Jam pa fjalë, mendoj që po të kisha një gjykim shumë të shëndoshë nuk do të thoja asgjë. Jam vërtetë pa fjalë!
Kryeministër, ministra, zyrtarë të tjerë të qeverisë,
Të nderuar të ftuar të të gjithë popullit shqiptar që kanë qenë pjesë e kësaj dite të shkëlqyer, dua t’ju falenderoj për një moment që dua ta ruaj si një thesar për gjithë jetën time.
Ka më shumë se 10 vjet qëkurse bashkëshortja ime erdhi këtu si Sekretare e Shtetit dhe gjithmonë e pyesja si po ndihesh, si po shkon sepse gjithmonë doja që të vija dhe ndiej se edhe pse jam një qytetar privat, pa asnjë pushtet publik mund të flas për këtë çështje në emër të popullit amerikan.
Lidhur me këtë, për partitë tona politike, dallimet tona filozofike ndonjëherë edhe kundërshtitë tona fetare, pavarësisht, ne jemi të angazhuar për lirinë, forcën, integritetin dhe të ardhmen e Shqipërisë.
Jam shumë mirënjohës për atë çfarë kryeministri tha lidhur me Kosovën. Ai e di e shumë prej jush e dinë që unë dhe Hilari jetojmë në New York, 30 milje nga qyteti i New York-ut. Që është vendi me përqendrimin më të madh të shqiptareve në Amerikë. Nuk bëj të ecë rrugës pa i parë. Ishte në fakt shumë për të qeshur kur erdha këtu, sepse një javë përpara se të largohesha po ecja dhe kalova përbri tre restoranteve të shkëlqyera shqiptare dhe njerëzit dolën jashtë dhe filluan të më tregonin për agjendën këtu, e dinin më shumë ata se çfarë do të bëja unë këtu, sesa e dija unë vetë. Pra një javë përpara sesa të largohesha!
Dua po kështu t’i them faleminderit kryeministrit për fjalët e tij lidhur me politikën time e qasjen e rrugës së tretë të cilën Toni dhe unë u përpoqëm ta ndiqnim. Për mua së paku është më shumë rrënjosur tek ai i cili është qëllimi i politikës. Jam shumë i nderuar që edhe dhëndri im është këtu me mua sot, bashkëshorti i vajzës sime. Dhe gjëja e fundit që ndodhi përpara se të vinte këtu ishte që Chelsea na nxori tre fëmijët dhe tre nipërit e mi në telefon dhe mund ti shihnim. Dhe në fakt më kujtohej se cili është qëllimi i gjithë kësaj.
Kur dëgjoj kaq shumë nga këto gjëra që thuhen sot në Amerikë e në mbarë botën, që kanë synim vetëm të na përçajnë, vetëm të na bëjnë të kemi frikë nga njëri-tjetri, vetëm për të justifikuar një trajtim i cili është i pa drejtë. Kur e pashë të ndodhte në Kosovë e në Bosnje gjithë ato vite më parë kur isha President, e pashë të ndodhë si djalë i ri në vendlindjen time për fëmijët që iu mohonin të drejtën që të shkonin në shkollë me mua për shkak të racës së tyre. Sa herë e kam parë këtë gjë në jetën time shumë të gjatë. Kurrë nuk ka pasur lidhje me të vërtetën në zemër të vetë, por është bërë për të fituar pushtet, dominim dhe kontroll pa asnjë llogaridhënie nga ata njerëz të cilët shtyjnë kufijtë dhe mendojnë se disa njerëz janë krijuar të epërm nga Zoti.
Për të gjithë ju në Shqipëri sot, për ata prej jush që shërbejnë në qeveri dhe ata të cilëve iu shërbehet, për rininë e jashtëzakonshme dhe praninë e grave në këtë qeveri, për të rinjtë mbresëlënës që folën, disa prej të cilëve mbajnë emrin tim e disa të tjerë emrin e familjarëve të mi, ju kërkoj të mos shkurajoheni përballë asaj çfarë po ndodh sepse këto probleme i kanë rrënjët tek një impuls që është më i vjetër se shtetet kombe. Është më e lashtë se edhe besimet tona fetare. Ka pasur gjithmonë një frikë se në momentin që do të shkojmë përtej llojit tonë, diçka e keqe mund të ndodhë. E themi këtë duke e mbajtur larg tjetrin dhe sërish, pa shihini këta fëmijë. Gëzimi më i madh në jetë ndodh kur ne hapemi ndaj mundësisë që çdo person i vetëm mund të marrë.
Edhe një herë, e kam vështirë edhe të them diçka për atë që është bërë e thënë sot përveçse mësimet thelbësore të jetës time në politikë nuk janë ato që mësova në universitet apo edhe ne valën e zgjedhjeve e në sallonet e diskutimeve të qeverisë. I kam mësuar kur isha vetëm një djalë i vogël që rritesha duke parë njerëzit të jetonin jetën e tyre dhe jam ndjerë përherë se fjala dhe nderi kishin një vlerë konstante për gjithkënd.
Në këtë moment mendoj se është e rëndësishme që ne të pranojmë fortë dhe qartë se dallimet tona kanë rëndësi sepse askush nuk ka të drejtë gjatë tërë kohës. Dhe duhet të ndihemi të lirë t’i shprehim ato dhe duhet të jemi në gjendje të dëgjojmë njeri tjetrin, por duhet të mos harrojmë se e vetmja mënyrë me të cilën vërtetë mund të kenë vlerë dallimet tona dhe e vetmja mënyrë me të cilën do të lejojmë të gjithë që të kenë zërin e tyre, është nëqoftëse themi fort e qartë se të qenit njerëz e humanizmi ynë i përbashkët vlen më shumë.
Kam parë këto më shumë se 30 vitet e fundit të Shqipërisë i mrekulluar. Jam mrekulluar sepse kur isha i ri në universitet dhe studioja luftën e ftohtë, studioja botën komuniste dhe shihja Shqipërinë në hartë dhe paraqitej në çdo orë mësimi si një mister i pamatë, e mbyllur ndaj botës. “Mos hyni’’ dhe më kujtohet kjo kur isha 18 vjeç dhe i thoja vetes; “a do të shkoj ndonjëherë aty? Pyes veten se si duhet të jetë aty?” dhe kurrë nuk ma merrte mendja se do të vija si president, isha thjesht një njeri që vija nga një rrugë e gjatë në fakt, doja të vija e të shihja historinë e këtij vendi dhe duhej të mendoja që ishte i mbyllur nga bota.
Mendoj që më keni dhënë një dhuratë mjaft të madhe thjesht duke ju thënë ‘’përshëndetje’’, thjesht duke më lënë t’ju shoh sepse kam jetuar rreth njerëzve që janë përpjekur të ngrenë mure mes vete dhe të tjerëve gjatë gjithë jetës dhe tani kjo kënga që këndohet mbarë botës për rëndësinë e ndasive mund ta dëgjoj, ta ndjej dhe ta shoh dhe mund ta ndjej e ta shoh edhe kur s’është më. E në fakt kjo është më e shkuar në Shqipëri sesa në çdo vend ku unë kam qenë dhe duhet të jeni shumë krenarë që e keni bërë këtë dhe jeni shpërblyer për këtë dhe do të shpërbleheni, ndërkohë ne do të diskutojmë për gjërat.
Ka një mosmarrëveshje që po ndodh tani në Kosovë që do doja të mos kishte ndodhur kurrë. Nuk është më vendimi im, por kosovarët i krijuan ato 4 qyteza në të mirë të serbëve për t’u dhënë 4 kryebashkiakë më tepër, kështu që mendoj se tani kanë bërë një gabim duke mos votuar. Mendoj se është e lehtë për shqiptarët, tashmë në shumicë, që të përpiqen të përfitojnë nga momenti për të paraqitur argumentin e tyre, por gjëja e vërtetë që duhet të bëjmë është që duhet ta ndalim këtë marrëzi. Çfarë çështje e madhe politike mund të avancohet duke patur tension? Ka njerëz që jetojnë aty. Kanë nevojë që të kenë një qeverisje të denjë dhe qytetarët kanë nevojë t’u thuhet “ju duhet të votoni’’ gjithmonë.
Unë sapo erdha nga Mbretëria e Bashkuar. Hilari dhe unë ishim atje dy muaj më parë, duke kremtuar 25-vjetorin e marrëveshjes së të Premtes së Zezë dhe ata kanë një problem të madh me të cilin ju nuk duhet të përballeni tani, që është, kur nisën në Irlandën e Veriut kishte më shumë protestantë irlandezë që donin të mbeteshin pjesëtarë të Mbretërisë së Bashkuar, por ishin të gatshëm t’i jepnin më shumë zë katolikëve irlandezë të cilët preferonin të bashkoheshin me qeverinë e Irlandës, ndaj të gjitha gjërat e tjera të cilat kishin përzemërt, gjetën një mënyrë për të krijuar një forum në mënyrë që njerëzit të ndiheshin se kishin të drejtën e qytetarisë, nuk i ndalën mosmarrëveshjet, por gjetën një mënyrë për të ndarë të ardhmen dhe nëqoftëse mendoni për këto 4 qyteza, shumë larg nga çdo laborator modern, shkencor, ku modelohet sjellja përçarëse që po e nxit botën sot kryesisht sepse shumë vende drejtohen nga njerëz që preferojnë dominancën në vend të bashkëpunimit dhe në vend të konvertimit, e në vend të ndarjes së një të ardhmeje. Unë shpresoj që Shqipëria në mënyra të mëdha e të vogla do të jetë në gjendje që së pari t’i tregojë botës se si duket një e ardhme gjithëpërfshirëse.
Do të dëshiroja që e gjithë bota të shihte një video të shkurtër të të gjithë këtyre fëmijëve. Është diçka që e merr për të mirëqenë, duket normale për ju, por ka shumë, shumë vende në botë tashmë, ku kjo do të ishte shumë e çuditshme.
Nuk dua që të nënvlerësoni kurrë fuqinë e shembullit tuaj. Ashtu siç dikur një student shkolle, pyesja veten se çfarë ishte ky mur që nuk më linte të mësoja qoftë edhe një gjë për Shqipërinë, mu desh të pyesja 10 njerëz se si të shqiptoja emrin e njeriut që drejtonte vendin. Ishte një mister i madh. Tani çdo njeri i cili përjeton vendin tuaj, ndihet pak më i madh, ndihet pak më inteligjent, ndihet pak më i gatshëm për të qëndruar.
Ne e dimë që ju keni akoma probleme ekonomike, e dimë që ju luftoni me njëri-tjetrin dhe argumentoni gjatë me njëri-tjetrin. Jemi absolutisht të vetëdijshëm se ka sfida për të cilat të tjerë duhet të bashkohen me ju në mënyrë që ju t’i përballoni. Me fjalë të tjera jeni njerëz, nuk mund të jeni të përsosur por mund të jeni në anën e duhur të historisë dhe në anën e duhur të njerëzimit.
Kështu pra për mua, kjo nuk është thjesht një ditë kur kryeministri dhe populli i dhanë një njeriu i cili nuk është më i ri dhe nuk ka më pushtet politik, një lëvdatë për atë çka shumë kohë më parë bëri në mënyrë të drejtë për ju. Kjo është dita kur ri konfirmohet koncepti se njerëzit që bëhen bashkë përtej ndasive të tyre, marrin vendime më të mira dhe njerëzit të cilët ngulen e rrinë vetëm me një grup. Grupet marrin vendime më të mira edhe se gjenitë vetëm dhe kjo është diçka që mund të vërtetohet kështu që për mua ajo që kam më shumë për zemër tashmë është që nipërit e mi të kenë një të ardhme më të shkëlqyer, që gjërat të bëhen bashkë në vend që të përçahen, dhe ju ma keni bërë të qartë se jeni dakord me këtë.
Unë i dëgjova ata fëmijë dhe më lanë pa fjalë. Mos harroni, nuk është përherë e lehtë; mos harroni, do të bëni gabime; mos harroni, dikush do të thotë diçka për ju që është e rreme, që është e pavërtetë e që nuk duhet ta thotë. Duhet të gjeni mënyrën se si t’i përgjigjeni asaj.
Miku im Nelson Mandela që ka një dekadë që ka vdekur, ishte një gjeni për mënyrën se si përballonte sulmet kundër tij dhe u mbajt në burg për një kohë shumë të gjatë, por nuk kishte rendësi, çfarëdo dikush bënte, çfarëdo dikush thoshte ai mendonte për mënyrën sesi të ngrihej mbi të.
Më kujtohet që dikur në një aeroport dhe kjo vlen shumë për atë me të cilën përballemi sot, në momentin që aparteidi u shemb dhe Mandela u nxor nga burgu dhe personat me ngjyrë të cilët nuk kishin votuar për 300 vjet nuk i humbisnin dot zgjedhjet. Të gjithë po shihnim Mandelën dhe ai ishte në aeroport dhe pa këtë vajzë të vogël, të bukur dhe me sy bojë qielli dhe shkon i thotë “A e di se kush jam unë?” Ajo i thotë: “Po, ti je zoti Mandela”. Ishte 6 vjeçare, – “dhe ti je presidenti im”. Ai tha, “po, jam për pak kohë, por nëqoftëse studion shumë dhe nëqoftëse mëson shumë e nëqoftëse vendi ynë shkon në drejtimin e duhur një ditë ti mund të jesh presidente e Afrikës së Jugut gjithashtu”. Dhe ishte një kohë ku ishte tundimi për të thënë “shih si na kanë trajtuar dhe tani kemi pushtetin, kemi fuqinë”. Ndërkohë Mandela i thotë një 5 vjeçareje e cila as nuk ka votuar për të sepse ishte kaq e vogël dhe ai ishte thuajse 80 vjeç në atë kohë, që ajo mund të bëhet presidente.
Kjo është ajo çfarë përfaqësoni ju për mua, kjo është ajo çfarë ndjeva sot kur pashë këta fëmijë sot. Kjo ishte ajo çfarë ndjeva. Dua t’ju kërkoj që të vazhdoni kështu. Na duhen modele e ndonjëherë është e lehtë që vendet të cilat kanë popullsitë më të vogla dhe për rrjedhojë mund t’i shohin njerëzit si njerëz dhe jo si personazhe vizatimorë dy dimensionalë të udhëheqin rrugën për ne.
Qysh prej kohës kur kam lënë Shtëpinë e Bardhë më kanë ndodhur dy gjëra mjaft emocionale. Një, kur isha në një restorant në New York me 12 njerëz në një sallë private ku po diskutonim gjëra të rëndësishme themelore dhe një kamerier erdhi që të merrte porosinë. Pa se kush ishte aty, uli tabakanë që kishte ujin dhe u ul në gjunjë dhe më pa dhe më tha “falë teje familja ime është gjallë”. Dhe njerëzit e tjerë me të cilët isha nuk e kishin idenë se çfarë po ndodhte. Kështu që iu shpjegova që ishte shqiptar nga Kosova. “Po si e di”, më thanë, – “po sepse thuajse kudo në New York i gjen”, por çështja është, ai u çua, foli pak për njerëzit aty për jetën familjare, për atë çfarë kishte kaluar. Vazhdoni kështu, mos i hidhni njerëzit poshtë kur ju zhgënjejnë. Rezistojini tundimit që njerëzit t’i trajtoni siç ju trajtojnë. Ju keni ndërtuar këtu diçka vërtetë të lavdishme. Bëni që gjithkush që vjen në Shqipëri të shkojë në vendin e tyre me dëshirën që vendi i tyre të jetë më shumë si i juaji. Dikur ju ishit një derë e zymtë e mbyllur, ndërkohë që tashmë jeni një derë e hapur.
Faleminderit që morët drejtueset e gratë e OJQ-ve dhe i larguat nga shqetësimet e tmerrshme në Afganistan. Nuk e keni idenë sesa e rëndësishme ishte kjo.
Faleminderit për gjithçka keni bërë për të vërtetuar që ajo çfarë kemi të përbashkët është shumë më e rëndësishme sesa ndasitë tona dhe se duhet të ndërtojmë një botë ku duhet të bëhemi bashkë. Gjithë pjesa tjetër është muzikë në sfond.
Më lini t’ju them që kur vjen në moshën time pyet veten se pse shpenzojnë njerëzit kaq energji që të shkatërrojnë të tjerët për aq pak gjë. Ndodh shumë shpejtë, jeta ikën, mbaron dhe gjithçka vlen është nëse i ke lënë gjërat më mirë sesa i ke gjetur. Nëse fëmijët kanë një të ardhme më të ndritur, nëse jeni bashkuar në vend që të ndaheni e në këto kohëra ku jemi përballur me sfidën ekzistenciale që paraqet ndryshimi i klimës për jetën tonë, për mënyrën tonë të jetesës, kur ju thua “po” këtyre gjerave, gjithë gjërat e tjera nuk kanë vlerë.
Sot pra më dhatë një dhuratë të madhe, më të madhe madje edhe sesa nderi. Më latë të shoh çfarë bëhet për të ardhmen në një vend ku e shkuara mund ta kishte vrarë. Vazhdoni kështu! Zoti ju bekoftë!
*Fjala e ish-presdientit të SHBA-së Bill Clinton gjatë vizitës në Shqipëri
