anuloi dekretin.
Për sa i përket kulturës tradicionale hebraike, historia e Hanukkah është e para në të cilën shfaqet kultura europiane ose perëndimore, duke paraqitur sfida dhe pyetje në dukje të përjetshme që lidhen me ruajtjen e traditës ndërsa përballet me joshjen e botës materiale dhe modernitetit.
Ndoshta kjo është një pjesë e arsyes pse historia e Hanukkah është kaq popullore edhe jashtë kufijve të praktikës fetare. Historia e treguar në Librin e Tretë të Makabenjve nuk është pothuajse aq universale në këtë aspekt dhe megjithëse mund të ketë elefantë të dehur, asaj i mungojnë priftërinjtë luftëtarë të devotshëm që përballen në betejën fizike dhe shpirtërore kundër superfuqisë së botës, të vendosur për të nxjerrë jashtë ligjit hebrenjtë.
Megjithëse tentativa për hyrjen e Ptolemeut në Tempull qëndronte në qendër të komplotit të historisë, ajo u vendos kryesisht në Aleksandri – një qytet me një komunitet të rëndësishëm hebre të destinuar të zbehej – në krahasim me Jerusalemin, vendin e Tempullit dhe kryeqytetin e përjetshëm të popullit hebre.
Libri i Tretë i Makabenjve me sa duket u shkrua në gjuhën, vendin dhe kohën e gabuar për tu futur në imagjinatën e çifutëve për një kohë shumë të gjatë, të destinuar të lëngojë në një errësirë relative kulturore-historike çifute, njëlloj si komuniteti i madh hebre i Aleksandrisë së lashtë, i cili mund të ishte kursyer nga shkatërrimi në këmbët e 500 elefantëve vrasës të dehur.
/abcnews.al
