Përktheu: Sonila Backa-abcnews.al
Lija e majmunëve është përhapur deri më tani në 17 vende dhe janë konfirmuar 110 raste ndërsa 205 janë raste të dyshuara.
Si përhapet lija e majmunëve?
Pacienti i parë i infektuar me linë e majmunëve ishte kthyer në Mbretërinë e Bashkuar nga një udhëtim në Nigeri ku lija e majmunëve është endemike. Sidoqoftë, rastet tani po përhapen në mesin e njerëzve që nuk kanë udhëtuar në Afrikën perëndimore ose qendrore, duke sugjeruar që po ndodh transmetimi lokal.
Lija e majmuneve zakonisht përhapet nga kontakti i ngushtë dhe piklat e frymëmarrjes. Megjithatë, lija e majmunëve transmetohet edhe nëpërmjet marrëdhënieve seksuale. Organizata Botërore e Shëndetësisë tha se nevojiten studime të mëtejshme për të kuptuar më mirë këtë rrezik.
Shumica e rasteve në shpërthimin aktual janë raportuar te meshkujt e rinj, por virusi mund të përhapet tek kushdo.
Cilat janë simptomat?
Simptomat e hershme janë të ngjashme me gripin, si ethe, dhimbje koke, dhimbje të muskujve dhe ënjtje të nyjeve limfatike.
Një nga simptomat e tjera është skuqja, duke filluar në fytyrë dhe më pas duke u përhapur në pjesë të tjera të trupit – më shumë në pëllëmbët e duarve dhe shputat e këmbëve.
Sa vdekjeprurëse është lija e majmunëve?
Lija e majmunëve është kryesisht një sëmundje e lehtë, që zgjat dy deri në tre javë. Megjithatë, në disa raste, mund të shkaktojë vdekje.
Sipas OBSH-së, shkalla e vdekshmërisë ka qenë rreth 3% deri në 6% . Virusi i lisë së majmunit të Afrikës Perëndimore konsiderohet të jetë më i butë se ai i Afrikës Qendrore. Lija e majmunëve ka tendencë të shkaktojë sëmundje më serioze te njerëzit me imunitet të dobët– si ata që i nënshtrohen kimioterapisë dhe fëmijët.
Deri më tani nuk është shënuar asnjë viktimë nga lija e majmunëve në shpërthimin aktual në mbarë botën, por, sipas Daily Telegraph , një fëmijë në Mbretërinë e Bashkuar është në kujdes intensiv, raporton abcnews.al.
Pse quhet lija e majmunëve?
Lija e majmunëve u identifikua për herë të parë te majmunët që përdoreshin për hulumtime (makakët) në Danimarkë në vitin 1958 . Megjithatë, majmunët nuk duket se janë nikoqirët natyrorë të virusit. Më shpesh është raportuar tek minjtë dhe ketrat. Rasti i parë te njerëzit u regjistrua në vitet 1970 në Republikën Demokratike të Kongos .
A ka lidhje lija e majmunëve me linë e dhenve?
Lija e majmunve është e lidhur me linë – janë të dy ortopoksvirus por nuk ka lidhje me linë e dhenve.
Pavarësisht emrit, lija e dhenve është një virus herpes, jo një virus i lisë. Në fjalorin e vitit 1755, Samuel Johnson supozoi se është quajtur kështu sepse nuk është sëmundje me rrezik të lartë. Megjithatë, vezikulat (flluska të vogla të mbushura me qelb ) të shkaktuara nga lija e majmunëve janë të ngjashme në pamje me ato të lisë së dhenve.
A ka gjasa që rastet të vazhdojnë të rriten?
Rastet ka të ngjarë të vazhdojnë të rriten ndjeshëm gjatë dy-tre javëve të ardhshme, por kjo nuk është një tjetër pandemi në zhvillim. Lija e majmunëve nuk përhapet aq lehtë sa virusi i ajrit SARS-CoV-2 që shkakton COVID-19.
A ka evoluar lija e majmunëve për të qenë më virulente?
Viruset e ARN-së, si SARS-CoV-2, nuk kanë aftësinë të kontrollojnë kodin e tyre gjenetik, kështu që ata priren të evoluojnë më shpejt. Monkeypox është një virus i ADN-së, i cili ka aftësinë të kontrollojë veten për gabime gjenetike sa herë që pëson mutacion, kështu që ka tendencë të ndryshojë shumë më ngadalë.
Sekuenca e parë e gjenomit të shpërthimit aktual (nga një pacient në Portugali) sugjeron se virusi është shumë i ngjashëm me llojin e lisë së majmunit që qarkullonte në 2018 dhe 2019 në Mbretërinë e Bashkuar, Singapor dhe Izrael. Pra, nuk ka gjasa që shpërthimi aktual të jetë rezultat i një mutacioni.
Si diagnostikohet lija e majmunit?
Në MB, mostrat e shtupës të marra nga pacienti dërgohen në një laborator të specializuar që trajton patogjenë të rrallë, ku kryhet një test PCR për të konfirmuar linë e majmunit. Agjencia e Sigurisë Shëndetësore e Mbretërisë së Bashkuar ka vetëm një laborator të patogjenëve të rrallë.
A ka një vaksinë?
Vaksinat për linë, të cilat përmbajnë virusin vaccinia të prodhuar në laborator, mund të mbrojnë kundër lisë së majmunëve. Megjithatë, vaksina që u përdor për të zhdukur linë mund të ketë efekte të rënda anësore, duke vrarë rreth një në një milion njerëz të vaksinuar.
Vaksina e vetme e aprovuar posaçërisht për linë e majmunëve, Imvanex, është bërë nga një kompani e quajtur Bavarian Nordic. Ai përdor një formë të vaccinisë që nuk riprodhohet, e cila shkakton më pak efekte anësore. Ai u miratua nga Administrata e Ushqimit dhe Barnave e SHBA-së dhe Agjencia Europiane e Barnave në vitin 2019 – por vetëm për përdorim te personat mbi 18 vjeç.
Sekretari i shëndetësisë në Mbretërinë e Bashkuar, Sajid Javid tha se qeveria e Mbretërisë së Bashkuar do të grumbullojë vaksinat që janë efektive kundër lisë së majmunëve. Mbretëria e Bashkuar aktualisht ka rreth 5000 doza të vaksinës kundër lisë, e cila ka një efikasitet prej rreth 85% kundër lisë së majmunëve.
A ka ilaçe për ta trajtuar atë?
Nuk ka ilaçe specifike për trajtimin e lisë së majmuneve. Megjithatë, antiviralët si cidofovir dhe brincidofovir kanë rezultuar efektivë kundër viruseve të lisë tek kafshët dhe gjithashtu mund të jenë efektivë kundër infeksioneve të lisë së majmunit tek njerëzit.
/abcnews.al
