Çekia do të dëmshpërblejë romet e sterilizuara me zor. Projektligji parasheh pagimin e 12 mijë eurove për çdo viktimë. Ai pritet të aprovohet para zgjedhjeve parlamentare të tetorit.
Mijëra pjesëtare të pakicës rome janë detyruar të sterilizohen në Republikën Socialiste të Çekosllovakisë. Pjesa më e madhe e operacioneve të detyrueshme janë bërë në vitet 1970-të dhe 1980-të; por edhe pas rënies së komunizmit më 1989 dhe pas shpërbërjes së shtetit të përbashkët të çekëve dhe sllovakëve më 1992, sterilizimet e detyrueshme vazhduan në Republikën Çeke dhe në Sllovaki.
Pas shumë përpjekjesh të pasuksesshme dhoma çeke e deputetëve lejoi më 10 mars 2021 kalimin e një projektligji për dhënien e dëmshpërblimeve për viktimat. Sipas tij, parashihet dhënia e 12 mijë eurove për çdo grua të sterilizuar.
Tani projektligji për dëmshpërblimet duhet të aprovohet nga të dy dhomat e parlamentit çek para zgjedhjeve të reja parlamentare që pritet të mbahen më tetor. Nëse kjo gjë nuk aprovohet atëherë parlamenti i ri duhet të zhvillojë bisedime të reja.
Helena Válková nga partia qeveritare “Aksion i qytetarëve të pakënaqur ” (ANO) është e sigurt se, dëmshpërblimi për sterizilizimet e detyrueshme në një vend të BE duhet të kthehet më parë në ligj. Ajo, ish-ministre e Drejtësisë dhe Komisare për të drejtat e njeriut në qeverinë çeke, e ka dërguar projektligjin në parlament.
Koha nuk pret
“Pasi mora detyrën e komisares për të drejtat e njeriut, unë bëra listën e pikave me të cilat duhej marrë urgjentisht, dhe kjo çështje ishte njëra nga to,” shpjegon Válková për Deutsche Wellen. Faktikisht politikania e ANO-s arriti të fitonte mbështetjen e gjithë spektrit politik, me përjashtim të lëvizjes ekstreme të djathtë „Liri dhe demokraci direkte“, (Svoboda a přímá demokracie).
Válková tregon jo vetëm për shpejtësinë me të cilën projektligji u aprovua nga dhoma e deputetëve, por edhe për shumicën prej 77 nga 99 deputetët, që e votuan atë me Po: „Ky fakt më jep shpresa se ligji do të aprovohet para zgjedhjeve. Kjo është e rëndësishme, sepse gratë e prekura janë sot në moshën gjashtëdhjetë deri shtatëdhjetë vjeçare. Unë nuk dua që ato të vazhdojnë të presin me vite të tëra.”
Mendohet të ketë 400 të prekura
Projektligji për dëmshpërblimet parashikon që gratë që janë sterilizuar kundër dëshirës së tyre, duhet fillimisht të bëjnë kërkesën. Pastaj një komision i veçantë i Ministrisë së Shëndetësisë do të japë gjykimin. “Ky proces ishte i domosdoshëm për ta bërë projektligjin të zbatueshëm,” thotë Válková për Deutsche Wellen.
“Përveç kësaj ishte e rëndësishme që të thuhej se nuk kemi të bëjmë me mijëra vetë, por sipas vlerësimeve me katërqind vetë,” thotë më tej ajo. “Dëmshpërblimi nuk do kapi shifrën e miliarda kroneve, siç është pretenduar të thuhet më parë.”
Monstruozitet eugjenik
Sipas Válková-s shuma e dëmshpërblimit është vendosur mbi bazën e një vendimi të dhënë në vitin 2011 nga Gjykata Europiane për të drejtat e njeriut, në rastin e romeve sllovake që patën hedhur në gjyq Sllovakinë për sterilizimet e bëra me zor dhe patën marrë shuma të përafërta dëmshpërblimesh.
Megjithëse shteti çek pati kërkuar në vitin 2009 falje për sterilizimet e bëra me zor, sipas pikëpamjes së shumë politikanëve çekë, viktimave u kihet ende borxh. “Dhënia e dëmshpërblimeve për viktimat e sterilizimit të bërë me zor do të kompensonte shkeljet e rënda të të drejtave të njeriut, dhe do të jepte një sinjal të qartë për shoqërinë tonë, në mënyrë që monstruozitete të tilla eugjenike të mos ndodhin më,” thotë Pavla Golasowská, deputete e partisë “Unioni kristian dhe demokrat -Partia Popullore Çekosllovake” (KDU-ČSL).
Politika shtetërore e regjimit komunist
Deri tani nuk ka pasur statistika të sakta sa rome janë sterilizuar me detyrim. Në vitin 2005, Zyra e të ngarkuarit çek me çështjet qytetare publikoi një raport në të cilin thuhej se „qeveria çekosllovake ka sterilizuar nga viti 1970 deri më 1990 gratë rome në mënyrë metodike, në mënyrë që të ulë nivelin e lartë të padëshirueshëm të lindjeve”.
Në vitin 2016, e ngarkuara e atëhershëm me çështjet qytetare, Anna Šabatová raportoi në një konferencë të organizuar për sterilizimin nga Organizata për Sigurinë dhe bashkëpunimin në Europë, se gjatë regjimit komunist viktimat patën marrë pas operacionit të sterilizimit një ndihmë sociale.
Sterilizimet e detyrueshme deri në vitin 2007
Zyra e të ngarkuarit me çështjet qytetare ka zhvilluar në të kaluarën hetime për më shumë se 50 raste sterilizimi të detyrueshëm dhe ka hasur në shkelje të të drejtave të njeriut. “Nëna, që kanë pasur më shumë se dy fëmijë, kanë thënë se mjekët janë munduar tu mbushin mendjen për të abortuar, duke thënë se „kanë shumë fëmijë”,” thotë Šabatová.
Praktika e sterilizimit të detyruar nuk ka marrë fund në vitin 1990. Vërtet që ligjet komuniste që kishin të bënin me to nuk ishin më në fuqi, por raste të veçanta sterilizimi ka pasur gjithnjë madje edhe pas vitit 2000. Sipas portalit të romëve çekë, romea.cz rasti i fundit i njohur i një romeje të sterilizuar kundër dëshirës së saj, ka ndodhur në vitin 2007.
Siç u tha në konferencën e OSBE të viti 2016, raste të sterilizimit të detyruar të romeve në dekadat e kaluara janë dokumentuar „në Republikën Çeke, Hungari, Sllovaki, Suedi, Norvegji, Gjermani dhe Uzbekistan”. Që gjatë kësaj konference Çekisë iu kërkua të dëmshpërblente viktimat. Tani, më në fund duket se është krijuar vullneti për të bërë një hap simbolik./DW
