Nga Harriet Constable, BBC
Shkalla e vdekshmërisë për virusin Nipah është deri në 75% dhe deri më tani nuk ka asnjë vaksinë. Ndërsa bota po fokusohet te Covid-19, shkencëtarët po punojnë shumë për tu siguruar që ky virus mos të shkaktojë pandeminë e ardhshme.
Ishte data 3 janar 2020 dhe Supaporn Wacharapluesadee ishte në pritje të një dërgese. Ishte përhapur kudo se ekzistonte një lloj sëmundjeje e frymëmarrjes që po prekte njerëzit në Wuhan, Kinë, dhe me afrimin e Vitit të Ri Hënor, shumë turistë kinezë shkuan në Tajlandë për të festuar. Qeveria tajlandeze filloi të kontrollonte pasagjerët që mbërrinin nga Wuhan në aeroport dhe disa laboratorë të përzgjedhur – përfshirë atë të Wacharapluesadee u zgjodhën për të përpunuar mostrat në përpjekje për të zbuluar problemin.
Wacharapluesadee është një gjuetar ekspert i viruseve, që drejton Qendrën Shkencore të Sëmundjeve Infektive-Shëndetësore të Kryqit të Kuq Tajlandez në Bangkok. Gjatë 10 viteve të fundit, ka qenë pjesë e Predict, një përpjekje mbarëbotërore për të zbuluar dhe ndaluar sëmundjet që mund të kalojnë nga kafshët te njerëzit. Ajo dhe ekipi i saj kanë ekzaminuar shumë specie. Por fokusi i tyre kryesor ka qenë te lakuriqët e natës, të cilët dihet se strehojnë shumë koronaviruse, raporton abcnews.al
Ajo dhe ekipi i saj arritën të kuptonin se për çfarë sëmundje bëhej fjalë vetëm në pak ditë. Ata zbuluan se – përveçse një virus i ri që nuk e kishte origjinën te njerëzit ishte i lidhur më së shumti me koronaviruset që kishin zbuluar tashme te lakuriqët e natës. Falë informacionit të hershëm, qeveria ishte në gjendje të vepronte shpejt për të karantinuar pacientët dhe këshilluar qytetarët. Pavarësisht se ishte një vend me afro 70 milionë banorë, që nga 3 janari 2021, Tajlanda kishte regjistruar 8,955 raste dhe 65 viktima
Azia ka një numër të lartë të sëmundjeve infektive. Rajonet tropikale kanë një grup të pasur biodiversiteti, që do të thotë se ato janë gjithashtu streha e një grupi të madh patogjenësh, duke rritur shanset që një virus i ri të përhapet. Rritja e popullsisë dhe rritja e kontaktit midis njerëzve dhe kafshëve të egra në këto rajone gjithashtu rrit faktorin e rrezikut.
Wacharapluesadee dhe kolegët e saj kanë zbuluar shumë viruse të reja. Ata kanë gjetur kryesisht koronaviruse, por edhe sëmundje të tjera vdekjeprurëse që mund të përhapen te njerëzit. Shkalla e vdekshmërisë për Nipah varion nga 40% deri në 75%. Çdo vit, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) rishikon listën e madhe të patogjenëve që mund të shkaktojnë një emergjencë të shëndetit publik për të vendosur se si të prioritizojnë fondet e tyre të kërkimit dhe zhvillimit. Ata fokusohen në ato që paraqesin rrezikun më të madh për shëndetin e njeriut, ato që kanë potencial epidemik dhe ato për të cilat nuk ka vaksina.
Virusi Nipah është në top 10-shen e tyre. Dhe, me një numër shpërthimesh që kanë ndodhur tashmë në Azi, ka të ngjarë që të mos e kemi parë të fundit, raporton abcnews.al
Ka disa arsye pse virusi Nipah është i rrezikshëm. Periudha e gjatë e inkubacionit të sëmundjes ( në një rast thuhet se zgjat deri në 45 ditë ) do të thotë se ka mundësi të mjaftueshme që një person i infektuar, pa e ditur se është madje i sëmurë, ta përhapë atë. Mund të infektojë një gamë të gjerë kafshësh, duke e bërë më të lehtë mundësinë e përhapjes së tij. Dikush i infektuar me Nipah mund të zhvillojë simptoma të frymëmarrjes duke përfshirë një kollë, dhimbje fyti, dhimbje dhe lodhje, dhe encefalit, një problem në tru që mund të shkaktojë konvulsione dhe vdekje. Nipah është një sëmundje që OBSH do të donte ta parandalonte përhapjen.
Tregu Battambang është një nga shumë vende ku Duong ka identifikuar lakuriqët e natës dhe kafshë të tjera që vijnë në kontakt me njerëzit çdo ditë në Kamboxhia. Ky lloj ekspozimi mund të lejojë që virusi të ndryshojë, gjë që mund të shkaktojë një pandemi,” tha Duong. Pavarësisht nga rreziqet, shembujt janë të pafund. “Ne kemi vëzhguar lakuriqët e natës këtu dhe në Tajlandë, në tregje, shkolla dhe vende turistike si Angkor Wat ka një strehë të madhe lakuriqësh nate atje,” thotë ai. Në një vit normal, Angkor Wat pret 2.6 milionë vizitorë : kjo tregon 2.6 milionë mundësi që virusi Nipah të kalojë nga lakuriqët te njerëzit çdo vit në vetëm një ven
Nga viti 2013 deri në vitin 2016, Duong dhe ekipi i tij nisën një program gjurmimi për të kuptuar më shumë rreth lakuriqëve të natës dhe virusit Nipah, dhe për të krahasuar aktivitetet e lakuriqëve të natës në Kamboxhia me lakuriqët e natës në rajone të tjera. Dy prej tyre janë Bangladeshi dhe India. Të dy vendet kanë përjetuar shpërthime të virusit Nipah në të kaluarën, që të dyja janë të lidhura me pirjen e lëngut të palmës.
Natën, lakuriqët e infektuar fluturonin në plantacionet e palmave dhe pinin lëngun teksa derdhej nga pema. Ndërsa festonin, urinonin në tenxheren e grumbullimit të palmave. Banorët e pafajshëm vendas do të blinin një lëng të nesërmen nga shitësi i tyre ambulant, dhe kështu do të infektoheshin. Në 11 shpërthime të ndryshme të Nipah në Bangladesh nga viti 2001 deri në 2011, 196 njerëz kishin Nipah – 150 humbën jetën.
Duong dhe ekipi i tij identifikuan gjithashtu situata të tjera që janë me rrezik të lartë. Feçet e lakuriqëve (të quajtura guano) janë pleh shumë i njohur në Kamboxhia dhe Tajlandë dhe në zonat rurale me pak mundësi pune, shitja e jashtëqitjeve të lakuriqëve mund të jetë një mënyrë jetike për të siguruar jetesën. Duong identifikoi shumë vende ku vendasit po inkurajonin lakuriqët e natës, të njohura edhe si dhelpra fluturuese, ti mbanin pranë shtëpive të tyre, në mënyrë që të mblidhnin dhe shisnin guanon e tyre.
Por shumë prodhues të guanos nuk e kanë idenë se çfarë rreziqesh përballen duke e bërë këtë. “Gjashtëdhjetë përqind e njerëzve që intervistuam nuk e dinin që lakuriqët e natës transmetonin sëmundje, tha Duong. Shmangia e lakuriqëve të natës mund të ketë qenë e thjeshtë në një moment të historisë njerëzore, por ndërsa popullsia jonë po rritet, njerëzit po ndryshojnë planetin dhe po shkatërrojnë habitatet e egra për të përmbushur kërkesën në rritje për burime, raporton abcnews.al
Të bësh këtë nxit përhapjen e sëmundjes. “Përhapja e këtyre patogjenëve zoonotikë dhe rreziku i transmetimit përshpejtohet me ndryshimet e përdorimit të tokës si shpyllëzimi, urbanizimi dhe intensifikimi bujqësor,” sipas autorëve Rebekah J White dhe Orly Razgour.
Gjashtëdhjetë për qind e popullsisë së botës tashmë jeton në rajonet e Azisë dhe Paqësorit, ku po ndodh urbanizimi i shpejtë. Sipas Bankës Botërore, pothuajse 200 milionë njerëz janë shpërngulur në zonat urbane në Azinë Lindore midis viteve 2000 dhe 2010.
Shkatërrimi i habitateve të lakuriqëve të natës ka shkaktuar infeksione të shumta në Nipah në të kaluarën. Në vitin 1998, një shpërthim i virusit Nipah në Malajzi shkaktoi më shumë se 100 viktima. Studiuesit arritën në përfundimin se zjarret në pyje dhe thatësira lokale i kishin zhvendosur lakuriqët e natës nga habitati i tyre natyror dhe i kishin detyruar të qëndronin në pemë – pemë të rritura në të njëjtat ferma si derrat.
Kombinimi i të qenit i detyruar për t’u zhvendosur dhe të qenit në kontakt të ngushtë me një specie me të cilën normalisht nuk do të ndërvepronin, ka lejuar që virusi të kalonte nga lakuriqët te derrat dhe më pas te fermerët.
Ndërkohë, Azia është shtëpia e gati 15% të pyjeve tropikale të botës, por rajoni është gjithashtu një pikë e nxehtë shpyllëzimi.
Lakuriqët e natës, ne e dimë tani, mbajnë një sërë sëmundjesh të rrezikshme – Nipah dhe Covid-19, por edhe Ebola dhe Sars.
A duhet të zhdukim lakuriqët e natës? Jo nëse nuk duhet ti përkeqësojmë gjërat, tha Tracey Goldstein, drejtore e institutit në Laboratorin e Institutit One Health dhe drejtore e laboratorit të Projektit Predict.
“Lakuriqët e natës luajnë një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm ekologjik,” sipas Goldstein. Ata polenizojnë më shumë se 500 lloje bimore. Ato gjithashtu ndihmojnë në mbajtjen nën kontroll të insekteve – duke luajtur një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm në kontrollin e sëmundjeve te njerëzit, për shembull, duke reduktuar malarian duke ngrënë mushkonja, sipas Goldstein.
“Ata luajnë një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm në shëndetin e njeriut.”
Pse Kamboxhia nuk ka përjetuar ende një shpërthim të virusit Nipah, duke pasur parasysh të gjithë faktorët e rrezikut? A është çështje kohe, apo lakuriqët kamboxhiane janë paksa të ndryshëm nga lakuriqët malajzianë?
A është virusi në Kamboxhia i ndryshëm nga ai në Malajzi? A është mënyra se si njerëzit ndërveprojnë me lakuriqët e natës e ndryshme në secilin vend?
Ekipi i Duong po punon për të gjetur përgjigjet, por ende nuk kanë një përgjigje. Gjuetia e viruseve është një përpjekje masive globale bashkëpunuese, me shkencëtarë, veterinerë dhe madje shkencëtarë që po përpiqen të kuptojnë se me çfarë sëmundjesh përballemi dhe si të shmangim një shpërthim. Për shkak se virusi Nipah është kaq i rrezikshëm – nga qeveritë anembanë globit konsiderohet se ka potencial bioterrorizmi vetëm një pjesë e vogël e laboratorëve në të gjithë botën lejohen ta kultivojnë, rritin dhe ruajnë atë.
Laboratori i Williams është një prej tyre. Në ekipin e tij punojnë disa nga ekspertët kryesorë në botë për virusin Nipah, me akses në një gamë të madhe mjetesh diagnostikuese që nuk disponohen në shumicën e laboratorëve. Duke veshur kostume hermetike, ata janë në gjendje të shumëfishojnë virusin nga një kampion i vogël dhe më pas, duke punuar me një ngarkesë më të madhe, të kryejnë teste për të kuptuar se si përsëritet, transmetohet dhe si shkakton sëmundje.
Është një operacion mjaft i vështirë për të arritur në këtë pikë: së pari, Duong mbledh urinën e lakuriqëve të natës në Kamboxhia, dhe i dërgon mostrat në laborator. Këto mblidhen nga një korrier i posaçëm i cili është miratuar për të transportuar mallra të rrezikshme dhe dërgohen në Australi, ku mostrat e virusit kalojnë nëpër doganë për të miratuar licencat dhe lejet e duhura.
Duong dhe ekipi i tij po kërkojnë fonde për zbulimin e patogjenit – një për të mbështetur mbikëqyrjen e vazhdueshme të lakuriqëve në Kamboxhia dhe për të kuptuar nëse ka pasur infeksione të paraportuara deri më tani te njerëzit. Ata nuk kanë arritur ende të sigurojnë para për të vazhduar punën e tyre. Pa fonde, thonë ata, ka shumë gjasa të ndodhë një shpërthim potencialisht katastrofik.
Duong dhe Wacharapluesadee shpresojnë të vazhdojnë bashkëpunimin për të luftuar virusin Nipah në Azinë Juglindore dhe dyshja kanë hartuar së bashku një propozim për mbikëqyrjen e virusit Nipah në rajon. Ata planifikojnë ta paraqesin atë në Agjencinë për Reduktimin e Kërcënimeve, një organizatë qeveritare e SHBA-së e cila financon punën që synon zvogëlimin e kërcënimeve të paraqitura nga agjentët e sëmundjeve infektive, sapo të vihet në kontroll kriza Covid-19.
/abcnews.al
