Përktheu: Sonila Backa-abcnews.al
Ndryshimi i klimës është ndryshimi më afatgjatë në klimën e Tokës dhe modelet e motit. U deshën gati një shekull kërkimesh dhe të dhënash për të bindur shumicën dërrmuese të komunitetit shkencor se aktiviteti njerëzor mund të ndryshonte klimën e gjithë planetit tonë.
Në vitet 1800, eksperimentet që sugjeronin se dioksidi i karbonit (CO2) i prodhuar nga njeriu dhe gazrat e tjerë mund të mblidheshin në atmosferë dhe të izolonin Tokën, u përballën me më shumë kuriozitet sesa shqetësim.
Nga fundi i viteve 1950, të dhënat rreth CO2 do të ofronin disa nga të dhënat e para për të vërtetuar teorinë e ngrohjes globale. Përfundimisht, një bollëk të dhënash, së bashku me modelimin e klimës do të tregonin jo vetëm se ngrohja globale ishte reale, por se ajo gjithashtu paraqiste një mori pasojash të tmerrshme, raporton abcnews.al.
Që nga grekët e lashtë, shumë njerëz kishin propozuar që njerëzit mund të ndryshonin temperaturat dhe të ndikonin në reshjet e shiut duke prerë pemët, duke lëruar arat ose duke ujitur një shkretëtirë. Të sakta apo jo, ato efekte klimatike të perceptuara ishin thjesht lokale. Ideja se njerëzit mund të ndryshojnë disi klimën në një shkallë globale do të dukej e largët për shekuj.
Efekti serë
Në vitet 1820, matematikani dhe fizikani francez Joseph Fourier propozoi që energjia që arrin planetin si rrezet e diellit duhet të balancohet nga energjia që kthehet në hapësirë pasi sipërfaqet e nxehta lëshojnë rrezatim.
Por një pjesë e kësaj energjie, arsyetoi ai, duhet të mbahet brenda atmosferës dhe të mos kthehet në hapësirë, duke e mbajtur Tokën të ngrohtë. Ai propozoi që atmosfera e Tokës të vepronte ashtu si do të veprontë një serë qelqi. Energjia hyn përmes mureve të xhamit, por më pas bllokohet brenda, njësoj si një serë e ngrohtë.
Kjo teori u eksplorua më tej nga puna e Eunice Newton Foote në vitet 1850. Eksperimentet e Foote duke përdorur cilindra qelqi treguan se efekti ngrohës i diellit ishte më i madh në ajrin e lagësht sesa ajrin e thatë. Eksperimenti nxorri në pah se shkalla më e lartë e ngrohjes ndodhi në një cilindër që përmban dioksid karboni.
Puna e saj do të parashikonte punën e shkencëtarit irlandez John Tyndall, i cili gjithashtu zbuloi se cilat lloje të gazeve luanin rolin më të madh në thithjen e nxehtësisë. Ekspertët që atëherë e kanë kuptuar se analogjia e serrës ishte e tepruar, pasi rrezatimi infra i kuq në dalje nuk bllokohet saktësisht nga atmosfera e Tokës, por absorbohet, raporton abcnews.al.
Sa më shumë gazra serë të ketë, aq më shumë energji ruhet në atmosferën e Tokës.
Gazra serë
Por e ashtuquajtura analogji e efektit serë mbeti pezull dhe rreth 50 vite më vonë, puna e Eunice Newton Foote ofroi njohuri të mëtejshme se si nxehtësia mund të përthithej në atmosferën e Tokës. Në vitet 1850, eksperimentet e Foote duke përdorur cilindra qelqi treguan se efekti ngrohës i diellit ishte më i madh në ajrin e lagësht sesa ajrin e thatë.
Dhe nxori në pah se shkalla më e lartë e ngrohjes ndodhi në një cilindër që përmban dioksid karboni. Megjithëse Foote, një shkencëtare amatore, nuk u njoh kurrë gjatë jetës së saj, puna e saj parashikoi gjetjet e shkencëtarit irlandez John Tyndall.
Tyndall gjithashtu eksploroi saktësisht se cilat lloje gazrash kishin më shumë gjasa të luanin një rol në thithjen e dritës së diellit. Testet laboratorike të Tyndall në vitet 1860 treguan se gazi i qymyrit (që përmban CO2, metan dhe hidrokarbure të paqëndrueshme) ishte veçanërisht efektiv në thithjen e energjisë.
Në vitin 1895, kimisti suedez Svante Arrhenius u bë kurioz se si ulja e niveleve të CO2 në atmosferë mund të ftohte Tokën. Për të shpjeguar epokat e kaluara të akullit, ai pyeti veten nëse një rënie në aktivitetin vullkanik mund të ulte nivelet globale të CO2.
Llogaritjet e tij treguan se nëse nivelet e CO2 do të përgjysmoheshin, temperaturat globale mund të ulen me rreth 5 gradë Celsius. Më pas, Arrhenius pyeti veten nëse e kundërta ishte e vërtetë, këtë herë duke hetuar se çfarë do të ndodhte nëse nivelet e CO2 do të dyfishoheshin.
Mundësia dukej e largët në atë kohë, por rezultatet e tij sugjeruan që temperaturat globale do të rriteshin me të njëjtën sasi – 5 gradë C. Sidoqoftë, në vitet 1890, koncepti i ngrohjes së planetit ishte i largët dhe por sigurisht i mirëpritur.
Siç shkroi Arrehenius, “Nga ndikimi i përqindjes në rritje të acidit karbonik [CO2] në atmosferë, ne mund të shpresojmë të shijojmë epoka me klimë më të mirë, veçanërisht në lidhje me rajonet më të ftohta të tokës.”
Në vitet 1930, të paktën një shkencëtar do të fillonte të pretendonte se emetimet e karbonit tashmë mund të kishin një efekt ngrohjeje. Inxhinieri britanik Guy Steëart Callendar vuri në dukje se klima në Shtetet e Bashkuara dhe në rajonin e Atlantikut të Veriut ishte ngrohur në fund të Revolucionit Industrial, raporton abcnews.al.
Llogaritjet e Calendar sugjeruan se një dyfishim i CO2 në atmosferën e Tokës mund ta ngrohë Tokën me 2 gradë C. Ndërsa pretendimet e Callendar u pritën kryesisht me skepticizëm, ai arriti të tërheqë vëmendjen ndaj mundësisë së ngrohjes globale, raporton abcnews.al.
Kjo vëmendje luajti një rol në grumbullimin e disa prej projekteve të para të financuara nga qeveria për të monitoruar më nga afër nivelet e klimës dhe CO2.
Matja, kurba e Keeling
Më i famshmi midis këtyre projekteve kërkimore ishte një stacion monitorimi i krijuar në vitin 1958 nga Instituti Scripps i Oqeanografisë në krye të Observatorit Mauna Loa të Hawait. Gjeokimisti i Scripps, Charles Keeling, ishte i rëndësishëm në përshkrimin e një mënyre për të regjistruar nivelet e CO2 dhe në sigurimin e fondeve për observatorin, i cili ishte i pozicionuar në qendër të Oqeanit Paqësor.
Të dhënat nga observatori zbuluan atë që do të bëhej e njohur si “Kurba e Keeling”. Lakorja lart, në formë dhëmbi, tregoi një rritje të qëndrueshme të niveleve të CO2, së bashku me nivelet e gazit të prodhuar nga dimri dhe gjelbërimi i përsëritur i Hemisferës Veriore.
Në vitet 1960, filluan të parashikoheshin rezultatet e mundshme të rritjes së niveleve të CO2 të bëra evidente nga Kurba Keeling. Modelet kompjuterike treguan vazhdimisht se një dyfishim i CO2 mund të prodhonte një ngrohje prej 2 gradë C brenda shekullit të ardhshëm.
Megjithatë, modelet ishin paraprake dhe një shekull dukej një periudhë shumë e largët.
Frika e viteve 1970: Një tokë e ftohtë
Në fillim të viteve 1970, një lloj tjetër shqetësimi klimatik doli në pah: ftohja globale. Ndërsa më shumë njerëz shqetësoheshin për ndotësit që njerëzit lëshonin në atmosferë, disa shkencëtarë thanë se ndotja mund të bllokonte rrezet e diellit dhe të ftohte Tokën.
Në fakt, Toka u ftoh disi midis viteve 1940-1970 për shkak të një bumi të pasluftës në ndotësit e aerosolëve që reflektonin rrezet e diellit larg planetit. Por ndërsa periudha e shkurtër e ftohjes mbaroi dhe temperaturat filluan të rriteshin, paralajmërimet nga një pakicë shkencëtarësh se Toka po ftohej u ulën. Një pjesë e arsyetimit ishte se ndërsa smogu mund të qëndronte i pezulluar në ajër për javë të tëra, CO2 mund të qëndronte në atmosferë për shekuj.
1988: Ngrohja globale bëhet realitet
Fillimi i viteve 1980 do të shënonte një rritje të mprehtë të temperaturave globale. Shumë ekspertë kanë vënë në dukje vitin 1988 si një pikë kthese kritike ngrohja globale ishte në qëndër të vëmëndjes.
Vera e vitit 1988 ishte më e nxehta e regjistruar (edhe pse shumë prej asaj kohe kanë qenë më të nxehta). 1988 u përfshi nga thatësirat dhe zjarret e përhapura brenda Shteteve të Bashkuara.
Shkencëtari i NASA-s James Hansen dha disa prova dhe prezantoi modele në kongres në qershor të vitit 1988, duke thënë se ai ishte “99 për qind i sigurt” se ngrohja globale ishte shumë afër.
IPCC (Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike)
Një vit më vonë, në 1989, Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike (IPCC) u krijua nën udhërheqjen e Organizatës së Kombeve të Bashkuara për të ofruar një pamje të saktë shkencore të ndryshimit të klimës dhe ndikimeve të tij politike dhe ekonomike.
Ndërsa ngrohja globale u cilësua si një fenomen real, ndër parashikimet e shumta të studiuesve ishin paralajmërimet për valë të shumta të të nxehtit, thatësira dhe uragane më të fuqishme të nxitura nga rritja e temperaturave.
Studime të tjera parashikuan se me shkrirjen e akullnajave masive në pole, niveli i detit mund të rritet midis 11 dhe 38 inç (28 deri në 98 centimetra) deri në vitin 2100.
Protokolli i Kiotos
Udhëheqësit e qeverisë filluan diskutimet për të provuar dhe frenuar daljen e emetimeve të gazrave serrë për të parandaluar rezultatet më të tmerrshme të parashikuara. Marrëveshja e parë globale për reduktimin e gazeve serrë, Protokolli i Kiotos, u miratua në vitin 1997, raporton abcnews.al.
Protokolli, i cili u nënshkrua nga Presidenti Bill Clinton, bëri thirrje për reduktimin e emetimit të gjashtë gazeve serrë në 41 vende plus Bashkimin Europian në 5.2 për qind nën nivelet e vitit 1990 gjatë periudhës së synuar 2008-2012.
Në mars 2001, menjëherë pas marrjes së detyrës, Presidenti Xhorxh Ë. Bush njoftoi se Shtetet e Bashkuara nuk do të zbatonin Protokollin e Kiotos, duke thënë se protokolli kishte të meta, duke përmendur shqetësimet se marrëveshja do të dëmtonte ekonominë amerikane.
Një e vërtetë e dhimbshme
Në të njëjtin vit, IPCC publikoi raportin e tretë mbi ndryshimet klimatike, duke thënë se ngrohja globale, e paprecedentë që nga fundi i epokës së fundit të akullit, ekzistonte me ndikime shumë të dëmshme në të ardhmen. Pesë vite më vonë, në vitin 2006, ish-zëvendëspresidenti dhe kandidati presidencial Al Gore peshoi mbi rreziqet e ngrohjes globale me debutimin e filmit të tij ” An Inconvenient Truth ” . Gore fitoi Çmimin Nobel të Paqes në vitin 2007 për punën e tij në emër të ndryshimeve klimatike.
Politizimi mbi ndryshimin e klimës, megjithatë, do të vazhdojë, me disa skeptikë që argumentojnë se parashikimet e paraqitura nga IPCC dhe të publikuara në media si filmi i Gore ishin të tepërta.
Ndër ata që shprehën skepticizëm për ngrohjen globale ishte edhe presidenti i ardhshëm i SHBA-së, Donald Trump. Më 6 nëntor 2012, Trump shkroi në Tëitter: “Koncepti i ngrohjes globale u krijua nga dhe për kinezët në mënyrë që ta bënte prodhimin e SHBA-së jo konkurrues”.
Marrëveshja e Parisit për Klimën
Shtetet e Bashkuara, nën udhëheqjen e Presidentit Barack Obama do të nënshkruanin një tjetër traktat historik për ndryshimin e klimës, Marrëveshjen e Parisit për Klimën, në 2015. Në atë marrëveshje, 197 vende u zotuan të vendosnin objektiva për reduktimet e tyre të gazit serë dhe të raportonin përparimin e tyre.
Thelbi i Marrëveshjes së Parisit për Klimën ishte një deklaratë për të parandaluar një rritje të temperaturës globale prej 2 gradë C. Shumë ekspertë e konsideruan 2 gradë C të ngrohjes si një kufi kritik, i cili, nëse tejkalohet do të çojë në rritjen e rrezikut të valëve më vdekjeprurëse të të nxehtit, thatësirave, stuhive dhe rritjes së nivelit global të detit.
Zgjedhja e Donald Trump në 2016 bëri që Shtetet e Bashkuara të deklaronin se do të tërhiqeshin nga traktati i Parisit. Presidenti Trump, duke përmendur “kufizimet e rënda” të vendosura nga marrëveshja, deklaroi se ai nuk mund të mbështeste një marrëveshje që ndëshkon Shtetet e Bashkuara.
Në të njëjtin vit, analizat e pavarura nga NASA dhe Administrata Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike (NOAA) zbuluan se temperaturat e sipërfaqes së Tokës në vitin 2016 ishin më të ngrohtat që nga viti 1880, raporton abcnews.al.
Dhe në tetor 2018, Paneli Ndërqeveritar i OKB-së për Ndryshimet Klimatike lëshoi një raport se veprimet e shpejta janë të nevojshme për të kufizuar ngrohjen globale në 1.5 Celsius dhe për të shmangur pasojat më të tmerrshme për planetin.
Greta Thunberg
Në gusht 2018, adoleshentja suedeze dhe aktivistja për klimën, Greta Thunberg nisi protestat para parlamentit suedez për ndryshimet klimatike. Protesta e saj për të rritur ndërgjegjësimin për ngrohjen globale pushtoi botën dhe deri në nëntor 2018, mbi 17,000 studentë në 24 vende morën pjesë në protestat kundër ndryshimeve klimatike.
Në mars 2019, Thunberg u nominua për Çmimin Nobel për Paqen. Ajo mori pjesë në Samitin e Organizatës së Kombeve të Bashkuara për Klimën në qytetin e Nju Jorkut në gusht të vitit 2019, duke marrë një varkë përtej Atlantikut në vend që të fluturonte për të zvogëluar emëtimet e karbonit, raporton abcnews.al.
Samiti i OKB-së për klimën ritheksoi edhe një herë faktin se “1,5℃ është kufiri i sigurt social, ekonomik, politik dhe shkencor i ngrohjes globale deri në fund të këtij shekulli” dhe caktoi një afat kohor për arritjen e emetimeve neto zero deri në vitin 2050.
/abcnews.al
