Nga Callum McKelvie, Live Science
Lufta e Ftohtë ishte një konflikt ideologjik midis Shteteve të Bashkuara kapitaliste dhe Bashkimit Sovjetik komunist, dhe aleatëve të tyre përkatës. Pavarësisht se u quajt luftë, nuk ishte një konfrontim i drejtpërdrejtë ushtarak midis dy palëve. Merriam Webster e përkufizon luftën e ftohtë si një “konflikt mbi dallimet ideologjike dhe zakonisht pa ndërprerje të marrëdhënieve diplomatike”.
Tensionet dhe armiqësitë midis dy superfuqive u luhatën përgjatë shekullit të 20-të, duke u bërë më të forta në fund të Luftës së Dytë Botërore, përpara se konflikti të përshkallëzohej në fillim të viteve 1990. Lufta e Ftohtë nuk ishte një luftë në kuptimin tradicional, megjithëse pati shpërthime të konflikteve të armatosura si në Vietnam dhe Kore. Sipas Odd Arne Westad, profesor i historisë në Universitetin Yale, nxitësi i Luftës së Ftohtë është i vështirë për t’u identifikuar, sepse konflikti doli gradualisht nga dallimet ideologjike.
“Për mua Lufta e Ftohtë është kryesisht një konflikt rreth mënyrës se si organizohet më mirë shoqëria midis ideve kapitaliste liberale dhe ideve socialiste që dolën nga periudha e industrializimit në fund të shekullit të 19-të,” tha Westad për revistën All About History . “Diku gjatë Luftës së Dytë Botërore, ky konflikt ideologjik u shndërrua në një konflikt të përqendruar në dy superfuqi, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik, raporton abcnews.al
Lufta koreane
Pika e parë e nxehtë e Luftës së Ftohtë, kur të dy palët hynë në konflikt ushtarak edhe pse indirekt ishte Lufta Koreane, e cila u zhvillua midis viteve 1950 dhe 1953. Në fund të Luftës së Dytë Botërore, Koreja, një ish territor i Japonisë, ishte e ndarë përgjatë paraleles së saj të 38-të dhe u krijua një kufi i brendshëm midis Koresë së Veriut komuniste të mbështetur nga Bashkimi Sovjetik dhe Koresë së Jugut me prirje perëndimore.
Më 25 qershor 1950, Koreja e Veriut, me mbështetjen e BRSS (përfshirë operacionet e fshehta dhe sigurimin e avionëve dhe mbështetjes mjekësore), pushtoi Korenë e Jugut. SHBA, Britania e Madhe, Australia, Kanadaja, India, Zelanda e Re dhe Afrika e Jugut dërguan trupa ushtarakë për të kundërshtuar Korenë e Veriut. Në vitin 1951, Kina, një komb tjetër komunist, dërgoi trupa në mbështetje të Koresë së Veriut dhe të dy palët arritën në një ngërç. Në vitin 1953 u ra dakord për një armëpushim që vendosi një kufi të ri afër paraleles së 38-të, raporton abcnews.al
Berlini dhe Lufta e Ftohtë
Pas humbjes së nazistëve- fundi i Luftës së Dytë Botërore në Europë, Gjermania dhe Austria u ndanë në katër zona të veçanta të qeverisura nga Franca, MB, SHBA dhe Bashkimi Sovjetik. Berlini u nda në katër zona pushtimi, pavarësisht se qyteti ishte brenda Zonës Sovjetike të vendit. Në qershor 1948, kriza e parë e madhe ndërkombëtare e Luftës së Ftohtë ndodhi kur Bashkimi Sovjetik bllokoi Berlinin Perëndimor nga pjesa tjetër e vendit pas reformave të diskutueshme të monedhës.
Me mbarimin e furnizimeve ushqimore në Berlinin Perëndimor, u organizua një transport masiv ajror nga SHBA dhe aleatët e saj, i cili vazhdoi deri në maj 1949 kur u hoq bllokada. Në total, SHBA dhe aleatët e saj dërguan rreth 2.3 milion ton mallra.
Sipas NATO-s , ndërmjet viteve 1949 dhe 1961, 3 milionë qytetarë të Republikës Demokratike Gjermane (RDGJ) në zonën e operuar nga sovjetikët u larguan në Republikën Federale të Gjermanisë (FRG), e cila u formua në vitin 1949 kur zonat amerikane, britanike dhe franceze u bashkuan. Humbja e kaq shumë punëtorëve shkaktoi probleme të mëdha ekonomike për Berlinin Lindor, kështu që si përgjigje ndaj këtij eksodi, sovjetikët ndërtuan Murin e Berlinit në orët e para të 13 gushtit 1961, i cili ndau fizikisht qytetin dhe ndaloi qytetarët e Lindjes të lëviznin lirisht.
“Ky është një qytet që duhet të ndahet dhe të bashkohet përsëri,” shkroi gazetari Mildred Raynolds Trivers në The Virginia Quarterly Review në 1962.
Kriza kubane e raketave
Në vitin 1959, Fidel Castro mori kontrollin e Kubës pas një revolucioni të gjatë kundër qeverisë kapitaliste të ishullit dhe lidhi marrëdhënie me Bashkimin Sovjetik. Kjo intensifikoi tensionet midis Kubës dhe SHBA-së dhe SHBA-ja u përgjigj duke u përfshirë në pushtimin e dështuar të Gjirit të Derrave – një përpjekje e kubanëve të mërguar të mbështetur nga shërbimet e inteligjencës amerikane për të zbarkuar në Kubë dhe për të rrëzuar qeverinë e Kastros, raporton abcnews.al
Sipas John T. Cortell në Departamentin e Mbrojtjes së SHBA-së , avionët spiun të SHBA-së zbuluan fillimisht bazat e raketave bërthamore sovjetike në Kubë më 29 gusht 1962 dhe më pas zbuluan raketa balistike në tetor. Këto pasuan një numër raportesh të inteligjencës të mbledhura gjatë viteve të mëparshme, të cilat siguruan prova të mëtejshme të raketave në ishull. Raketat u zbuluan se mund të arrinin në brigjet e SHBA-së.
Presidenti i SHBA John F. Kennedy urdhëroi një bllokadë detare të Kubës dhe më 22 tetor ai e informoi kombin mbi situatën.
“As Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe as komuniteti botëror i kombeve nuk mund të tolerojnë mashtrime të qëllimshme dhe kërcënime ofenduese nga ana e ndonjë kombi, të madh apo të vogël. Armët bërthamore janë aq shkatërruese dhe raketat balistike janë aq të shpejta, sa që çdo mundësi e shtuar në thelb e përdorimit të tyre ose çdo ndryshim i papritur në dislokimin e tyre mund të konsiderohet si një kërcënim përfundimtar për paqen,” tha Kennedy në fjalimin e tij drejtuar kombit. Bllokada detare u mbështet nga një kërcënim për hakmarrje ushtarake dhe Kennedy u mbështet nga një sërë kombesh.
Pas një bllokimi të tensionuar prej pesë ditësh, Bashkimi Sovjetik ra dakord të largonte raketat e tij nga Kuba. Megjithatë, në një marrëveshje që mbeti e fshehtë, SHBA-ja pranoi në mënyrë të ngjashme të heqë të gjitha armët bërthamore nga bazat e saj në Turqi. Disa vite pas krizës u vu re një situatë me e qetë, të paktën drejtpërdrejt, midis BRSS dhe SHBA, duke çuar në Traktatin e Kufizuar të Ndalimit të Testeve, i cili ndaloi testimin e Armëve Bërthamore.
Lufta e ftohtë globale
Lufta e Ftohtë nuk ishte vetëm një konflikt mes dy superfuqive; në vend të kësaj, dy superfuqitë kishin secila një sferë ndikimi që tërhoqi shumë vende në konflikt dhe efekti i luftës arriti pothuajse në çdo cep të globit.
“Disa nga efektet më të rëndësishme të Luftës së Ftohtë ishin jashtë Europës dhe dy superfuqive, në Afrikë, në Azi dhe në Amerikën Latine,” tha Westad për All About History. ” Lufta e Ftohtë kishte një lloj efekti kudo. Ajo ndikoi në shumicën e gjërave, dhe kryesisht për keq, veçanërisht gjatë fazës së fundit të shekullit të 20-të,” tha ai.
Një nga aspektet kryesore të Luftës së Ftohtë globale ishin ndërhyrjet në vende të tjera të ndërmarra nga Shtetet e Bashkuara, BRSS dhe fuqi të tjera. Por kur flasim për ndërhyrje, nuk po flasim thjesht për ndërhyrje ushtarake. Ndoshta më e dukshme nga këndvështrimi i sotëm, pasi efektet e mëvonshme nuk janë zhdukur plotësisht, është operacioni i kombinuar britanik dhe amerikan në Iran në fillim të viteve 1950, synimi, i të cilit ishte rrëzimi i qeverisë atje dhe zëvendësimi i saj me një qeveri të udhëhequr nga Sha-i i atëhershëm, shumë më tepër sipas dëshirës perëndimore.
Çfarë ishte “detente”?
Gjatë viteve 1970, Lufta e Ftohtë hyri në një fazë të njohur si detente, e përshkruar si “një përmirësim në marrëdhëniet midis dy vendeve që në të kaluarën nuk ishin miqësore dhe nuk i besonin njëri-tjetrit”.
Kjo përfaqësonte një kapitull të ri në marrëdhëniet diplomatike midis superfuqive dhe u arrit një rrugë e mesme midis Lindjes dhe Perëndimit.Në maj 1972, sipas Fondacionit Nixon, Nixon u takua me liderin sovjetik Leonid Brezhnev për të parën nga tre samitet kryesore. Në veçanti, kjo periudhë ishte veçanërisht e rëndësishme për sa i përket armëve dhe çoi në disa traktate të rëndësishme, duke përfshirë Traktatet I dhe II të Kufizimit të Armëve Strategjike, raporton abcnews.al
Lufta sovjetike në Afganistan
Nga fundi i viteve 1970, “detente” filloi të zbehej dhe armiqësitë midis dy superfuqive u bënë më intensive. Një nga ngjarjet kryesore që çoi në këtë ftohje të marrëdhënieve ishte pushtimi i Afganistanit në vitin 1979 nga Bashkimi Sovjetik. BRSS dërgoi 1000,000 trupa në vend për të mbështetur qeverinë komuniste që ishte nën kërcënimin e rebelëve muxhahidinë, të mbështetur fshehurazi nga Shtetet e Bashkuara. Pas një lufte nëntëvjeçare në të cilën mbetën të vrarë 122.500 persona, Bashkimi Sovjetik u detyrua të tërhiqej
Shumë historianë e kanë quajtur ndërhyrjen e dështuar të Bashkimit Sovjetik në Afganistan si ngjarjen që shënoi fillimin e fundit të BRSS. “Dështimi në Afganistan çoi në braktisjen e Doktrinës Brezhnev, e cila urdhëroi ndërhyrjen sovjetike për të shpëtuar komunizmin nga kundër-revolucioni në shtetet fqinje,” tha David C. Gompert, një ish-diplomat amerikan dhe drejtor në detyrë i inteligjencës kombëtare.
Administrata e Regan
Në përgjigje të luftës në Afganistan, Presidenti Ronald Reagan, i cili u zgjodh më 4 nëntor 1980, kërkoi një qasje më agresive ndaj marrëdhënieve të Bashkimit Sovjetik-SHBA. Strategjia e Reganit ishte të intensifikonte garën e armatimeve. Më 18 qershor 1980, para zgjedhjes së tij, ai i tha stafit të Washington Post se, “Shtetet e Bashkuara do të përfitonin nëse do të fillonin ndërtimin e armëve bërthamore, duke besuar se BRSS do të ishte i paaftë për diçka të tillë, tha Lou Cannon, një gazetar dhe biograf. Pasi u zgjodh, Reagan ndoqi hapur një qasje më të ashpër ndaj BRSS dhe në një fjalim të famshëm më 8 mars 1983, ai iu referua Bashkimit Sovjetik si një ” perandori e keqe “.
Në vitin 1983, Reagan propozoi gjithashtu Iniciativën e Mbrojtjes Strategjike, një sistem anti-raketë me bazë hapësinore i mbiquajtur “Luftërat e Yjeve” dhe i përshkruar nga Fondacioni i Trashëgimisë Atomike si “një program rakete anti-balistik që ishte krijuar për të rrëzuar raketat bërthamore në hapësirë.
“Edhe pse nuk u zhvillua kurrë, koncepti kishte për qëllim të kërcënonte BRSS duke demonstruar përparim teknologjik dhe financiar
Perestrojka dhe Glasnost
Mikhail Gorbachev mori postin e presidentit të Bashkimit Sovjetik në vitin 1985 dhe nisi një sërë reformash, ndoshta më e famshmja prej të cilave ishte politika e glasnostit. Fjala glasnost është një “fjalë ruse, e përkthyer në anglisht si “hapje”, shkroi Joseph Gibbs, profesor i gazetarisë në Universitetin Amerikan të Sharjah në Emiratet e Bashkuara Arabe.
“Gorbachev promovoi në mënyrë agresive glasnostin si një komponent të programit të tij të rindërtimit, ose perestrojkës, të ekonomisë së rënduar të BRSS dhe sistemit joefikas qeveritar,” shkroi Gibbs.
Glasnost lejoi qytetarët sovjetikë të reflektojnë në mënyrë kritike mbi të kaluarën e vendit për herë të parë, veçanërisht Revolucionin e Tetorit të vitit 1917. “Politika e glasnostit në epokën e perestrojkës dhe momenti i saj i vazhdueshëm dhe i pandalshëm na lejojnë të shikojmë situatat me një sy tjetër duke na informuar për natyrën e shumë-anshme të tetorit dhe pasojat e tij, dhe duke na mundësuar të reflektojmë mbi shumë aspekte të zhvillimeve pas tetorit në dimensionet dhe rëndësinë e tyre të vërtetë,” shkroi Gorbachev.
Glasnost-i dhe reformat e tjera synonin të modernizonin BRSS, por në fund ato ndihmuan në kapitullimin e Bashkimit Sovjetik.
Rënia e Murit të Berlinit
Për shkak të politikave të Glasnost-it dhe Gorbaçovit, në vitin 1989, tensionet e Luftës së Ftohtë u përhapën në të gjithë Europën, duke përfshirë Gjermaninë Lindore dhe Perëndimore. Falë një numër në rritje të protestave publike u hoqën kufizimet kufitare midis Berlinit lindor dhe atij perëndimor, megjithëse qëllimi nuk u realizua plotësisht.
Në mbrëmjen e 9 nëntorit 1989, zyrtari i Gjermanisë Lindore Gunter Schabowski njoftoi se kufizimet kufitare midis Berlinit Lindor dhe Perëndimor do të lehtësoheshin. Deri në orën 21:00 me orën lokale, turmat u dyndën drejt murit dhe në mesnatë kufijtë u hapën plotësisht.
Njëmbëdhjetë muaj më vonë ndodhi ribashkimi i Gjermanisë dhe vetëm në vitin 1991 Bashkimi Sovjetik u shemb, por për shumë njerëz rënia e Murit të Berlinit shënoi simbolikisht fundin e Luftës së Ftohtë.
Fundi i Luftës së Ftohtë
Deri në vitin 1990, Gorbaçovi kishte rënë dakord me ribashkimin e Gjermanisë dhe largoi të gjithë ushtarët sovjetikë nga vendi. Në këtë kohë, Bashkimi Sovjetik u detyrua gjithashtu t’u jepte pavarësi shumë vendeve të tjerë si Ukraina në 1991, sipas Qendrës Wilson. Një grusht shteti i pasuksesshëm kundër Gorbaçovit nga linjat e ashpra komuniste rriti edhe më shumë mbështetjen për Boris Yeltsin, i cili ishte pro lëvizjes pluraliste dhe mbrojti rritjen e liberalizimit dhe reformave, raporton abcnews.al
Jelcin udhëhoqi një fushatë të shkurtër të rezistencës civile e cila i dha fund grushtit të shtetit dhe në të njëjtën kohë dobësoi ndikimin e Gorbaçovit. Më 25 dhjetor 1991, Mikhail Gorbachev dha dorëheqjen – duke i dhënë fund Bashkimit Sovjetik dhe konfliktit me SHBA-në.
“Lufta e Ftohtë, brenda sistemit ndërkombëtar të shteteve, përfundoi shumë qartë me rënien Bashkimit Sovjetik,” tha Westad.
Përktheu Sonila Backa/abcnews.al
