Nëse duam paqe, atëherë anëtarësimi në NATO është garancia e vetme dhe më e mirë e sigurisë që ekziston, thotë kryeministrja estoneze, Kaja Kallas, në një intervistë për Radion Evropa e Lirë.
“Gjëja më e rëndësishme është që ne ta kuptojmë se agresioni nuk mund të shpërblehet. Dua të them se ne nuk e pranojmë që ato territore që aktualisht janë të pushtuara nga Rusia, i përkasin Rusisë, në asnjë mënyrë. Fundi i luftës është kur Rusia të kthehet në Rusi”, thekson Kallas.
Duke folur për samitin e ardhshëm të NATO-s që do të mbahet në Vilnius më 11 dhe 12 korrik, ndër tjerash Kallas thotë se qëndrimi ndaj anëtarësimit të Ukrainës në këtë aleancë mbrojtëse duhet të ndryshohet nga “nëse” në “kur”.
“Sigurisht që ne e kuptojmë se kjo nuk mund të ndodhë kur lufta po vazhdon, por ne duhet të kemi një rrugë të qartë që Ukraina të arrijë atje”.
Kur bëhet fjalë për vendet e Ballkanit Perëndimor, Kallas thotë se po bëhen përpjekje për të zhvilluar bisedime ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, por suksesi varet nga të dyja palët e përfshira.
“Fundi i luftës është kur Rusia të kthehet në Rusi”
Radio Evropa e Lirë: Samiti i NATO-s po afrohet. Çfarë duhet të përfitojë Ukraina nga ky samit, në mënyrë që ju të ndiheshit të kënaqur pas kësaj ngjarjeje?
Kaja Kallas: Epo, bisedimet janë duke vazhduar. Ajo se çfarë është e rëndësishme është që të shikojmë përtej fjalimeve të Bukureshtit (Samiti i NATO-s i vitit 2008, ku u deklarua se Ukraina do të bëhet anëtare e NATO-s). Për ne, është shumë e rëndësishme që të biem dakord për hapat praktikë, pra se si Ukraina do të bëhet anëtare e NATO-s. Isha duke lexuar një libër për historinë e NATO-s pas rënies së Murit të Berlinit disa javë më parë. Për më tepër, ishte interesante të theksohej se si vendet e Baltikut, ashtu edhe ato të Vishegradit (Republika Çeke, Hungaria, Polonia dhe Sllovakia) u pranuan në NATO. Fillimisht, presidenti amerikan thoshte, “nëse” vendosin të bashkohen. Megjithatë, më vonë ndryshoi në “kur” ata do të anëtarësohen në NATO. Dhe, besoj se i tillë duhet të jetë edhe qëndrimi ndaj Ukrainës; pyetja nuk është “nëse”, por më tepër “kur”.
Jemi të vetëdijshëm se është e pamundur duke pasur parasysh konfliktin e vazhdueshëm. Por, ne duhet të dimë se si Ukraina do të arrijë atje.
Radio Evropa e Lirë: Pra, le të flasim për “kur”. A mund të shohim ndonjë përparim deri në samitin e NATO-s në Uashington vitin e ardhshëm?
Kaja Kallas: Është e vështirë të thuhet, sepse ka kushte të shumta. Pyetja është se si po ecën kjo luftë. Por, ka gjëra praktike që mund të marrim ndërkohë. Unë besoj se zonat gri duhet të eliminohen në Evropë pasi ato janë burim konflikti dhe lufte. Pra, nëse duam paqe, anëtarësimi në NATO është garancia e vetme e sigurisë dhe garancia më e mirë e sigurisë në dispozicion.
Radio Evropa e Lirë: Duke folur për Gjermaninë gjatë Luftës së Ftohtë, ka pasur disa diskutime për “opsionin e Gjermanisë”, ku NATO kishte përfshirë pjesën perëndimore, por jo atë lindore. A mund të shihni një ndarje të Ukrainës, në të cilën pjesa perëndimore, e cila ende nuk mbrohet nga NATO, mund të jetë anëtare e aleancës dhe t’i nënshtrohet nenit 5 (dispozita e mbrojtjes reciproke të NATO-s)?
Kaja Kallas: Mendoj se është shumë e rëndësishme të kuptojmë se agresioni nuk mund të shpërblehet. Dua të them se ne nuk e pranojmë që ato territore që aktualisht janë të pushtuara nga Rusia, i përkasin Rusisë, në asnjë mënyrë. Pra, fundi i luftës është kur Rusia të kthehet në Rusi. Nëse themi se, si shembull, ju merrni disa territore, atëherë agresioni në fakt shpërblehet. Sigurisht, disa njerëz i humbisni rrugës, por në diktaturë ata nuk kanë rëndësi.
Pra, është një sinjal shumë i keq për të drejtën ndërkombëtare dhe gjithashtu sigurinë e të gjithë botës nëse kjo shpërblehet, kjo është gjëja më e rëndësishme që duhet mbajtur parasysh. Por dua të them se, t’i japim hapa të qartë Ukrainës se si të anëtarësohet në NATO, si dhe çfarë mund t’u japim atyre gjatë luftës, duke marrë parasysh se asnjë shtet anëtar i NATO-s nuk dëshiron të shkojë në luftë.
Radio Evropa e Lirë: Në rregull, atëherë cilat janë gjërat që Perëndimi mund t’u japë atyre gjatë luftës?
Kaja Kallas: Deri më tani, ne kemi ofruar ndihmë ushtarake për Ukrainën. Dhe shpesh pyes veten nëse ne kishim dhënë të gjithë ndihmën ushtarake që po japim tani në janar 2022, siç bëri Estonia, apo edhe shkurt të vitit 2022, ndoshta do ta kishim parë përfundimin e këtij konflikti më shpejt, sepse Rusia do ta kishte kuptuar më herët se nuk mundet ta fitojë këtë luftë. Por, ne duhet të mbajmë qëndrimin tonë dhe ta bëjmë këtë për aq kohë sa duhet për të mbetur prapa (Ukraina). Dhe, kjo është gjithçka që ne kemi për të ofruar. Megjithatë, janë gjithashtu marrëveshjet ose ato që partnerët individualë të NATO-s po i ofrojnë Ukrainës. NATO si organizatë nuk është e përfshirë.
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, a e kuptoni acarimin ukrainas që po shohim tani? Shumë ukrainas kanë shprehur pakënaqësi për retorikën e armatimit të Perëndimit, por ku janë ato armatime?
Kaja Kallas: E kuptoj faktin që kemi marrë angazhime dhe premtime që duhet t’i përmbushim. Natyrisht, pyetja ka të bëjë shumë me aftësinë e përgjithshme mbrojtëse të Evropës. Dhe, unë kam qenë duke i inkurajuar për një rritje të shpenzimeve evropiane të mbrojtjes. Dua të them, nga viti 1999 deri në vitin 2021, shuma e shpenzuar për mbrojtjen në Evropë u rrit për 19.7 për qind. Rritjet në shpenzimet e mbrojtjes ishin 292 për qind për Rusinë dhe 65.7 për qind për SHBA-në gjatë së njëjtës periudhë kohore. Pra, pse atëherë po e them këtë?
Edhe pse ne kemi kontribuar shumë për Ukrainën, ne gjithashtu duhet të zëvendësojmë furnizimet tona, që do të thotë se sektori ynë i mbrojtjes duhet të rrisë prodhimin. Kjo shkon paralelisht me ndihmën që ne duhet t’i japim edhe Ukrainës. Sugjerimi im ishte të blinim një milion predha artilerie së bashku dhe t’i transferonim menjëherë në Ukrainë. I gëzohem faktit të shoh që një pjesë e saj tashmë është realizuar. Edhe nëse kemi kontribuar, ka ende një potencial të konsiderueshëm për përmirësim, sepse, sipas industrisë së mbrojtjes, ne nuk kemi porosi të mjaftueshme për të rritur prodhimin. Pra, mendoj se duhet ta bëjmë këtë.
Shqetësimi im është se ndoshta jo të gjithë aleatët e kanë kuptuar situatën e sigurisë në të cilën ndodhemi – se disa shpresojnë që ky problem thjesht do të largohet. Nuk kemi pse të investojmë në mbrojtje. Dua të them, krahasuar me vitin 1988 kur të gjithë aleatët e NATO-s investuan 2 për qind të Bruto Prodhimit Vendor për mbrojtje, sepse kërcënimi ishte real.
Radio Evropa e Lirë: Estonia do të shpenzojë tre për qind të BPV-së së saj për mbrojtjen. Më kujtohet takimi i NATO-s në Uells të vitin 2014, kur të gjithë ranë dakord që deri në vitin 2024, që është viti i ardhshëm, të gjithë duhet të kishim arritur dy për qind të buxhetit të mbrojtjes. Ndoshta një e treta e kanë bërë këtë sot. Pra, pse duhet t’i besojmë NATO-s?
Kaja Kallas: Kjo është një pyetje shumë e mirë. Për shkak të samitit të Uashingtonit (NATO) dhe zgjedhjeve të ardhshme amerikane, unë besoj se ky është viti i fundit në të cilin ne mund të diskutojmë aktualisht për shpenzimet e mbrojtjes. Pas kësaj, ne nuk do të mund ta bëjmë këtë. Ne duhet të tregojmë se kemi kontribuar siç duhet. Sigurisht, e pranoj se çështjet e brendshme janë një sfidë në shtetet demokratike.
Si kryeministre, unë mund të listoj shumë gjëra ku ne mund t’i investojmë paratë. Por, nuk kam zgjidhje për shkak të situatës së mbrojtjes. Për shkak të mungesës së mbështetjes politike, për Estoninë u shpenzua një shumë rekord e ulët për mbrojtje në vitin 1933. Dhe, pastaj shuma e shpenzuar për mbrojtjen u rrit për 100 për qind në vitin 1939. Megjithatë, për shkak se konflikti kishte filluar tashmë, tashmë ishte tepër vonë. Prandaj, dua të them se ne do të kishim qenë në gjendje t’i përgjigjeshim katastrofës gjatë krizave të COVID-19. Kur jemi në një krizë, ne nuk mundemi të reagojmë në mbrojtje… Këto janë rastet kur duhet të përgatitemi, ndaj duhet ta bëjmë këtë paraprakisht.
Pra, kjo është thirrja ime për të gjithë aleatët që me të vërtetë të bëjnë më shumë. Dhe, gjithashtu, kam propozuar në nivel evropian për të bërë këtë iniciativë mbrojtëse së bashku. Ne mund t’i japim fund kësaj së bashku. Atëherë pyetja është, natyrisht, ku i marrim fondet dhe atje mund të jemi më kreativë lidhur me këtë. Por, çështja është se ne duhet të kuptojmë reciprokisht se ky është problemi, me të cilin duhet të përballemi. Le të gjejmë zgjidhje për këtë.
Radio Evropa e Lirë: Një gjë tjetër që do të ndodhë në samitin e NATO-s është padyshim marrëveshja për planet e përditësuara të mbrojtjes. A do t’i mbrojë realisht plani i mbrojtjes shtetet baltike që nga fillimi? A jeni të sigurt për këtë? Sepse nëse nuk realizohet ajo, ka gjasa që nëse rusët e pushtojnë këtë vend, atëherë aleatët do t’iu vinin në ndihmë. Pra, ju do të mbroheshit që nga dita e parë?
Kaja Kallas: Po, ne morëm vendime shumë të mëdha në Madrid (samiti i NATO-s 2022) për të ndryshuar nga qëndrimi i parandalimit në qëndrimin mbrojtës. Pra, ajo që do të thotë është se ne jemi në gjendje të mbrohemi së bashku me aleatët tanë që në momentin e parë, që në centimetrin e parë. Por, kjo shkon gjithashtu së bashku me shpenzimet e mbrojtjes. Pra, njëra janë planet dhe tjetra është zbatimi, zbatimi i atyre planeve. Pra, kur flasim për pajisje të para-pozicionuara, municione, atëherë duhet t’i keni edhe ato, që do të thotë se duhet të investoni më shumë për t’i përmbushur ato plane, në mënyrë që trupat evropiane të jenë gati për të luftuar.
Radio Evropa e Lirë: Le të flasim për kryengritjen e Prigozhinit. A është Rusia më e rrezikshme tani pas këtij rebelimi për Estoninë në rajonin e Baltikut?
Kaja Kallas: Rusia ka qenë historikisht e rrezikshme dhe e paparashikueshme, dhe kështu vazhdon të jetë edhe sot. Prandaj, qëndrimi ynë nuk ka ndryshuar fare.
Çështjet e brendshme të Rusisë janë, natyrisht, shqetësimet e tyre, mbi të cilat ne nuk kemi asnjë kontroll. Por, ne duhet të bëjmë marrëveshjet tona. Unë po flas për ata që pyesin: “Oh, a është Rusia tani më e rrezikshme?” Të lutem. Nëse shikoni se çfarë bën në Ukrainë, dua të them se qytete të tëra të mëdha janë shkatërruar. Dhe nëse thua kështu, kjo po ndodh gjatë “Rusisë stabile”.
Pra, nuk mendoj se mund të përkeqësohet dhe nuk duhet të përqendrohemi vërtet në këtë. Dhe mendoj se është diçka që edhe Rusia dëshiron që ne ta besojmë “le të mos veprojmë tani sepse Rusia po bëhet e paqëndrueshme!”. Përsëri, duke u rikthyer në histori kur Gorbaçovi ishte në pushtet dhe Bashkimi Sovjetik ishte atje, atëherë gjithashtu u fol dhe u punua për të mbajtur Gorbaçovin në pozicionin sepse aleatët perëndimorë menduan se, “që të mos veprojmë, sepse nuk e dimë se çfarë kaosi do të bëhet”. Dua të them, ne donim të rivendosnim pavarësinë dhe lirinë tonë dhe e shfrytëzuam atë dritare mundësie. Kjo ishte një gjë e keqe, por një gjë e mirë për ne. Pra, nuk do të përqendrohesha aq shumë në këtë, por do të përqendrohesha në vendosmërinë tonë. Kjo nuk ka ndryshuar.
Radio Evropa e Lirë: Por, tani që Prigozhini është në Bjellorusi dhe grupi Wagner gjithashtu, a do t’ju duhet të përqendroheni më shumë atje? A është një ndryshim për ju?
Kaja Kallas: Që nga fillimi, Bjellorusia dhe Rusia janë parë si bashkëagresore. Ato padyshim janë të gjitha të përfshira në këtë dhe nuk ka ndryshuar asgjë. Wagner ishte vërtet interesant. Një nga kryeministrat në konferencën e Këshillit Evropian javën e kaluar në Bruksel bëri një punë të shkëlqyer për të artikuluar pikëpamjet për mercenarët e (autorit italian Niccolo) Makiavelit. Pra, ai e shpjegonte shumë mirë se si nuk mund të ndërtoni sigurinë tuaj mbi mercenarët, sepse ata shkojnë gjithmonë tek ai person që e paguan më shumë. Pra, nuk do të përqendrohesha në këtë. Unë mendoj se kjo nuk e ndryshon vendosmërinë tonë, sepse ne gjithmonë e kemi konsideruar Bjellorusinë së bashku me Rusinë.
Radio Evropa e Lirë: Padyshim që keni vepruar për të siguruar kufirin e juaj. Dua t’ju pyes, a është situata mirë brenda vendit, duke pasur parasysh që edhe këtu keni një popullsi mjaft të madhe etnike ruse?
Kaja Kallas: Së pari, më duhet të filloj me faktet. Pra, në vitin 1922, popullsia jonë ruse ishte 3.2 për qind. Pra, ata nuk janë pakica etnike që ka qenë këtu pasi pas përfundimit të okupimit kishte 30 për qind, sepse estonezët u deportuan në Siberi dhe rusët erdhën. Kështu që unë mendoj se kjo është e rëndësishme të kuptohet. Por, pavarësisht historisë, ne këtu themi se mund të kemi një histori tjetër, por kemi një të ardhme të përbashkët. Kështu që ne përqendrohemi në të ardhmen. Dhe sigurisht, pakica jonë rusisht-folëse nuk është një grup homogjen. Shumica e tyre mendojnë se Estonia është shtëpia e tyre dhe kë mbroni kur keni probleme.
Ne nuk kemi trazira në rrugë si në disa vende të tjera, ku ata janë ndoshta më pak të vetëdijshëm për luftërat e informacionit që po ndodhin. Deri më tani, ne po përpiqemi të përqendrojmë të ardhmen tonë të përbashkët dhe pakicën tonë rusisht-folëse, veçanërisht ata që jetojnë më afër kufirit të Rusisë, që shohin përtej lumit jetën në anën tjetër ose madje shkojnë e kalojnë kufirin. Ata shohin se jeta në anën e Rusisë është shumë më e keqe sesa jeta në anën evropiane apo estoneze.
Pra, ata e kuptojnë se kjo propagandë që shohin në televizion nuk është e vërtetë.
Radio Evropa e Lirë: Mateusz Morawiecki, kryeministër i Polonisë, kohët e fundit deklaroi dëshirën e tij për të marrë pjesë në programin e ndarjes bërthamore të NATO-s. A e merr në konsideratë edhe Estonia këtë?
Kaja Kallas: Jo, nuk kemi folur për këtë. Unë besoj se ndërsa ne jemi aleatë në NATO, disa vende posedojnë armë bërthamore dhe të tjerët jo. Si rezultat, disa janë vendosur diku tjetër. Unë besoj se mbrojtja jonë e kombinuar është ajo që na mban të sigurt. Pra, me të vërtetë nuk ka rëndësi. Në këtë drejtim, është e rëndësishme që ne të zbatojmë strategjitë ushtarake të sugjeruara nga SACEUR (Komandanti Suprem i Aleatëve të NATO-s për Evropën) dhe ta bëjmë këtë me furnizimet e nevojshme.
Radio Evropa e Lirë: Ju thatë “zona gri” dhe është e vetëkuptueshme që Ukraina Lindore është një. Megjithatë, ka edhe të tjera “zona gri” në Evropë. Një tjetër është Gjeorgjia. Çfarë mendoni për rrethanat aktuale të Gjeorgjisë?
Kaja Kallas: Është e ndërlikuar. Çfarë e dallon Gjeorgjinë nga Ukraina, në fund të fundit? Gjeorgjia, besoj, është vendi ku ishte Ukraina kur pati Revolucionin e Portokalltë vite më parë, dhe si rezultat, një pjesë e madhe e gjeorgjianëve e panë Bashkimin Evropian (BE) si fatin e tyre. Por kjo, gjithashtu, kërkon ndryshime nga ana e tyre. Prandaj, më duket se ka një ndërveprim kompleks mes Qeverisë dhe publikut të gjerë. Por, ne jemi duke e vëzhguar me kujdes.
Radio Evropa e Lirë: Por, Ukraina dhe Gjeorgjia dikur shkonin bashkë kur ishte fjala për NATO-n dhe tani duket se janë shkëputur pak. Pse?
Kaja Kallas: Kjo është për shkak se unë mendoj se udhëheqja e Gjeorgjisë tani nuk beson vërtet në këtë. Pra, ata nuk e shtyjnë shumë atë agjendë.
Radio Evropa e Lirë: Do të thuash, të besojë në anëtarësimin në NATO?
Kaja Kallas: Besimi në anëtarësimin në NATO. Ishte konferenca e GLOBSEC (Bratislavë, maj viti 2023) ku kryeministri i Gjeorgjisë (Irakli Garibashvili) po thoshte se NATO-ja është fajtore për luftën në Ukrainë, ani pse, është një aleancë mbrojtëse. Pra, NATO nuk ka bërë asgjë. Ukraina nuk ka bërë asgjë për të provokuar vërtet Rusinë për t’i sulmuar ato. Dua të them, edhe Prigozhin tha se kjo është një narrativë e rreme dhe ai (Garibashvili) po thoshte se nga fjalimi i tij u ndie se nuk besonin në atë (anëtarësimin në NATO).
Radio Evropa e Lirë: Moldavia është një tjetër zonë gri. Si e shihni këtë vend? Është padyshim neutrale nga ana kushtetuese, por ata janë të pranishëm edhe në samitin e NATO-s. Dhe nëse Ukraina bashkohet, ata do të futen mes dy aleatëve të NATO-s, Rumanisë dhe Ukrainës. Pra, si e shihni këtë? A është ky një problem?
Kaja Kallas: Nuk është problem. Dua të them, për ne ishte shumë e qartë. Ne humbëm lirinë dhe pavarësinë tonë sepse u përpoqëm të ishim neutralë në vitet 1940 dhe për këtë arsye vendosëm më 1991 që nuk do të ishim më kurrë vetëm dhe kurrë pa aleatë dhe miq. Pra, kjo do të thotë se ne nuk jemi neutralë. Dhe Moldavia, mendoj, shkon krah për krah për dore me Ukrainën, sepse ajo është me të vërtetë në mes. Por, sigurisht që janë zgjedhjet e tyre. Vendimi i vendeve është nëse duan të bëhen anëtare të NATO-s. Nuk i takon NATO-s të vendosë.
Radio Evropa e Lirë: Por, ju do të preferonit që ata të heqin neutralitetin e tyre dhe të bashkohen me një anë?
Kaja Kallas: Unë do të doja që ata të jenë me Ukrainën dhe duke pasur parasysh se janë në mes. Por, ata kanë shqetësime të mëdha në nivel evropian (BE), ne i konsiderojmë ato së bashku. Dua të them, kur folëm për statusin e kandidatit (të BE-së), gjithashtu së bashku me Ukrainën, edhe Moldavisë iu dha kjo sepse shkojnë bashkë. Duke pasur parasysh se është një vend i vogël, është në mes. Por, varet nga vendimmarrësit e tyre.
Radio Evropa e Lirë: Dhe, për fund, Ballkani Perëndimor. Mendoj se gjatë konfliktit në Ukrainë, ne mund ta kemi harruar herë pas here këtë rajon, por për momentin ka çështje të rëndësishme, veçanërisht midis Serbisë dhe Kosovës. A duhet NATO të jetë më aktive atje? Jeni pro konferencës ndërkombëtare që kanë diskutuar Edi Rama, kryeministër i Shqipërisë, dhe Charles Michel, presidenti i Këshillit Evropian? Çfarë zgjidhjesh shihni për këtë problem, sepse sigurisht ka një problem?
Kaja Kallas: Është e qartë se atje ka një problem që nuk duhet ta injorojmë. Dhe, besoj se po bëhen përpjekje të konsiderueshme për të ulur tensionet në atë zonë. Dhe shumë persona që përpiqen ta arrijnë atë. Prandaj NATO-ja luan një rol në ruajtjen e paqes në atë rajon siç luan KFOR-i. Duhet të mos harrojmë se Rusia po përpiqet në mënyrë aktive të përshkallëzojë këtë krizë në mënyrë që ta devijojë fokusin nga Ukraina në Ballkanin Perëndimor.
Pra, janë bërë përpjekje dhe unë jam shumë mirënjohës për ata që po bëjnë përpjekje. E di që kryeministrat e Beneluksit (Belgjikë, Holandë, Luksemburg) do të shkojnë në rajon për t’u takuar bashkë me palët. Ishte një nga samitet e Ballkanit Perëndimor, që një nga kryeministrat e një vendi të Ballkanit Perëndimor tha se, cila është ana pozitive e Evropës? A është kjo, që jemi në këtë tavolinë? Ne nuk folëm me njëri-tjetrin për 70 vjet dhe tani jemi këtu, dhe po flasim me njëri-tjetrin. Kjo tashmë është një gjë e mirë. Dhe mendoj se Kosova dhe Serbia, kur e dini, palët flasin me njëra-tjetrën, është më e lehtë të zgjidhen tensionet që janë atje.
Radio Evropa e Lirë: Por a duhet të shkojë në një nivel tjetër? Duket qartë se angazhimi i BE-së dhe NATO-s nuk funksionon. Ato (Kosova dhe Serbia) as që flasin më me njëra-tjetrën.
Kaja Kallas: Sa përpjekje janë bërë për t’i bërë ato të bisedojnë edhe një herë me njëra-tjetrën, këtu qëndron problemi. Është e qartë se duhet të bëjmë përpjekje më të mëdha. Dhe, besoj se të gjitha palët po bëjnë përpjekje për t’i ulur tensionet. Sigurisht, të dyja palët luajnë një rol nëse ato janë të suksesshme. Megjithatë, nuk besoj se ato kërkojnë një tjetër luftë të madhe atje./REL
