Një prokuror ndërkombëtar për krimet e luftës deklaroi se provat që dalin nga varrezat masive në Siri kanë ekspozuar një “makineri vdekjeje” të drejtuar nga shteti nën udhëheqësin tashmë të rrëzuar Bashar al-Assad, në të cilën ai vlerësoi më shumë se 100,000 njerëz u torturuan dhe u vranë që nga viti 2013.
Duke folur pas vizitës në dy varresa masive në qytetet Qutayfah dhe Najha pranë Damaskut, ish-ambasadori amerikan për krimet e luftës Stephen Rapp i tha Reuters:
“Ne sigurisht kemi më shumë se 100,000 njerëz që u zhdukën dhe u torturuan për vdekje në këtë makineri. Unë nuk kam shumë dyshime për ato lloj numrash duke pasur parasysh atë që kemi parë në këto varre masive. Nuk kemi parë diçka të tillë që nga nazistët,” tha Rapp, i cili drejtoi ndjekjet penale në gjykatat e krimeve të luftës në Ruanda dhe Sierra Leone dhe po punon me shoqërinë civile siriane për të dokumentuar provat e krimeve të luftës dhe po ndihmon për t’u përgatitur për çdo gjykimet eventuale.
“Nga policia sekrete që zhduku njerëzit nga rrugët dhe shtëpitë e tyre, të burgosurit dhe hetuesit që i lanë të vdisnin nga uria dhe i torturuan deri në vdekje, tek shoferët e kamionëve dhe shoferët e buldozerëve që fshihnin trupat e tyre, mijëra njerëz punonin në këtë sistem të vrasjeve. Po flasim për një sistem terrori shtetëror, i cili u shndërrua në një makineri vdekjeje“, shtoi ai.
Qindra mijëra sirianë vlerësohet të jenë vrarë që nga viti 2011, kur shtypja e protestave kundër tij nga ana e Assadit u shndërrua në një luftë në shkallë të gjerë.
Si Assad ashtu edhe babai i tij Hafez, i cili i parapriu atij si president dhe vdiq në vitin 2000, janë akuzuar prej kohësh nga grupet e të drejtave dhe qeveritë për vrasje të përhapura jashtëgjyqësore, duke përfshirë ekzekutime masive brenda sistemit të burgjeve të vendit dhe përdorimin e armëve kimike kundër popullit sirian.
Kreu i organizatës mbrojtëse siriane me bazë në SHBA, Task Forca Siriane e Emergjencave, Mouaz Moustafa, i cili gjithashtu vizitoi Qutayfah, 40 km në veri të Damaskut, ka vlerësuar se të paktën 100,000 trupa janë varrosur vetëm atje.
VENDI I TMERREVE
Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur në Hagë tha se kishte marrë të dhëna që tregojnë se mund të ketë deri në 66 varreza masive ende të paverifikuara në Siri. Më shumë se 157,000 njerëz janë raportuar të zhdukur në komision.
Kryetarja e Komisionit Kathryne Bomberger i tha Reuters se raportimi i të zhdukurve tani po “shpërthente” me kontakte të reja nga familjet. Për krahasim, rreth 40,000 njerëz u zhdukën gjatë luftërave ballkanike të viteve 1990. Për familjet, kërkimi i së vërtetës në Siri mund të jetë i gjatë dhe i vështirë.
Një përputhje e ADN-së do të kërkojë të paktën tre të afërm që të ofrojnë mostra referencë të ADN-së dhe të marrin një mostër të ADN-së nga secila prej këtyre mbetjeve skeletore të gjetura në varre, tha Bomberger.
Komisioni bëri thirrje që vendet të mbroheshin në mënyrë që të ruheshin provat për gjykimet e mundshme, por vendet e varrezave masive ishin lehtësisht të arritshme të martën.
Shtetet e Bashkuara janë të angazhuara me një numër organesh të OKB-së për të siguruar që populli sirian të marrë përgjigje dhe llogaridhënie, tha Departamenti i Shtetit të martën.
Banorët sirianë që jetonin pranë Qutayfah, një ish-bazë ushtarake ku ndodhej dhe një varrezë në Najha, e përdorur për të fshehur trupat nga vendet e paraburgimit, përshkruan se shihnin një rrjedhë të qëndrueshme kamionësh frigoriferikë që dërgonin trupa të cilët u hodhën në llogore të gjata të gërmuara me buldozerë.
“Varret ishin përgatitur në mënyrë të organizuar – vinte kamioni, shkarkonte ngarkesën që kishte dhe largohej, me to kishte automjete të sigurisë dhe nuk lejohej të afrohej, kushdo që afrohej, zbriste me ta“, deklaroi një fermer pranë zonës.
“Ky është vendi i tmerreve,” tha një tjetër perso.
IMAZHE SATELITORE
Imazhet satelitore të analizuara nga Reuters treguan se gërmimet në shkallë të gjerë filluan në vendndodhje midis 2012 dhe 2014 dhe vazhduan deri në vitin 2022. Imazhet e shumta satelitore gjatë asaj kohe treguan një gërmues dhe llogore të mëdha të dukshme në vend, së bashku me tre ose katër kamionë të mëdhenj.
Omar Hujeirati, një ish-udhëheqës i protestës kundër Assadit, i cili jeton pranë varrezave Najha, të cilat u përdorën derisa u krijua vendi më i madh Qutayfah sepse ishte plot, tha se ai dyshonte se disa nga anëtarët e familjes së tij të humbur mund të ishin në varr. Ai beson se të paktën disa nga të arrestuarit, duke përfshirë dy djem dhe katër vëllezër, u arrestuan për protesta kundër qeverisë së Assadit.
“Ky ishte mëkati im, ajo që i bëri ata të më merrnin familjen,” tha ai.
Detajet e varrezave masive të Sirisë dolën për herë të parë gjatë seancave gjyqësore gjermane dhe dëshmisë së Kongresit amerikan në 2021 dhe 2023. Një burrë i identifikuar vetëm si “gërmuesi i varreve” dëshmoi vazhdimisht për vendet Najha dhe Qutayfah./abcnews.al
