Gary O’Donoghue/BBC
Ishte një pasdite e ngrohtë, e vonë e majit të vitit 2024 në Manhattanin e poshtëm. Juria në gjyqin e Donald Trump për paratë e paguara nga ish-avokati i tij yllit të filmave për të rritur Stormy Daniels ishte jashtë duke diskutuar për ditën e dytë.
Duke supozuar se do të prisnim gjatë, shkova për drekë me ekipin e BBC-së në restorantin e famshëm botëror Katz’s për një sanduiç Reuben.
Pastaj shpërtheu e gjithë skena. Juria po kthehej.
Sipas një thashethemi, ata po dërgoheshin në shtëpi atë ditë; një tjetër sugjeroi se kishte një vendim.
Sekonda para se të fillonte transmetimi i BBC News at Ten, arrita pa frymë në pikën e transmetimit të drejtpërdrejtë televiziv jashtë gjykatës, duke thyer ekranin e telefonit tim në trotuar me nxitim.
Një nga një, vendimet u filtruan: fajtor… fajtor… fajtor… vazhdoi. Të 34 akuzat u shpallën fajtorë, dhe unë e kalova buletinin kryesor të lajmeve atë natë duke shpjeguar madhësinë e idesë që një ish-president tani ishte një kriminel i dënuar – një gjë e parë në historinë e SHBA-së.
Si korrespondent i lartë i BBC-së për Amerikën e Veriut, kisha kaluar muaj duke mbuluar shumëllojshmërinë e problemeve ligjore të Trump në gjykatat në të gjithë Bregun Lindor. Katër çështje të ndara penale; disa padi civile; po i vinte nga të gjitha anët, duke kërcënuar jo vetëm lirinë e tij, por tërë ekzistencën e tij politike dhe tregtare.
Tre vendime të mëdha të Gjykatës Supreme – njëri u jep presidentëve dhe ish-presidentëve imunitet të gjerë nga ndjekja penale; një i dytë që rrëzon vendimin se përpjekjet e Trump për të përmbysur rezultatet e zgjedhjeve të vitit 2020 e skualifikuan atë nga kandidimi përsëri për detyrë; dhe një i tretë, vetëm muajin e kaluar, duke frenuar aftësitë e gjyqtarëve të rretheve për të penguar axhendën e presidentit – të gjitha e kanë inkurajuar këtë president i cili, pasi e ka riformësuar Gjykatën Supreme me një shumicë të fortë konservatore, tani ka në shënjestër gjykatat e ulëta. Ata gjyqtarë federalë të distriktit – të cilët shpesh kishin marrë vendime mbi politikën e imigracionit që sipas tyre zbatoheshin në të gjithë vendin – tani po përballen me një sulm të plotë frontal nga një administratë që ka vënë në dyshim legjitimitetin e tyre, dhe disa thonë se ka shpërfillur vetë autoritetin e tyre.
Pyetja është, a duhet të luftojnë ata për të rivendosur autoritetin e tyre – dhe nëse po, si mund ta bëjnë këtë? Dhe a do ta riformësojë e gjithë kjo përgjithmonë ekuilibrin e pushteteve në SHBA, edhe pas përfundimit të mandatit të Donald Trump?
‘Sulmi më i rëndë ndaj demokracisë’
Disa gjyqtarë – aktivë dhe në pension – më kanë thënë se shkalla e “sulmit” është si asgjë e parë më parë.
John E Jones III, një ish-gjyqtar në Pensilvani, i emëruar nga një president republikan dhe tani president i Kolegjit Dickinson, tha: “Mendoj se është e drejtë të thuhet se në veçanti, gjykatat e distriktit amerikan… [janë] nën sulm nga administrata në një mënyrë të pashembullt.”
Përveç vërejtjeve të tij plot ngjyra që më bëri në telefon gjatë intervistës sonë të fundit, Presidenti i SHBA-së i ka quajtur gjyqtarët në mënyra të ndryshme “të shtrembër”, “monstra”, “të çmendur”, “të çmendur”, “që urren SHBA-në” dhe “të majtë radikale”.
Ai ka bërë thirrje gjithashtu për shkarkimin e atyre me të cilët nuk është dakord. Dhe ka pasur kërcënime për të paditur edhe gjyqtarët.
Zëvendësshefi i tij i stafit për politikat, Stephen Miller, ka qenë edhe më i hapur, duke deklaruar se vendi po jeton nën një tirani gjyqësore.
“Çdo ditë, ata ndryshojnë politikat e politikës së jashtme, ekonomike, të personelit dhe të sigurisë kombëtare të administratës”, postoi ai në faqen e mediave sociale X në mars. “Është çmenduri. Është çmenduri. Është mungesë e pastër ligji.
“Është sulmi më i rëndë ndaj demokracisë.” Duhet dhe do të marrë fund.”
Nga kërcënimet me vdekje te doxxing
Gjyqtarët janë përballur me armiqësi në rritje, dhe në disa raste me kërcënime dhune nga publiku.
“Ata po përballen me kërcënime që nuk i kanë përballuar kurrë më parë”, thotë Nancy Gertner, një ish-gjyqtare federale që tani jep mësim në Shkollën e Drejtësisë të Harvardit. Ajo u emërua nga Presidenti Bill Clinton dhe kaloi 17 vjet në bankën federale në Massachusetts.
“Nuk ka dyshim se lloji i përçmimit që administrata grumbullon ndaj gjyqtarëve me të cilët nuk pajtohen është i ndryshëm nga çdo herë tjetër.”
Gjyqtarja Gertner thotë se di për gjyqtarë në detyrë që kanë marrë kërcënime me vdekje këtë vit, të cilat kuptohet se janë nxitur nga bllokimi ose vonimi i disa prej urdhrave ekzekutivë të presidentit.
Nuk ka asnjë sugjerim që Trump kishte ndonjë dijeni për kërcënimet. Shifrat e përpiluara nga Shërbimi i Marshallëve të SHBA-së, i cili është i ngarkuar me mbrojtjen e gjyqësorit, tregojnë se, deri në mesin e qershorit, kishte më shumë se 400 kërcënime kundër pothuajse 300 gjyqtarëve – duke tejkaluar totalin për të gjithë vitin 2022.
Disa nga kërcënimet përfshijnë doxxing – publikimin e informacionit personal në lidhje me personin ose familjen e tij, gjë që rrezikon t’i hapë ata ndaj sulmeve.
Forma të tjera të frikësimit këtë vit kanë qenë edhe më të këqija.
Sipas Esther Salas, një gjyqtare distrikti në detyrë në New Jersey, më shumë se 100 gjyqtarë janë nënshtruar urdhrave të rremë për dërgimin e picave.
Nuk është ndonjë gjë e madhe, mund të mendoni, por dërgesat shpesh shoqërohen me kërcënime dhe në rreth 20 raste, urdhrat janë dhënë nga njerëz që përdorën emrin Daniel Anderl, djali i ndjerë i gjyqtarit Salas.
Ai u vra pesë vjet më parë nga një avokat i pakënaqur nga një çështje e dëgjuar nga nëna e tij. Sulmuesi, i cili qëlloi edhe burrin e saj, ishte paraqitur si një shpërndarës picash. Gjyqtarja Salas më tregoi për reagimin e saj kur dëgjoi se çfarë po ndodhte: “Të them se isha e zemëruar është një nënvlerësim. Dhe pastaj sigurisht, të kthehem në shtëpi dhe t’i tregoj burrit tim i cili gati [vdiq]”.
Rritja e kërcënimeve filloi para administratës aktuale, por gjyqtarja Salas thotë se tani jemi në një territor të ri. “Ne po ftojmë individë të na bëjnë dëm kur përdoret retorikë nxitëse”, pohon ajo.
“Kjo po i jep dritë jeshile kujtdo që mendon se mund të duhet të marrë gjërat në duart e veta. Dhe udhëheqësit tanë e dinë këtë.”
Shumë mbështetës të administratës aktuale, përfshirë Jeff Anderson, një nga arkitektët e programit Projekti 2025 (të cilin shumë e panë si një plan për mandatin e dytë të Trump), e hedhin poshtë idenë se retorika presidenciale është fajtore për rritjen e temperaturës. Z. Anderson argumenton se e majta është më shumë fajtore për armiqësinë ndaj gjyqtarëve: “Kërcënimi më i profilit të lartë për këdo në gjykatat federale ishte kur dikush u përpoq të vriste gjyqtarin [konservator] të Gjykatës së Lartë Brett Kavanaugh.
“Ekziston kjo tendencë për t’u përpjekur ta karakterizojmë administratën Trump si atë që e ka lehtësuar këtë. Mendoj se shumë nga nocionet më radikale revolucionare se duhet të marrim ligjin në duart tona dhe qëllimi justifikon mjetet… kanë tendencë të jenë nga e majta në Amerikë.”
Një stuhi urdhrash ekzekutivë
Ndërsa presidentë të tjerë janë përplasur me gjykatat, përballjet e Trump janë padyshim unike në shkallën dhe tërbimin e tyre, dhe ndoshta ishin të pashmangshme, duke pasur parasysh se ai mbërriti në Shtëpinë e Bardhë me një stuhi urdhrash ekzekutivë që synonin të merrnin atë që donte shpejt.
Vetëm në ditën e parë, u nënshkruan 26.
Ka pasur edhe 140 të tjerë deri në fillim të korrikut – më shumë sesa Presidenti Joe Biden nënshkroi gjatë mandatit të tij katërvjeçar, dhe vetëm rreth 100 më pak sesa Presidenti Barack Obama në tetë vitet e tij në Shtëpinë e Bardhë.
Trump mund t’i kishte kërkuar Kongresit të miratonte ligje për të zbatuar këto politika; në fund të fundit, republikanët aktualisht kontrollojnë të dyja dhomat. Por ky proces kërkon kohë dhe Kongresi ka qenë i preokupuar me legjislacionin kryesor të brendshëm të presidentit – të ashtuquajturin “Bill Bill i Bukur” – që do të thotë se nuk ka pasur kohë ose kapital politik për përparësi të tjera.
Sigurisht, urdhrat ekzekutivë janë plotësisht brenda prerogativës së presidentit. Fuqia për të nxjerrë urdhra ekzekutivë vjen direkt nga Neni II i Kushtetutës së SHBA-së, kështu që Trump nuk po sfidon ose anashkalon kushtetutën – ai po tërheq levat e qeverisë në një mënyrë që i lejohet ta bëjë, me kusht që urdhrat të citojnë autoritetin legjislativ; dhe këto urdhra kanë fuqinë e ligjit.
Ajo që presidenti nuk mund të bëjë, me lëvizjen e stilolapsit të tij, është të nxjerrë ligje të reja ose të bëjë gjëra që shkojnë në kundërshtim me Kushtetutën.
Dhe nëse Kongresi nuk ndërhyn, atëherë e vetmja mundësi për ata që duan të kundërshtojnë urdhrat është të shkojnë në gjykatë. Natyra gjithëpërfshirëse e urdhrave që ai ka nënshkruar, shumë prej të cilëve prekin çështje kushtetuese, siç është e drejta e çdo personi të lindur në SHBA për shtetësi, ka çuar në dhjetëra urdhra gjyqësorë në të gjithë vendin, në pritje të rezultatit mbi meritat e rasteve individuale.
Kjo është arsyeja pse fitorja e Trump në Gjykatën Supreme në fund të qershorit, e cila frenoi urdhra të tillë në të gjithë vendin, është kaq domethënëse.
“Këta gjyqtarë të gjykatave të rrethit kanë qenë plotësisht jashtë kontrollit dhe jashtë kontrollit”, argumenton Jeff Anderson.
A po bllokojnë gjyqtarët ‘dëshirat e elektoratit’?
Administrata ka përdorur argumente të ndryshme. Gjyqësori është akuzuar për “tejkalim” dhe vetë gjyqtarët janë akuzuar se janë “aktivistë”. Por ndoshta kritika më themelore – dhe më filozofike – është se ata po pengojnë vullnetin e popullit.
Siç e ka thënë Stephen Miller, “gjyqtarët marksistë jashtë kontrollit” po pengojnë “dëshirat e elektoratit”.
Është një argument që, sipas shumë gjyqtarëve, e keqkupton kushtetutën në një mënyrë themelore.
“Ne jemi një komb ligjesh, jo njerëzish”, shpjegon gjykatësi John E Jones III. “Një mandat për presidentin e Shteteve të Bashkuara nuk do të thotë një mandat për të shpërfillur ligjin. Kjo është e qartë, por kjo është mbulim i një shpërfilljeje themelore të ligjit dhe kushtetutës.” Ka shenja se disa individë në administratë, pavarësisht pohimeve të saj për të kundërtën, mund të jenë duke luajtur me shkeljen e autoritetit të gjykatave.
Cari kufitar i presidentit, Tom Homan, doli në televizion lidhur me përpjekjet e një gjykate për të parandaluar deportimin e disa qindra venezuelianëve dhe tha: “Jam krenar që jam pjesë e kësaj administrate. Ne nuk do të ndalemi… Nuk më intereson se çfarë mendojnë gjyqtarët.”
Por, në intervistën e tij me mua javën e kaluar, Presidenti mohoi se po sfidonte gjyqësorin, duke theksuar se kur vendimet kanë qenë kundër tij, ai ka kërkuar zgjidhje përmes procesit gjyqësor.
“Kam shumë respekt për të për ta sfiduar atë. Kam respekt të madh për gjyqësorin. Dhe mund ta shihni këtë,” më tha ai, duke shtuar: “Kjo është arsyeja pse po fitoj në apel.” ‘SHBA-të përballen me një situatë katastrofike’
Disa kritikë të zëshëm të presidentit shkojnë më tej dhe pretendojnë se ai po shkatërron të gjithë sistemin e kontrolleve dhe balancave në të cilin tre degët e barabarta të qeverisjes (presidenca, kongresi dhe gjyqësori) veprojnë secila si një pengesë për të tjerat.
“Kjo është një pikë kthese e madhe për vendin”, thotë profesori Laurence Tribe, një nga ekspertët më të shquar kushtetues të vendit, i cili është bërë një kritik i hapur i presidentit.
Ai argumenton se Kongresi ka pushuar së kryeri funksionin e tij mbikëqyrës dhe ka frikë se “Shtetet e Bashkuara po përballen me një situatë katastrofike”.
“Ideja e tre degëve… u krijua që në themelimin tonë – para ngritjes së partive politike dhe para ngritjes së demagogëve aq efektivë dhe karizmatikë sa Trump”, më tha ai. “I gjithë sistemi është plotësisht jashtë ekuilibrit”. Ky ekuilibër për të cilin flet Profesor Tribe është debatuar prej kohësh dhe zhvendosja e pushtetit drejt presidencës nuk është një ankesë e re.
Pas skandalit Watergate në vitet 1970, ku Presidenti Richard Nixon shkeli shumë nga normat e ndjekura nga presidentët e mëparshëm, u miratua një mori legjislacionesh për të frenuar ekzekutivin dhe për ta bërë atë më të përgjegjshëm.
Por disa nga ndryshimet përfshinin thjesht miratimin e normave të reja, të tilla si publikimi i deklaratave tatimore presidenciale dhe shmangia e konflikteve financiare të interesit – dhe ky president ka treguar pak shqetësim për t’u parë se i ndjek këto norma.
Gjyqësori po kundërsulmon
Megjithatë, kur bëhet fjalë për marrëdhënien midis presidencës dhe gjykatave, edhe Nixon nuk u ndal së sfiduari autoritetin e tyre, duke dorëzuar përfundimisht kasetat famëkeqe të Watergate, pas muajsh refuzimi për ta bërë këtë, pasi Gjykata Supreme e urdhëroi unanimisht.
Trump është afruar shumë me sfidën. Në një rast, pasi u urdhërua të lehtësonte kthimin e një burri të deportuar gabimisht në El Salvador, Kilmar Ábrego García, administrata u akuzua për ngadalësimin e procesit të zbatimit të vendimit të Gjykatës Supreme.
Madje edhe Prokurorja e Përgjithshme e Trump, Pam Bondi, tha: “Ai nuk do të kthehet në vendin tonë”.
Administratës iu deshën dy muaj për të ndjekur urdhrin e gjykatës. Kjo u pa nga kritikët e presidentit si një provë e asaj që mund të vinte më pas.
Në fund të fundit, ka vetëm dy mënyra se si një president mund të mbahet vërtet përgjegjës – njëra është me shkarkim në zgjedhje; e dyta është me anë të shkarkimit në Kongres, dhe Trump tashmë i ka mbijetuar dy prej tyre. Por nëse vërtet ekziston një plan për të sfiduar ose neutralizuar gjykatat, gjyqësori nuk po dorëzohet pa luftuar.
Edhe pasi Gjykata e Lartë vendosi të frenojë ato urdhra në të gjithë vendin në fund të qershorit (rastësisht, presidentët e të dyja partive janë ankuar për urdhra të tillë në të kaluarën), një gjyqtar tjetër i dha një vendim të tillë politikës së azilit të Trump.
Më parë këtë muaj, një gjyqtar i distriktit amerikan lëshoi një bllok të ri në të gjithë vendin ndaj urdhrit ekzekutiv të Trump që kufizon të drejtën automatike për shtetësi për foshnjat e lindura nga emigrantë pa dokumente ose vizitorë të huaj, duke shkaktuar reagime më të ashpra nga Shtëpia e Bardhë.
Kjo betejë është e urdhëruar, por është larg të mbaruarit – dhe pasojat e saj për këtë president dhe presidentët e ardhshëm janë të paparashikueshme./abcnews.al
