“Ne jemi evropianë dhe duam të jemi pjesë e BE-së”. Kështu deklaroi kryeministri Edi Rama në një intervistë për Susanne Koelbl dhe Walter Mayr të gazetës së njohur gjermane ”Der Spiegel”.
Kryeministri Rama ka folur për sulmin kibernetik iranian kundër Shqipërisë, dëshirës për anëtarësimin në BE dhe çëshje të tjera. Lidhur me sulmin kibernetik të Iranit ndaj Shqipërisë, Rama pohoi se qëllimi ishte që të shkatërrohej i gjithë sistemi i shërbimeve digjitale.
Rama është pyetur gjithashtu për situatën me Rusinë dhe ka ritheksuar se Serbia nuk mund ta sanksionojë. Për çështjen e Kosoves, Rama thotë se Serbia duhet ta njohë, por Aleksandër Vuçiç nuk mund ta bëjë.
“Për Kosovën ramë dakord që nuk do të pajtoheshim. Mendoj se Serbia duhet ta njohë Kosovën. Por, Aleksandar Vuçiç nuk mund ta bëjë këtë. Por, të paktën mund të flasim për këtë temë. Dhe ne bashkëpunojmë në projekte si ai i Ballkanit të Hapur”, tha ai.
Intervista e plotë:
DER SPIEGEL: Zoti kryeministër, Shqipëria ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Iranin pak ditë më parë. Diplomatët kishin vetëm 24 orë kohë për t’u larguar nga vendi. Çfarë fshihet pas kësaj?
Edi Rama: Irani sulmoi vendin tonë me një sulm masiv kibernetik. Qëllimi ishte të shkatërroheshin të gjitha shërbimet digjitale të qeverisë që ne kemi ndërtuar me shumë mund përgjatë shumë viteve. Falë specialistëve tanë të IT-së, ekspertëve nga Microsoft dhe qeveria amerikane, ne arritëm të zvogëlojmë dëmin.
DER SPIEGEL: Sfondi i sulmit është, me sa duket, prania e disa mijëra anëtarëve të opozitës iraniane, të cilët po punojnë aktivisht për ndryshimin e regjimit në Iran dhe po bashkëpunojnë me SHBA, të ashtuquajturit Muxhahedinë të Popullit (MEK). Në vitin 2013, vendi juaj pranoi MEK-un nga Iraku me kërkesë të Uashingtonit. Do të parapëlqenit që të largoheshit sot nga ky grupim?
Edi Rama: Jo, Shqipëria ka një traditë për t’u krenuar për të strehuar njerëzit në rrezik. Dhe aleanca jonë strategjike me SHBA-në nuk mund të nënkuptojë thjesht se Uashingtoni ka gjithmonë mbështetjen tonë. Ndonjëherë duhet ta ndihmojmë edhe SHBA-në. Shqiptarët u detyrohen shumë amerikanëve.
DER SPIEGEL: Lufta në Ukrainë ka ndryshuar botën dhe tani po kërcënon paqen e brishtë në Ballkanin Perëndimor. Sa e thellë është kjo ndarje?
Edi Rama: Shumë e thellë. Më shumë se 80 për qind e serbëve mendojnë pozitivisht se si Putin po kundërshton aktualisht Perëndimin, por në Shqipëri popullariteti i tij është më pak se një për qind. Ky është rezultati i një sondazhi të kryer nga qeveria jonë, menjëherë pas fillimit të luftës. Ndikimi i Moskës në Serbi është i fortë, në pjesën serbe të Bosnje-Hercegovinës është madje shumë i fortë. Rusia ka shumë ndikim te serbët. Duhet të jemi të vetëdijshëm se ky ndikim mund të shndërrohet në diçka të tmerrshme.
DER SPIEGEL: Për çfarë duhet të jemi të përgatitur?
Edi Rama: Putini do të ishte i gëzuar nëse do të kishte një konflikt diku në Ballkan. Shefi i Kremlinit ngacmon dhe provokon kudo që të mundet. Në fjalimet e tij, Putin vazhdimisht i referohet Kosovës, problemit më të dhimbshëm nga problemet e pazgjidhura në Ballkan. Duhet të parandalojmë me çdo kusht që të ndodhë diçka e keqe.
DER SPIEGEL: Çfarë këshilloni ju?
Edi Rama: Nuk mund të kërkosh shumë nga Beogradi tani. Gjithçka mund të përmbyset. Serbia, për shembull, nuk mund të sanksionojë Rusinë.
DER SPIEGEL: Putinit i pëlqen të përdorë historinë e Kosovës si shabllon për pushtimin e Krimesë, Donjetskut dhe Luhanskut. A ka ai si pikë faktet që NATO bombardoi Beogradin dhe pushtoi Kosovën pa mandat të OKB-së?
Edi Rama: Arsyeja e vetme që nuk kishte mandat ishte se Rusia dhe Kina votuan kundër. Aneksimi i Krimesë ndjek një model imperialist, si sulmi ndaj Ukrainës, një vend sovran dhe demokratik. Bombardimi i Beogradit dhe çlirimi i Kosovës në atë kohë, nga ana tjetër, i shërbeu qëllimit për të shpëtuar popullsinë nga spastrimi etnik. Dhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë më në fund konfirmoi pavarësinë e Kosovës si akt të së drejtës ndërkombëtare.
DER SPIEGEL: A ka ndryshuar asgjë në të vërtetë në Ballkanin Perëndimor në njëzet vitet e fundit?
Edi Rama: Ballkani ka qenë gjithmonë një vend i tensionuar, ai është i brishtë. Por, unë pretendoj se situata është më e mirë sot se në çdo kohë tjetër.
DER SPIEGEL: Si mund të përcaktohet kjo?
Edi Rama: Me gjithë mosmarrëveshjet, gjashtë krerët e qeverive të Ballkanit Perëndimor kanë rënë dakord që nga një takim në Berlin në 2014 se ne duhet ta kthejmë rrjedhën e historisë së bashku. Duhen hapa të vegjël për të ndërtuar një marrëdhënie më të madhe, ashtu si gjermanët dhe francezët lëvizën ngadalë drejt paqes së plotë pas Luftës së Dytë Botërore.
DER SPIEGEL: A vlen kjo edhe për marrëdhënien tuaj me presidentin e Serbisë Aleksandar Vuçiç?
Edi Rama: Absolutisht. Historia e shqiptarëve dhe e serbëve është histori dhimbjeje dhe gjaku. Por, kur u zgjodha kryeministër, vendosa të shkoj në Beograd. Vizita ime në vitin 2014 ishte e para e një kreu të qeverisë shqiptare në Serbi pas 68 vjetësh. Dhe pastaj Vuçiç erdhi në Tiranë. Kjo tregon se sa larg kemi arritur.
DER SPIEGEL: A ka ndonjë shpresë për një marrëveshje për çështjen e Kosovës?
Edi Rama: Pĕr Kosovën ramë dakord që nuk do të pajtoheshim. Mendoj se Serbia duhet ta njohë Kosovën. Por, Aleksandar Vuçiç nuk mund ta bëjë këtë. Por, të paktën mund të flasim për këtë temë. Dhe ne bashkëpunojmë në projekte si ai i Ballkanit të Hapur.
DER SPIEGEL: Një lloj miniSchengeni mes Maqedonisë së Veriut, Shqipërisë dhe Serbisë?
Edi Rama: Po, ku janë të ftuar edhe të gjitha shtetet e tjera të Ballkanit. Vuçiç ka pranuar kështu kufirin mes Shqipërisë dhe Kosovës. Një hap i madh përpara dhe një arritje vërtet e madhe politike.
DER SPIEGEL: Vetëm Kosova nuk merr pjesë. Pse kryeministri Albin Kurti është kundër projektit ballkanik?
Edi Rama: Kurti thotë se serbët duhet së pari të kërkojnë falje për atë që u kanë bërë shqiptarëve. Dhe unë i them po, Serbia duhet të kërkojë falje. Pyetja e vetme është kur? Unë mendoj se falja do të vijë kur dialogu të funksionojë. Ëilly Brandt nuk u gjunjëzua as në vitin 1946. Ai u gjunjëzua në Varshavë vetëm në vitin 1970. Jeta jonë politike mund të jetë e polarizuar sot, shpesh nuk mund të biem dakord as për motin këtu. Por, kur bëhet fjalë për anëtarësimin në Bashkimin Evropian, ka konsensus absolut.
DER SPIEGEL: A mund të shërohet trauma e luftërave jugosllave?
Edi Rama: Duhen hapa të vegjël për të ndërtuar një marrëdhënie më të madhe, ashtu si gjermanët dhe francezët kaluan ngadalë drejt paqes së plotë pas Luftës së Dytë Botërore. Open Balkan është një platformë për këtë dhe mendoj se vëllai im Albin Kurti duhet të përballet me serbët atje. Por, ai e lë mundësinë të kalojë. Kjo është për të ardhur keq.
DER SPIEGEL: Ashtu si Shqipëria, edhe Serbia po përpiqet të anëtarësohet në Bashkimin Evropian. Megjithatë, Beogradi vazhdon të blejë gaz dhe armë nga Rusia. A mund të ketë sukses një akt i tillë balancues në planin afatgjatë?
Edi Rama: Serbia ndjek traditën e politikës së jashtme të Jugosllavisë komuniste të paangazhuar, dëshiron të jetë e mirëpritur në të gjithë botën, në Uashington dhe në Bruksel, në Pekin dhe në Moskë. Kur bëhet fjalë për gazin rus, më duhet të them se serbët janë në shoqëri të mirë!
DER SPIEGEL: Nga erdhi uniteti?
Edi Rama: E gjithë historia jonë është formuar nga regjime dhe perandori që nuk i kemi zgjedhur ne, nga osmanët, komunistët, mbretëritë, sistemet totalitare. Ne kemi qenë gjithmonë të detyruar. BE do të thotë një zgjedhje e lirë për herë të parë.
DER SPIEGEL: Pra, pse Shqipëria nuk po bën ende ndonjë përparim të rëndësishëm me reformat, 30 vjet pas përfundimit të diktaturës, në drejtim të qeverisjes, luftës kundër korrupsionit dhe reformës në drejtësi?
Edi Rama: Këtu duhet të bëjmë shumë gjëra që nuk i kemi pasur kurrë. Shqiptarët nuk kanë pasur kurrë një gjyqësor të pavarur nga politika. Nuk kemi pasur kurrë një shtet me traditë solide. Në fund të fundit, ne ishim një diktaturë e izoluar, Koreja e Veriut e Evropës, ku ishte ende e rrezikshme të dëgjoje ‘Beatles’ në fund të viteve 1980. Prandaj pretendoj se në terma absolutë kemi arritur në këto 30 vite më shumë se çdo vend tjetër në Evropë.
DER SPIEGEL: Në çdo rast, nuk thuhet se keni mungesë vetëbesimi?
Edi Rama: Imagjinoni ku ishim në fund të diktaturës, jepeshin katër kilogramë mish për familje në muaj. Në orën një të mëngjesit, njerëzit viheshin në radhë për një shishe qumësht. Dhe shikoni numrin e madh të shqiptarëve që pushojnë sot jashtë vendit apo makinat në rrugë.
DER SPIEGEL: Ne shohim shumë makina të reja, përfshirë një numër të madh Mercedesësh të zinj. Në të njëjtën kohë, pesë për qind e shqiptarëve ende nuk kanë ushqim të mjaftueshëm. Mbi të gjitha, kjo duket si një pabarazi e madhe.
Edi Rama: Nuk po vdes askush këtu, por sidoqoftë ka varfëri. Deri tani nuk kemi arritur ta fusim ekonominë tonë në rrugën e duhur. Shumica e transaksioneve ende shlyhen me para në dorë. Emigrantët dërgojnë para’ nga e gjithë bota dhe legalizimi i këtyre parave është një sfidë për ne edhe nëse ato nuk vijnë nga aktiviteti kriminal.
DER SPIEGEL: Ndërkohë, njerëzit po ikin masivisht, sidomos në Gjermani. A nuk mund t’i bindni qytetarët tuaj të ndërtonin ekonominë shqiptare këtu?
Edi Rama: Si mund t’i ndaloj unë si qeveri e një vendi në zhvillim, kur vendi më i zhvilluar i Evropës është vetëm një orë e gjysmë larg? 50 000 portugezë largohen nga vendi i tyre çdo vit, 500 000 kroatë janë larguar nga vendi i tyre që kur vendi u bashkua me BE.
DER SPIEGEL: Edhe njerëzit po ikin sepse shteti nuk u ka ofruar asgjë. Edhe një vizitë te mjeku duhet të sigurohet me ryshfet. Nuk mund ta eliminoni atë?
Edi Rama: Administrata jonë tashmë është tërësisht e dixhitalizuar për ta bërë të pamundur korrupsionin. Ju lutemi regjistrojeni edhe një progres të tillë! Një sistem i rrënjosur është i vështirë për t’u thyer. Përqafoni drejtimin pa rripa sigurimi. Në Gjermani, një shqiptar futet në një makinë dhe sigurisht lidh rripin e sigurimit. Pse? Sepse ka një ligj që askush nuk e kundërshton.
DER SPIEGEL: Në një vend me një popullsi prej vetëm 2,8 milionë banorësh, kjo luftë duhet të fitohet me pak vullnet apo jo?
Edi Rama: Vendet e vogla nuk janë më pak të ndërlikuara se ato të mëdha. Në fund të fundit, ne të gjithë jemi të lidhur këtu. Kushërinjtë duhet të gjykojnë kushërinjtë dhe kushërinjtë duhet të vendosin kushërinjtë e tyre në vendin e tyre. Është e vështirë në një vend ku gjithçka është kaq personale.
DER SPIEGEL: Politika shqiptare është përbërë gjithmonë nga të njëjtët emra që nga fillimi i viteve 1990: paraardhësi juaj Sali Berisha, ish-presidenti Ilir Meta dhe Edi Rama. Jeni në pushtet prej një kohe të gjatë?
Edi Rama: Nuk kam qenë në politikën shtetërore sa dy të tjerët, por tani kemi një gjeneratë krejt të re në parlament dhe një kabinet me përqindjen më të lartë të grave në tabelën e OKB. Kjo është në fakt mjaft përparimtare.
DER SPIEGEL: Ju shpesh thoni se gratë janë më të mirat. Çfarë ju sjell në këtë besim?
Edi Rama: Jam vërtet i bindur për këtë. Nëse i kërkoni një mashkulli të bëjë një projekt të caktuar, ai zakonisht thotë po, por shpesh nuk ndodh asgjë. Me një grua është e kundërta. Ajo heziton në fillim, por pasi të vendoset projekti, ajo e kryen atë me besueshmëri.
DER SPIEGEL: Ndryshe nga gratë, marrëdhënia juaj me median konsiderohet të jetë mjaft e tensionuar. Ju pëlqen të shani gazetarët si ‘kazanë’ dhe ‘sharlatanë’. Si përshtatet kjo në një demokraci të hapur?
Edi Rama: Unë mendoj se falja do të vijë kur dialogu të funksionojë.
DER SPIEGEL: Shqipëria ka tetë vjet që pret negociatat e anëtarësimit në BE, Maqedonia e Veriut 17 vjet. Bisedimet e para më në fund u zhvilluan në korrik. Sa do të zgjasë durimi juaj?
Edi Rama: Kur bëhet fjalë për anëtarësimin në BE, durimi ynë nuk ka fund. Ne duam të jemi atje. Ne jemi evropianë. Jeta jonë politike mund të jetë e polarizuar sot, shpesh nuk mund të biem dakord as për kohën. Por, kur bëhet fjalë për anëtarësimin në Bashkimin Evropian, ka konsensus absolut.
DER SPIEGEL: Për çfarë po flisni saktësisht?
Edi Rama: Së fundmi në ”Guardian” u botua një artikull për ndërtimin e shumë pallateve të larta në qendër të Tiranës, ku pretendohej se projekti i ndërtimit është pastrim parash dhe se këto pallate të larta do të qëndrojnë bosh. E gjithë kjo është e gabuar.
DER SPIEGEL: A nuk është e saktë që teatri i vjetër kombëtar në qendër u shkatërrua me një operacion për të ndërtuar këto godina të reja? Dhe, a nuk mund të thuhej se procedurat e prishjes dhe ndërtimit nuk ishin shumë transparente?
Edi Rama: Jo! Po ndërtohet një i ri ku u shemb teatri i vjetër. Dhe bëhet fjalë vetëm për shtatë ndërtesa të larta. Pronarët e ardhshëm janë të gjithë biznesmenë të njohur. Ata janë ndër taksapaguesit më të mëdhenj në Shqipëri. Blerjet dhe shitjet përpunohen përmes bankave. Disa tani pretendojnë se janë paratë e drogës. E vërteta është se këta persona kanë marrë kredi nga bankat për financim, verifikohen të gjitha transaksionet e shitblerjes. Deklarata jonë ndoshta nuk përshtatet në trendin e artikullit
DER SPIEGEL: Për ndërtimin e portit në qytetin bregdetar jugor të Durrësit, ju keni fituar emirin e Abu Dabit si ndërmjetës për investitorët arabë. Çfarë prisni nga kjo?
Edi Rama: Ky projekt fantastik do ta sjellë turizmin tonë në Shqipëri në majat e botës. Porti i vjetër i qytetit kthehet në një port turistik. Për vite me radhë ne kërkonim një investitor të gatshëm për të investuar dy miliardë euro, por nuk mund të gjenim një. Mohammed bin Zayed e mbështet projektin me bujari dhe ka gjetur sponsorët.
DER SPIEGEL: Shqipëria renditet e 110-ta nga Transparency International, a mund të na jepni tre arsye pse sipërmarrësit duhet të investojnë ende këtu?
Edi Rama: Shqipëria është një nga vendet më të sigurta në botë. Shkalla jonë e krimit është më e mirë se Britania e Madhe, Greqia apo Italia dhe sigurisht SHBA, me një nga normat më të ulëta të vrasjeve në Evropë. Industria e turizmit duhet të investojë sepse natyra dhe brigjet të lënë pa frymë. Dhe pensionistët gjermanë duhet të vijnë këtu për të kaluar pleqërinë e tyre buzë detit. Sipas një thënieje të vjetër, “shtëpia e shqiptarir është e Zotit dhe e mikut”.
