Tirana nuk është një kryeqytet i zakonshëm, por ajo paraqet dimensione europiane, shkruan faqja italiane vogue.it në një artikull të gazetarit Paolo Armelli.
Tirana ka qënë një qytet me një të kaluar komplekse, por tashme e ka lënë pas ”krahëve” duke u bërë më e jetuar, padyshim më e bukur dhe më europiane. I duhet një udhëtari kureshtar me pasion për të pazakonshmen për të vlerësuar të gjitha nuancat dhe kontrastet më të dukshme.
Me një popullsi të lashtë e ndërthurur me interesash tregtare qysh nga epoka e hekurit, ajo mori rëndësi në shekullin e XVII.
E ndarë midis Evropës Qendrore dhe Perandorisë Osmane, ajo kaloi më pas nga dominimi i Italisë fashiste deri tek regjimi komunist. Më pas erdhën vitet 1990, me imazhet e zbarkimeve përtej Adriatikut të gdhendura ende në kujtesën e shumë italianëve.
Por ndërkohë, Shqipëria dhe vetë Tirana, kanë vendosur rrugën dhe ëndrrat e tyre, duke kaluar pengesat, vështirësitë dhe korrupsionin, por edhe duke u mbështetur në energjitë e saj më të forta dhe më të rrënjosura.
Kryeqyteti, i rrethuar nga mali i Dajit mbetet një ”kondensim shpirtërash” shumë të ndryshëm dhe kontradiktor, nisur nga arkitektura në të cilën spikasin vilat në stilin italian të viteve 1920 dhe kalldrëmet osmane që ndjekin njëra-tjetrën.
Mes tyre në Tiranë sytë të shohin dhe rrokaqiej madhështore, tregje tradicionale dhe butikë moderne. Në dekadën e fundit, një projekt qeveritar ka pikturuar fjalë për fjalë me ngjyra të ndezura monumentet dhe ndërtesat e epokës komuniste, një metaforë e madhe për një realitet urban i mbushur me jetë të re.
Pas tërmetit shkatërrues të 2019-ës, i cili rrezikoi të ndërpresë këtë vrull, Tirana është rikuperuar sërish, duke u nisur nga burimet e saj më energjike. Është në fakt një qytet i mbushur me të rinj, që janë kthyer nga jashtë ose që jetojnë këtu. Nuk është rastësi që vitin e kaluar qyteti u shpall Kryeqyteti Evropian i Rinisë 2022.
Edhe sot ai është një katalizator i paprecedentë dhe ende në rritje për stimuj, ngjarje dhe tendenca. Për të zbuluar një qytet që duket se fsheh sekretet e tij me ”xhelozi” kërkuam disa informacione për vendet themelore të një Tirane të pazakontë dhe vazhdimisht në zhvillim.
Ku të qëndroni?
“Për të qëndruar në një vend të këndshëm dhe për të shijuar kuzhinën e rafinuar mesdhetare, ”Padam Boutique Hotel & Restaurant” është vendi im i preferuar”, na thotë Sonila Alushi, një gazetare dhe aktiviste shqiptare që jeton prej 25 vitesh në Bergamo.
I vendosur në një vilë klasike të stilit viktorian, afër zemrës së qytetit, restoranti elegant dhe i rafinuar ka gjithashtu një bar lounge të vendosur në një kopsht të madh që e bën atë një vend vendi të përsosur për të kaluar një pasdite ose një mbrëmje nën kolonat zanore muzikore.
”Maritim Hotel Plaza” është gjithashtu komod dhe me një stil të rafinuar, një hotel i klasit të parë pak hapa nga parlamenti i vendit dhe Teatri i Operas, me një çati ku mund të përfitoni 360 gradë befasuese me pamje nga Tirana.
Të shijosh një aperitiv në Lounge Bar në katin e 23-të do të thotë të largohesh nga zhurma e metropolit dhe në vend të kësaj të shijosh pamjen e ngjyrave pasionante të perëndimit të diellit dhe dritat e vrullshme të kryeqytetit në relaksim absolut.
”Areela”, nga ana tjetër, është një hotel me dizajn të rinovuar së fundmi, ku bashkohen stili neoklasik dhe komoditeti, të cilat përmes shërbimeve inovative premtojnë qëndrime shumë të këndshme, pikërisht në zemër të lagjes më historike të qytetit.
Për ata që kërkojnë eksperienca alternative, megjithatë, pranë tregut të madh të Pazarit të Ri, ”Hostel Milingona” është një vend vërtet ikonik dhe piktoresk.
Duke ecur nëpër kryeqytet, drejt zonës së verërave, Durrësit, gjysmë ore nga aeroporti i Tiranës, është e këndshme të hasësh agroturizëm Gjepali ku shefi i saj Fundim Gjepali ka rifituar fermën familjare të konfiskuar në të kaluarën nga regjimi dhe ka krijuar një vend të zhytur në natyrën më autentike.
Sugjermimet e ëmbëlsirave
Si të mos e nisni ditën nëse jo me një mëngjes të shijshëm me ëmbëlsira franceze? Vendi i duhur është ”Patisserie Française”, një vend emri i të cilit tashmë mban erën e Parisit, i themeluar nga Madame Marie-Thérèse Marchal, një grua kurioze franceze që ra në dashuri me Tiranën në fillim të viteve 1990 dhe hapi fillimisht një furrë buke franceze dhe më pas pastiçerinë e shijshme.
“Për mua ishte një vend magjik ku piqeshin mrekulli. Shqipëria në ato vite po kalonte një periudhë historike shumë të vështirë dhe me vështirësi mund të dilte nga varfëria e thellë”, kujton Sonila.
Këshilla për të zbuluar qytetin
Ndër vendet e tjera në zemër të Sonilës është restoranti Gzona, pranë Kalasë së Tiranës. Ndodhemi në një kompleks antik të inauguruar në vitin 2018, në të cilin janë grupuar restorante, galeri dhe dyqane që shesin produkte tipike gastronomike dhe prodhime vendase. Të ulesh rreth një tavoline dhe të shijosh ushqimin është një nga karakteristikat më tradicionale të kulturës shqiptare: nuk është rastësi që ”gzona” në dialektin e shqipes veriore të gegërishtes do të thotë “të gëzohemi së bashku”.
Në këtë restorant, në fakt, shërbehen gatime tipike të recetave më të vjetra kombëtare, me produkte vendase, por të ripunuara me teknika novatore, një urë lidhëse mes së shkuarës dhe së ardhmes që të lejon të mbash gjallë traditat.
Pak minuta larg sheshit Skënderbej, qendra e vërtetë nervore e qytetit me shtatin kushtuar heroit kombëtar Gjergj Skënderbet, i cili në shekullin e 15-të kishte refuzuar pushtimin turko-osman, është Bati, një restorant peshku i vogël.
Këtë e rekomandon Andrea Ferrari, sipërmarrës i turizmit mjeko-estetik që fluturon shpesh nga Milano në Tiranë.
“Për të ngrënë në lagjen ”Blloku”, një sugjerim është sigurisht Kripa, ku kaloni nga rizoto italiane në sushi, e fiorentine. Këtu menyja e larmishme, ambienti eklektik dhe i rafinuar, por edhe shërbimi i vëmendshëm tërheq rininë e shfrenuar vendase. Por atyre që u mungon vërtet Italia, mund të kontaktojnë ”Artizanën” e cila ka selinë e saj në një vilë simpatike”, thekson ai.
Në qendër të bulevardit ndodhet Piramida, një strukturë piktoreske që kishte qenë mauzoleumi i Enver Hoxhës, liderit autoritar që sundoi Shqipërinë nga viti 1941 deri në vdekjen e tij.
Çfarë duhet të vizitoni?
Pikërisht në sheshin qendror Skënderbej, dikur i rrethuar nga makinat dhe tani zemra e gjallë e qytetit, vërehen dy nga vendet më të vizituara në Tiranë: nga njëra anë Muzeu Historik Kombëtar me fasadën e tij madhështore dhe mozaikun shumëngjyrësh që përfaqëson fitoret e populli shqiptar, brenda të cilit mund të rikthehen mijëvjeçarët duke filluar nga periudha paleolitike deri në atë komuniste; dhe nga ana tjetër Xhamia Et’Hem Beut, simbol i shumëllojshmërisë fetare të vendit dhe mahnitëse për dekorimet e mrekullueshme me lule brenda.
Por destinacionet më të veçanta, në qytet, janë ato më pak tërheqëse, në fakt praktikisht nëntokë. Bunk’Art 1 dhe Bunk’Art 2, për shembull, janë bunkerë të mbajtur top sekret në qendër të qytetit për një kohë të gjatë, të përdorur në të kaluarën nga policia sekrete shtetërore.
Sot ato strehojnë një ekspozitë historike që përfshin imazhe, aksesorë dhe objekte nga periudha komuniste dhe shtypja e tij, duke zbuluar sekretet e policisë politike. Ata janë hapur pë publikun përkatësisht në 2014 dhe 2017, me iniciativën e gazetarit italian Carlo Bollino, ish-drejtor i ”Gazzetta del Mezzogiorno”, i cili i bindi autoritetet të ndajnë shumë dokumente që kishin mbetur të klasifikuara prej kohësh.
“Reja” në Tiranë
Nga e kaluara më e errët tek e ardhmja më e ndritur me Reja, apo “Reja”, një nga monumentet e reja të qytetit, skena e selfieve më të shumta. Instalacioni, i vendosur në kopshtin e Galerisë Kombëtare të Arteve, është projektuar nga arkitekti japonez Sou Fujimoto dhe përbëhet nga një strukturë kubesh çeliku të bardhë dhe të lehtë, të cilët krijojnë një hapësirë të brendshme të gjallëruar nga projektime kinematografike dhe ngjarje të tjera për t’u shijuar sidomos në verë.
Për të gjithë vizitorët që duan një eksperiencë blerjeje një udhëtim në ”Pazarin e Ri”, i konsideruar nga shumë njerëz si zemra e vetë qytetit, është i domosdoshëm dhe ideale. Krijimi i tij daton në vitet tridhjetë nën Mbretin Zog, i cili e bëri atë tregun e parë, i cili megjithatë u riorganizua me kalimin e viteve për t’u bërë tregu më atraktiv dhe i sigurt.
I pasur me bare, bistro, restorante të modës dhe bujtina Pazari i Ri ka më shumë se 150 tregtarë me tezgat e tyre: nga mishi dhe peshku te perimet, nga mjalti te djathi, te erëzat, vaji, duhani dhe suvenire.
“Këshilla është blerja e çajit të malit, që sipas nesh shqiptarëve shëron të gjitha sëmundjet”, rrëfen Sonila, duke iu referuar këtij çaji bimor të bërë nga një shkurre e egër, i njohur edhe si pije e poetëve dhe filozofëve, sepse është për t’u konsumuar në vetmi, dhe gjithashtu i famshëm për virtytet e tij anti-inflamatore, antibakteriale dhe antioksidante.
Tregu i Pazarit të Ri
Për të përjetuar plotësisht jetën më të gjallë të natës në Tiranë, ka vetëm një fjalëkalim: Blloku.
Ky është rrethi më i ri dhe më vital, emri i të cilit fjalë për fjalë do të thotë “bllok”, sepse ishte rrethi ekskluziv i drejtuesve të Komitetit Qendror të Partisë së Punës, jashtë kufijve për njerëzit e zakonshëm.
I projektuar si një “distrikt kopshtesh” nga Gherardo Bosio, arkitekti italian që udhëhoqi rinovimin e ndërtesave shqiptare në epokën fashiste, sot është qendra nervore e vrullshme e të rinjve, të cilët e përjetojnë atë në të gjitha kontrastet e saj: duke filluar nga kokteji më magjepsës, baret klasikë, klubet ekskluzive deri tek vendet më intime ku mund të ndiqni muzikë live.
Ka një prezencë të fortë restorantesh italiane, të hapura nga ata që janë kthyer pasi kanë jetuar në vendin tonë prej dekadash.
Këtu vendi më interesant është padyshim ”Radio Bar Tirana”: dizajni i rikuperuar nga periudha komuniste, mobilje ekscentrike, postera dhe foto vintage në mure, atmosferë miqësore (në çdo kuptim) dhe mbi të gjitha kokteje të shkëlqyera.
